Η Εκκλησία στη Μεταπολίτευση - π. Ευάγγελος Γκανάς

Η Εκκλησία στη Μεταπολίτευση

π. Ευάγγελος Γκανάς

 "...η αφασία της εκκλησιαστικής ζωής στα χρόνια της μεταπολίτευσης γίνεται αντιληπτή σε μία σειρά από χαρακτηριστικά γνωρίσματα: στην "πρωτόγονη" πολιτική σκέψη, στην αυτοαναφορικότητα της Ιεραρχίας, στην απόλυτη πρόσδεση στη νεοελληνική ιδεολογία, στην υιοθέτηση μιας "μαγικής" σκέψης προσδεδεμένης στο θαυμαστό, στην άρνηση του τραγικού χαρακτήρα της ζωής, στον ρηχό ακτιβισμό, στην άνευ όρων παράδοση στην κοινωνία του θεάματος. 

 Ο εκκλησιαστικός χώρος χαρακτηρίζεται εν πολλοίς από μία "πρωτόγονη" πολιτική σκέψη η οποία εκδηλώνεται άλλοτε ως κεκαλυμμένη αδιαφορία και άλλοτε ως ανοιχτή υποτίμηση της πολιτικής είτε στη δημοκρατική είτε στην αυταρχική εκδοχή της.

Κι αυτό γιατί θεωρεί, καβαφικώ τω τρόπω, ότι όλοι ομοίως βλάπτουν την πόλη. Για τους ευσεβιστές, μόνο τα "πνευματικά' είχαν σημασία, για την πρεσβυτέρα Ιεραρχία και τους διαδόχους της, μόνο η καλή σχέση κράτους-Εκκλησίας. Αυτό μεταφράζεται σε πρόσδεση στην εκάστοτε πολιτική παράταξη που φαινόταν να εξυπηρετεί τις αξιώσεις ισχύος κάθε εκκλησιαστικής ομάδας. Η "πολιτική" εντός της θεσμικής Εκκλησίας περιορίζεται στις ενέργειες μιας ελάχιστης ελίτ που διαγκωνίζεται για τη νομή της εξουσίας χωρίς κανένα άλλο σχέδιο και όραμα για τη διαμόρφωση του εκκλησιαστικού σώματος, την τύχη του οποίου εμπιστεύεται στον αυτόματο πιλότο μιας εθιμικής θρησκευτικότητας.

Εκκλησιαστική είδηση είναι μονάχα η εκλογή μητροπολιτών και οι κινήσεις ανάδειξης των δελφίνων για μία πάντοτε προσδοκώμενη αρχιεπισκοπική διαδοχή και φυσικά τα εκάστοτε σκάνδαλα.

Μιλώντας για Εκκλησία εννοούμε πάντα τη θεσμική Εκκλησία και πρωτίστως την Ιεραρχία.

Ο δημόσιος λόγος της Εκκλησίας εμφορείται από τα τρία χαρακτηριστικά της νεοελληνικής ιδεολογίας: την αντίληψη για τον ελληνισμό ως αναλλοίωτης μεταφυσικής ουσίας, την δισχιλιετή συνέχεια του ελληνισμού, την πρόταξη της σωτηρίας του ελληνικού έθνους έναντι της βιβλικής ιστορίας της σωτηρίας. Η  Εκκλησία γίνεται θεματοφύλακας του ελληνισμού, άγρυπνος φύλακας εθνικών επετείων, κιβωτός σωτηρίας και έθνους.

 Το ποίμνιο αδιάφορο εν πολλοίς για τα τεκταινόμενα στο χώρο της Ιεραρχίας, προέκρινε την καθήλωση σε μία οιονεί "μαγική" σκέψη όπου η τραγική διάσταση της ζωής αποσιωπάται. Η μετοχή στο μυστήριο του σταυρού ακυρώνεται και στη θέση της μπαίνει η επίκληση του θαύματος, η πίστη στην προνομιακή μεταχείρηση των πιστών εκ μέρους ενός Θεού που φαίνεται να ξεχνά για λίγο πως ανατέλλει εξίσου για δίκαιους και αμαρτωλούς. Στο χριστιανικό φαντασιακό κυριαρχεί η νοοτροπία των τριών φίλων του Ιώβ. Όποιος δοκιμάζεται στη ζωή, κάτι κακό θα έχει διαπράξει. Όποιος είναι "καλό"  παιδί, χαίρει της θεικής προστασίας και της ανάλογης ανταμοιβής. Όταν η πραγματικότητα όμως ανατρέπει το στερεότυπο, τότε κινδυνεύει με κατάρρευση και η πίστη των ανθρώπων.

 Το διαδύκτιο "διευκολύνει τη δημιουργία κοινοτήτων σολιψιστών [...] ομοϊδεατών που επικυρώνουν ο ένας τις προϋποθέσεις και τις προκαταλήψεις του άλλου, αντί να τις θέτουν σε δοκιμασία. Αντί να  έχουν να αντιμετωπίσουν άλλες οπτικές σε έναν ανταγωνιστικό δημόσιο χώρο, αυτές οι κοινότητες υποχωρούν και μετατρέπονται σε κλειστά κυκλώματα".

 Στις μέρες μας το ποίμνιο διαμορφώνεται από βίντεο με ομιλίες γερόντων, τα οποία άλλοτε είναι κοινότοπα και πομπώδη κι άλλοτε αγγίζουν τα όρια της γραφικότητας, του εξωφρενικού ή και του γελοίου. Η  νηπιακή ανωριμότητα και καθήλωση πολλών λαϊκών ενισχύει την πατερναλιστική διάθεση κάποιων κληρικών.

 Ο εκκλησιαστικός λόγος είτε υποδύεται το ρόλο της γραφικής θυμοσοφίας και λαϊκότητας είτε την ναρκισσιστική πληθωρική υπερέκθεση και αυτοπροβολή είται τη σιωπηρή απόσυρση εντός ενός κεκαλυμμένου πραγματισμού έχει το ίδιο αποτέλεσμα: την αδυναμία διαμόρφωσης του εκκλησιαστικού σώματος. Η κατάσταση επιδεινώνεται από το γεγονός πως συνήθως επιστρατεύεται μία γλώσσα πομπώδης, ξύλινη, ψευδολόγια, σχολαστική.

Τη θέση του λόγου παίρνει πια η εικόνα. Έτσι η λειτουργία, μετά από δεκαετίες ευχαριστιακής θεολογίας, καταλήγει να συρρικνώνεται σε μια σειρά εκατοντάδων φωτογραφιών στο διαδύκτιο, οι οποίες απεικονίζουν τους λαμπρούς πρωταγωνιστές (Μητροπολίτες), τους φιλόδοξους δελφίνους (αρχιμανδρίτες) και τους ασήμαντους κομπάρσους (έγγαμος κλήρος), ενώ απουσιάζει σχεδόν πλήρως το σιωπηλό κοινό (οι λαϊκοί). Η κοινωνία του θεάματος σε πλήρη θέα.

Η άρνηση του τραύματος και του συνακόλουθου πένθους  γεννά επίσης τον ακτιβισμό, την καταφυγή σε "ευφορικές υπερδραστήριες, παράφορες τάσεις, σε πλήρη αντίθεση με το δράμα της απώλειας. Έναν ακτιβισμό που παίρνει  ποικίλες μορφές: πανηγύρεις σε ενορίες που διαρκούν έναν μήνα, συνεχής μεταφορά λειψάνων, εικόνων ή και αντιγράφων, ακάματος προσκυνηματικός τουρισμός, ποικίλες δράσεις τύπου ΜΚΟ, εκδηλώσεις εθνικής μνήμης, ενοριακές δραστηριότητες τύπου ΙΕΚ.

Η γενικότερη κατάσταση φέρνει στο νου μία γεωργιανή παροιμία: "Το πρόβατο περνάει τη ζωή του με το φόβο του λύκου, αλλά στο τέλος το τρώει ο βοσκός".

 Περιοδικό "Σύναξη", τχ. 174, σελ.19-21.