ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΑΓΙΑ  ΜΑΡΙΑ  Η  ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ

 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ  

     Θα έλεγα να μη σπεύδουν κάποιοι σε αντιδυτικές κορώνες με αφορφή τη σημερινή γιορτή της κορυφαίας Μυροφόρου Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής. Θα πρότεινα μάλιστα επί του προκειμένου να βρουν στο Διαδίκτυο και να διαβάσουν το κατωτέρω λίαν έγκυρο, ενδιαφέρον και πρόσφατο γραπτό. 

ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ – ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Β. ΔΡΟΣΙΑ

Η ΜΑΡΙΑ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ.

ΙΣΤΟΡΙΑ-ΘΕΟΛΟΓΙΑ-ΘΡΥΛΟΣ

Επιβλέπων καθηγητής: ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2018

    Από το οποίο παραθέτω τρία Πατερικά Κείμενα δυο του 4^ου αιώνα, Άγιος Γρηγόριος Νύσσης και Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, και ένα του 14^ου Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς για να δουν πώς ανάλογα με τα δεδομένα εποχής αυτά τα τρία μεγάλα Πατερικά αναστήματα διάβαζαν τα περί αυτής γραφόμενα στα Ευαγγέλια.

4.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή στα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας  Σημαντική είναι η θέση της Μαρίας της Μαγδαληνής στα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας. Σε αντίθεση με τη δυτική εκκλησιαστική παράδοση, όπου η Μαγδαληνή ταυτίζεται με τη Μαρία την αδερφή του Λαζάρου και την ανώνυμη αμαρτωλή που αλείφει με μύρο τον Ιησού (Λκ 7:36-50), διατηρώντας τη φήμη της μετανόημένης αμαρτωλής και μεταμελημένης πόρνης. Στην Ορθόδοξη ανατολική εκκλησία δε γίνεται λόγος περί αμαρτωλότητας της Μαγδαληνής, αλλά διατηρείται η βιβλική της εικόνα και παραμένει υπόδειγμα πίστης. Ωστόσο, το πρόσωπο της Μαγδαληνής παρουσιάζεται κάπως διφορούμενο, αν λάβουμε υπόψιν μας πως κάποιες φορές η θέση της υποβαθμίζεται έναντι εκείνης των ανδρών μαθητών, ενώ άλλες φορές προβάλλεται ως παράδειγμα μαθητείας, αφού σε αντίθεση με τους άνδρες μαθητές παραμένει στο πλευρό του Ιησού μέχρι το θάνατό του.

Παρόλο που τα κείμενα των Πατέρων εντάσσονται σε διαφορετικό χρονικό πλαίσιο και ο καθένας γράφει για την ανοικοδόμηση του ποιμνίου του με συγκεκριμένη ιστορική συνάφεια και με ποικίλους προβληματισμούς, ωστόσο οι αναφορές τους είναι σημαντικές για να μπορέσουμε να συντάξουμε τον απόηχο της εικόνας της Μαγδαληνής ανά τους αιώνες.

4.1.3 Γρηγόριος Νύσσης (4ος αιώνας)

    Ο Γρηγόριος Νύσσης στο δεύτερο λόγο του «εις το άγιον Πάσχα», αναφορικά με το πρόσωπο της Μαρίας της Μαγδαληνής την παρουσιάζει ως πρώτη μάρτυρα του κενού μνημείου και φορέα του αναστάσιμου μηνύματος. Συγκεκριμένα αναφέρεται στις διηγήσεις της ανάστασης, όπως αυτές περιγράφονται από τους ευαγγελιστές. Η Μαρία η Μαγδαληνή διακρίνεται μεταξύ των γυναικών και ο Γρηγόριος αντιπαραβάλλει τη στάση της, αλλά και των άλλων μυροφόρων έναντι αυτής των ανδρών μαθητών. Ο Γρηγόριος Νύσσης ερμηνεύει την προτεραιότητα των γυναικών ως φορέων του μηνύματος της, ως αποκατάσταση της αμαρτίας της Εύας και του προπατορικού αμαρτήματος. Όπως στη διήγηση του βιβλίου της Γένεσης «γυνή πρώτη τῆς ἀπάτης τοῦ ὂφεος ἢκουσε και εἶδε παρανόμως τόν τοῡ ἀπηγορευμένου ξύλου καρπόν, και λύπῃ κατεδικάζετο», έτσι τώρα σύμφωνα με το θέλημα του Ιησού «πρῶτον τό γυναικῶν γένος καί τήν ἀνάστασιν εὐαγγελισθῆναι παρά τοῦ ἀγγέλου καί τόν Κύριον ἱδεῑν». Βλέποντας ο Γρηγόριος Νύσσης την Μαγδαληνή ως τη «νέα Εύα» … Ο Γρηγόριος αξιολογεί θετικά την Μαρία την Μαγδαληνή ως «νέα Εύα», αφήνοντας πίσω την πολεμική απέναντι στην Εύα της Γενέσεως. Η αντιπαραβολή μεταξύ της «παλιάς και νέας Εύας» βασίζεται στον απόηχο της διήγησης της δημιουργίας, όπου το γυναικείο φύλο φέρει την ευθύνη της αμαρτίας στο ανθρώπινο γένος-Γρηγόριος Νύσσης, Εἰς τό ἅγιον Πάσχα, Περί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ὑμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ και ὅτι κατά μηδέν ἀλλήλοις ἐναντιοθέντες οἰ εὐαγγελισταί, διαφόρως τά συμβεβηκότα τῇ ἀναστάσει τοῦ Ἐμμανουήλ ἱστόρησαν»,

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος στο έργο και σε αρκετά σημεία των Ομιλιών του, ήδη από το αξίωμα του διακόνου, στη συνέχεια ως πρεσβύτερος Αντιοχείας και αργότερα ως Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως κάνει αναφορές στο γυναικείο φύλο. Συγκεκριμένα στους Λόγους του για το Ευαγγέλιο του Ματθαίου και του Ιωάννη ερμηνεύοντας βιβλικά χωρία κάνει λόγο για την παρουσία της Μαρίας της Μαγδαληνής και των άλλων γυναικών κατά το Πάθος και την ανάσταση του Ιησού. Στην 85η Ομιλία του – ερμηνεία του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου παρουσιάζει την Μαρία την Μαγδαληνή να πηγαίνει μόνη της νωρίς στον τάφο του Ιησού, να αντικρίζει το κενό μνημείο και τον λίθο αποκεκυλισμένο. Στην 86η Ομιλία του περιγράφει τη μεγάλη αγάπη και αφοσίωση της Μαγδαληνής στον Ιησού, η οποία «πικρῶς ἐθρήνει» σε αντίθεση με τον Πέτρο που δεν αντιδρά μ᾿ αυτόν τον τρόπο. Ο Χρυσόστομος, δικαιολογεί τη στάση της λέγοντας: «περιπαθές πώς τό γυναικεῖον γένος, καί πρός οἷκτον ἐπιρρεπέστερον». Αποδίδει δηλαδή την αγγελοφάνεια και την πρώτη εμφάνιση του αναστημένου Ιησού ως ανταπόκριση στην ανάγκη του γυναικείου φύλου για παρηγοριά. Επίσης, το γεγονός ότι η Μαγδαληνή δεν αντιλαμβάνεται αμέσως το γεγονός της αναστάσεως του Ιησού, ούτε τον αναγνωρίζει άμεσα, αποδίδεται από τον Χρυσόστομο σε χαρακτηριστικό της γυναικείας φύσης «οὐκ ἧν ὑψηλή τῆς γυναικός ἡ διανοία». Στη συνέχεια της Ομιλίας του ο Χρυσόστομος αναφέρει πως η ανακοίνωση των λόγων και της εμφάνισης του Ιησού από την Μαγδαληνή απέβει προς παραμυθία των μαθητών «ἀπείγγειλε δε καί τήν ὂψιν καί τά ῥήματα, ἃπερ ἱκανά ἧν αὐτούς παραμυθήσασθαι». Στο σημείο αυτό είναι εμφανής ο παραλληλισμός μεταξύ της επαγγελίας του Πνεύματος ως Παρακλήτου και της Μαγδαληνής ως παραμυθίας των μαθητών. Στο σημείο αυτό ο Χρυσόστομος ίσως να αναγνωρίζει στην Μαγδαληνή το ρόλο της διακόνισσας, παραλληλίζοντας την με παραδείγματα διακονισσών της εποχής της, όπως η Ολυμπιάδα και η Παλλάδια …  Εκείνη την εποχή ο θεσμός των διακονισσων ήταν επίσημο ιερατικό αξίωμα των γυναικών εντός της Εκκλησίας. Επομένως ο Χρυσόστομος αναγνωρίζει στο πρόσωπο της Μαγδαληνής το πρότυπο των διακονισσών. Η Μαρία η Μαγδαληνή είχε το προνόμιο να συναντήσει πρώτη τον αναστημένο Ιησού και στη συνέχεια να γίνει Απόστολος των Αποστόλων, να ανακοινώσει δηλαδή πρώτη αυτή στους μαθητές τα νέα της ανάστασης του Ιησού. Για τον Χρυσόστομο δεν αποτελεί πρόβλημα η προτεραιότητα αυτή των γυναικών. Στην 38η Ομιλία του διευκρινίζει, πως ο αναστημένος Ιησούς εμφανίστηκε πρώτα στον Πέτρο, όσον αφορά τους άνδρες μαθητές και δηλώνοντας: «και γυναιξίν ἐφάνη πρῶτα», υπογραμμίζει πως το γυναικείο φύλο έλαβε τη θεία χάρη να αντικρίσει πρώτο τον Ιησού και στο γεγονός της γεννήσεως και της αναστάσεως. Στην ερμηνεία του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, ο Χρυσόστομος τονίζει ιδιαίτερα το θάρρος των γυναικών κατά το Πάθος του Ιησού και το αναφέρει ως παράδειγμα προς ανοικοδόμηση των ανδρών ακροατών του ποιμνίου του, τονίζει συγκεκριμένα: «εἶδες γυναικών ἀνδρείαν, εἶδες φιλοστοργίαν, εἶδες μεγαλοψυχίαν, τήν ἐν τοῖς χρήμασι, τήν μέχρι θανάτου. Μιμησιώμεθα τάς γυναίκας οἱ ἄνδρες μη καταλήψωμεν ἐν πειρασμοίς τον Ἰησούν». Σε άλλο σημείο της Ομιλίας του χαρακτηρίζει τις γυναίκες ως «συμπαθεστέραι». Επανειλημμένα αναφέρει το θάρρος των γυναικών , οι οποίες αψήφισαν όλους τους κινδύνους διακονώντας τον Ιησού μέχρι το τέλος και είχαν την αξίωση να δουν πρώτες τον αναστημένο Ιησού, «καί τό μάλιστα γένος κατακριθέν, τοῡτο πρῶτον ἀπολαύει τῆς τῶν ἀγαθῶν θεωρίας· τοῡτο μάλιστα ἐπιδείκνυται την ἀνδρείαν». Η εικόνα της Μαγδαληνής, όπως προκύπτει από τις Ομιλίες του Ιωάννη Χρυσοστόμου, προβάλλεται ως πρότυπο γυναικείας δράσης και τονίζεται παράλληλα το θάρρος των γυναικών, αλλά και οι αδυναμίες της γυναικείας φύσης. Χρησιμοποιεί την εικόνα των γυναικών της Βίβλου ως πρότυπο για την ανοικοδόμηση των γυναικών της κοινότητάς του, αφού το παράδειγμα αυτών των γυναικών και ιδιαίτερα ο ρόλος τους κατά το Πάθος και την ανάσταση του Ιησού, εξυψώνει τη θέση της γυναίκας η οποία ήταν κοινωνικά υποβαθμισμένη.

 Γρηγόριος Παλαμάς (14ος αιώνας) Ο Γρηγόριος Παλαμάς στην ΙΗ΄ Ομιλία του «Τῇ Κυριακῇ τῶν Μυροφόρων ἐν ᾗ και ὅτι, πρώτη τόν Κύριον εἶδεν ἐκ νεκρῶν ἀναστάντα», και κατά την ερμηνεία του στα ευαγγέλια, υποστηρίζει πως η Θεοτόκος ήταν εκείνη που δέχθηκε πρώτη το μήνυμα της ανάστασης. Στο ίδιο κείμενο κάνει λόγο για τις διαφορές μεταξύ των ευαγγελικών διηγήσεων, όσον αφορά το γεγονός της ανάστασης σχετικά με τον αριθμό των γυναικείων προσώπων, την ταυτότητά τους και τη χρονική στιγμή των γεγονότων. Ο Γρηγόριος στην αρχή της Ομιλίας του αναφέρεται στην ανάσταση του Ιησού, την οποία και θεωρεί ανανέωση της ανθρώπινης φύσεως: «τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἐστιν ἀνανέωσις και...ἀναζώωσις καί ἀνάπλασις καί προς ἀθάνατον ἐπανέλευσις». Όπως τον Αδάμ τον είδε πρώτη μια γυναίκα – η Εύα, αφού άλλωστε εκείνη ήταν ο πρώτος άνθρωπος που δημιουργήθηκε μετά τον Αδάμ, έτσι και το δεύτερο Αδάμ, δηλαδή τον Ιησού, πρώτη τον είδε μια γυναίκα – η Μαρία η Μαγδαληνή σύμφωνα με την περιγραφή του Μαρκου (Μκ 16:9). Ο Γρηγόριος Παλαμάς όμως, βασιζόμενος στο σημείο αυτό και στις περιγραφές των άλλων ευαγγελιστών, αναφέρει πως πριν παρουσιαστεί ο Ιησούς στην Μαγδαληνή, εκείνη είχε πάει νωρίτερα στον τάφο και αφού τον βρήκε άδειο έφυγε (Ιω 20:1). Αυτό του επιτρέπει να υποθέτει πως ο Ιησούς είχε αναστηθεί πολύ νωρίτερα από το πρωί που τον είδε η Μαγδαληνή. Για τον Παλαμά υπάρχει ένα σκοτεινό σημείο στους ευαγγελιστές, όσον αφορά την πρώτη μαρτυρία της ανάστασης, το οποίο και προσπαθεί να φωτίσει. Θεωρεί λοιπόν, πως το «εὐαγγέλιο τῆς ἀναστάσεως» το δέχθηκε πρώτη η Θεοτόκος, συμπληρώνοντας πως αυτό ήταν «σωστό και δίκαιο». Συγκεκριμένα δηλώνει, πως η Θεοτόκος ειδε πρώτη τον αναστημένο Ιησού, άκουσε τη θεία ομιλία του και τον άγγιξε: «οὐκ εἶδεν ὀφθαλμοῖς μόνον αὐτον καί αὐτήκοος αὐτοῦ γέγονεν, ἀλλά καί χερσίν ἥψατο πρώτη καί μόνη τῶν ἀχραντων ἐκείνου ποδῶν». Όσον αφορά τη στάση των ευαγγελιστών ο Γρηγόριος υποστηρίζει, πως αυτοί σκόπιμα δεν αποκαλύπτουν την πρώτη εμφάνιση του Ιησού στη Θεοτόκο «ἵνα μή τοῖς ἀπίστοις ὑποψίας ἀφορμήν δῶσιν». Σχετικά με την περιγραφή του Μάρκου σημειώνει επιπλέον, πως η άλλη Μαρία που αναφέρεται εκεί είναι η Θεοτόκος, γιατί αυτή θεωρούνταν πως ήταν η μητέρα του Ιακώβου και του Ιωσή, τα παιδιά του Ιωσήφ. Όπως ο ίδιος συμπεραίνει από τις διηγήσεις των ευαγγελιστών και κυρίως από το Μτ 28:1-10, πρώτη από όλες πήγε στον τάφο του Ιησού η Θεοτόκος έχοντας μαζί της την Μαρία την Μαγδαληνή. Η Θεοτόκος κατά το Γρηγόριο Παλαμά, έφθανε στον τάφο την ώρα που έγινε ο μεγάλος σεισμός, όπου αποκυλίστηκε η πέτρα και άνοιγε ο τάφος και «ἡ δέ Θεομήτωρ ἀδεέστερον ἐνετρύφα τῇ θέᾳ». Επισημαίνει επίσης, πως ο άγγελος που αναγγέλει την ανάσταση του Ιησού ειναι ο αρχάγγελος Γαβριήλ, ο οποίος είχε και παλαιότερα πει στη Θεοτόκο «μη φοβοῦ, Μαριάμ, εὗρες γάρ χάριν παρά τῷ Θεῷ» (Λκ 1:30) και τώρα ο ίδιος της λέει το χαρμόσυνο νέο. Για το λόγο αυτό, ενώ οι γυναίκες εξέρχονται με φόβο και χαρά μεγάλη, ο Γρηγόριος διευκρινίζει πως ο φόβος αναφέρεται στην Μαγδαληνή και στις γυναίκες που ήταν μαζί της, γιατί δεν είχαν κατανοήσει τα λόγια του αγγέλου. Αντίθετα, η Θεοτόκος είχε μεγάλη χαρά, γιατί ήταν παρούσα στα γεγονότα, κατανόησε τα λόγια του αγγέλου και πίστεψε. Την ίδια θέση με τον Γρηγόριο τον Παλαμά ακολουθεί και ο Γεωργιος Νικομηδείας, ο οποίος σημειώνει πως η Θεοτόκος βρισκόταν στον τάφο την ώρα του μεγάλου σεισμού και ήταν αυτή η πρώτη μάρτυρας της ανάστασης. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «τῆς θείας ἐξαναστάσεως αὐτῇ πρώτῃ δεδόσθαι τά εὐαγγέλια καί ὡς ἐνῆν τῆς ἀρρήτου οἰκονομίας κατατρυφῆσαι καί θέας καί λαμπρότητος του Υἱοῦ».Στην ομιλία του ο Γρηγόριος Παλαμάς υποστηρίζει επιπλέον, πως η Θεοτόκος ήταν εκείνη που συνάντησε και άγγιξε πρώτη τον Ιησού. Τη σκέψη του αυτή βασίζει στο γεγονός ότι, η Μαγδαληνή επιστρέφοντας από τον τάφο, σύμφωνα με την περιγραφή του ευαγγελιστή Ιωάννη, είπε στους Πέτρο και Ιωάννη ότι πήραν τον Κύριο από τον τάφο και δεν ξέρει που τον έχουν βάλει. Άρα ο Γρηγόριος καταλήγει στο συμπέρασμα, πως δεν ήταν αυτή που τον είχε δει και αγγίξει, αλλά η Θεοτόκος. Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, καθώς η Μαγδαληνή προσπαθεί να αγγίξει το Ιησού, εκείνος της απευθύνει το «μή μου ἅπτου» (Ιω 20:17). Ο Ματθαίος αντίθετα περιγράφει τις γυναίκες να αγγίζουν τον Ιησού, γιατί σύμφωνα με τον Γρηγόριο δεν θέλει να προβάλλει ξεχωριστά τη μητέρα του Ιησού».

Δια την αντιγραφή.

Αθανάσιος Κοτταδάκης