Η Ψυχολογία του Όχλου και η Δημόσια Κατακραυγή σε Υποθέσεις Εγκλημάτων - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Η Ψυχολογία του Όχλου και η Δημόσια Κατακραυγή σε Υποθέσεις Εγκλημάτων

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Πριν από λίγες μέρες, όλοι παρακολουθήσαμε με κομμένη την ανάσα τις εξελίξεις γύρω από την υπόθεση μιας νεαρής γυναίκας που ομολόγησε τη δολοφονία τεσσάρων παιδιών. Οι εικόνες έξω από το Δικαστικό Μέγαρο έδειχναν δεκάδες πολίτες να συγκεντρώνονται για να την αντικρίσουν, να τη βρίσουν ή ακόμα και να φωνάξουν κατάρες. Πολλοί αναρωτιούνται: γιατί μαζεύονται άνθρωποι για να φωνάξουν σε κάποιον που ήδη βρίσκεται στα χέρια της Δικαιοσύνης; Τι εξηγεί αυτό το φαινόμενο; Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο ζήτημα που εμπλέκει τόσο την ψυχολογία του ατόμου όσο και την κοινωνική δυναμική του πλήθους.

Η ανάγκη για ηθική εξιλέωση

Όταν συμβαίνει ένα έγκλημα που μας σοκάρει, ειδικά όταν θύματα είναι παιδιά, η κοινωνία νιώθει μια αίσθηση ηθικής παραβίασης. Ο θυμός, η θλίψη και η αδυναμία κατανόησης της πράξης δημιουργούν ένα εσωτερικό κενό. Οι άνθρωποι τότε αναζητούν έναν τρόπο να εκτονώσουν το φορτίο αυτό. Η παρουσία στο σημείο όπου «θα αποδωθεί δικαιοσύνη» γίνεται για κάποιους συμβολική πράξη κάθαρσης. Με άλλα λόγια, η φωνή τους έξω από το Δικαστικό Μέγαρο είναι η προσπάθειά τους να αισθανθούν ότι συμμετέχουν στην αποκατάσταση της ηθικής τάξης.

Η ψυχολογία του όχλου

Η παρουσία πολλών ανθρώπων με κοινό στόχο ή συναίσθημα δημιουργεί αυτό που οι κοινωνικοί ψυχολόγοι αποκαλούν «αποπροσωποποίηση». Το άτομο χάνει την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης και γίνεται μέρος μιας ενιαίας φωνής. Ενώ μόνος του μπορεί να μην έλεγε ποτέ μια προσβλητική φράση, μέσα στο πλήθος αισθάνεται προστατευμένος και ενισχυμένος. Αυτό οδηγεί συχνά σε υπερβολικές ή ακόμη και βίαιες αντιδράσεις, που δεν θα εξεδήλωνε σε άλλη περίπτωση.

ΜΜΕ, κοινωνικά δίκτυα και η «θέαση» της καταδίκης

Η τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν την αίσθηση ότι είμαστε «θεατές» ενός δράματος. Η κάμερα εστιάζει στα πρόσωπα, στους αστυνομικούς, στον φάκελο της υπόθεσης, και τελικά δημιουργεί μια παράσταση όπου ο κόσμος συμμετέχει όχι μόνο ως θεατής, αλλά και ως «δικαστής». Αυτή η νοητική μετατόπιση κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα ή ακόμη και την υποχρέωση να δηλώσουν ανοιχτά την αποδοκιμασία τους.

Η ανάγκη για κοινωνική συνοχή

Σε περιόδους ηθικής κρίσης, η κοινωνία συσπειρώνεται. Η δημόσια κατακραυγή λειτουργεί σαν στιγμιαίο «τσιμέντο» που ενώνει ανθρώπους διαφορετικού υπόβαθρου σε μια κοινή ηθική στάση. Όμως αυτή η ενότητα έχει κόστος: συχνά παραβλέπει την ανάγκη για κατανόηση, δικαστική διαδικασία, και ανθρώπινη αξιοπρέπεια — ακόμη και για τον κατηγορούμενο.

Πού σταματά η δικαιοσύνη και πού ξεκινά ο λιθοβολισμός;

Το ερώτημα που τίθεται είναι κρίσιμο: όταν μαζευόμαστε για να φωνάξουμε κατά ενός ανθρώπου, υπηρετούμε τη δικαιοσύνη ή ικανοποιούμε τα δικά μας συναισθήματα θυμού; Η κοινωνία χρειάζεται δικαιοσύνη, όχι εκδίκηση. Η ύπαρξη μιας ανεξάρτητης δικαστικής αρχής υπάρχει ακριβώς για να αποδίδει αυτό που το συναίσθημα συχνά δεν μπορεί: την αντικειμενική κρίση.

Δεν είναι κακό να αισθανόμαστε οργή μπροστά σε αποτρόπαιες πράξεις. Είναι όμως σημαντικό να αναγνωρίζουμε πότε η οργή μας γίνεται εμπόδιο στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στην κοινωνική ωριμότητα.