Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης ανήκει στους τρεις
Μεγάλους Καππαδόκες Πατέρες της Εκκλησίας και αναγνωρίζεται ως ένας από τους
πιο σημαντικούς θεολόγους. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά του έργα είναι το
«Περί του βίου Μωϋσέως», όπου παρουσιάζει τη ζωή του μεγάλου προφήτη όχι απλώς
ως ιστορική αφήγηση, αλλά ως υπόδειγμα της χριστιανικής πορείας προς τον Θεό.
Ο Γρηγόριος χωρίζει το έργο του σε δύο μέρη. Στο
πρώτο αφηγείται με λιτό τρόπο τη ζωή του Μωϋσή, ενώ στο δεύτερο προχωρά σε
αλληγορική ερμηνεία. Έτσι η ιστορία γίνεται πνευματικός οδηγός. Κάθε στάδιο της
ζωής του Μωϋσή αποκαλύπτει και ένα στάδιο της πνευματικής ανόδου του πιστού.
Για τον Γρηγόριο, η Έξοδος του Μωϋσή από την Αίγυπτο δεν είναι μόνο πολιτικό ή ιστορικὀ γεγονός. Αποτελεί την αφετηρία της πνευματικής πορείας του ανθρώπου. Όπως ο Μωϋσής εγκατέλειψε την Αίγυπτο για να οδηγήσει τον λαό στον δρόμο της ελευθερίας, έτσι και ο χριστιανός καλείται να εξέλθει από την «Αίγυπτο» των παθών, της αμαρτίας και των δεσμεύσεων του κόσμου. Η απελευθέρωση αυτή είναι το πρώτο βήμα: η κάθαρση.
Η πλέον
πρωτότυπη συμβολή του Γρηγορίου βρίσκεται στην ερμηνεία του Σινά. Ο Μωϋσής
ανεβαίνει στο όρος και έρχεται αντιμέτωπος με τρεις διαδοχικές εμπειρίες:
1. Τη βάτο που
φλέγεται, εικόνα του πρώτου φωτός της θείας παρουσίας.
2. Τη νεφέλη,
που ντύνει το Σινά, σύμβολο της βαθύτερης κατανόησης του μυστηρίου.
3. Τέλος, τον
«γνόφο», δηλαδή το θεϊκό «σκοτάδι», όπου ο Μωϋσής συναντά τον Θεό.
Αυτός ο
«γνόφος» δεν είναι η απουσία του Θεού, αλλά η υπέρ-λαμπρη θεοφάνεια που
υπερβαίνει κάθε ανθρώπινο νου και λόγο. Εκεί ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τον Θεό
μέσω εικόνων ή εννοιών, αλλά με μια αποφατική εμπειρία, η οποία τον αφήνει να
αντιληφθεί ότι ο Θεός είναι πέρα από κάθε περιγραφή. Αυτή η θεολογική ερμηνεία
του Νύσσης αποτελεί μέχρι σήμερα κορύφωση της πατερικής σκέψης. Ο Μωϋσής
γίνεται το σύμβολο του πιστού που προχωρά από την αίσθηση στο φως, από το φως
στη νεφέλη, και τελικά στον γνόφο, όπου συναντά τον Θεό.
Ένα ακόμη
βασικό στοιχείο της ερμηνείας του Νύσσης είναι η έννοια της ἐπεκτάσεως (ἐπέκτασις).
Βασισμένος στη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου («ἐπεκτεινόμενος τοῖς ἔμπροσθεν»,
Φιλιπ. 3,13), ο Γρηγόριος υποστηρίζει ότι η πορεία προς τον Θεό δεν έχει τέλος.
Ο Θεός είναι άπειρος· επομένως, ποτέ ο άνθρωπος δεν μπορεί να Τον κατακτήσει
ολοκληρωτικά. Ο Μωϋσής ανεβαίνει ασταμάτητα, ακόμη κι όταν φτάνει στην κορυφή.
Το γεγονός ότι
ο Μωϋσής, σύμφωνα με τη Γραφή, βλέπει τη Γη της Επαγγελίας μόνο από μακριά,
παίρνει στον Γρηγόριο υπαρξιακό νόημα: ο άνθρωπος δεν φτάνει ποτέ σε απόλυτη
πληρότητα, αλλά πορεύεται διαρκώς. Η ζωή του πιστού είναι μία αέναη δίψα για
τον Θεό, μια άσβεστη πορεία προς το άπειρο.
Ο καθηγητής Στυλιανός Παπαδόπουλος, στην
Πατρολογία, αναλύοντας τη συμβολή του Γρηγορίου Νύσσης, υπογραμμίζει ότι ο
Μωϋσής αποτελεί «το κατεξοχήν πρότυπο του πιστού που ζει σε διαρκή κίνηση προς
τον Θεό». Ο Παπαδόπουλος χαρακτηρίζει την έννοια της «ἐπεκτάσεως» ως κορυφαία
συμβολή του Νύσσης στη χριστιανική θεολογία. Εξηγεί ότι εδώ βλέπουμε την πιο
ώριμη μορφή της θεολογικής παράδοσης: η πορεία του ανθρώπου δεν τελειώνει ποτέ,
γιατί ο Θεός παραμένει πάντοτε άπειρος και ακατάληπτος.
Έτσι, η ζωή του Μωϋσή στον Γρηγόριο δεν είναι μια
βιογραφία του παρελθόντος, αλλά ζωντανός οδηγός για τη ζωή του χριστιανού
σήμερα. Ο Παπαδόπουλος τονίζει ότι ο Μωϋσής προσωποποιεί τον πιστό που περνά
από την κάθαρση στη γνώση, και εν τέλει στη μυστική «συνάντηση» με τον Θεό, την
οποία όμως δεν μπορεί ποτέ να εξαντλήσει.
Η διδασκαλία του Γρηγορίου μας δείχνει ότι η
πνευματική ζωή δεν είναι στασιμότητα ούτε περιορίζεται σε ηθικές πρακτικές.
Είναι μια συνεχής ανάβαση. Ο Μωϋσής μάς αποκαλύπτει τον δρόμο: να βγούμε από τα
πάθη μας (Αίγυπτος), να αναζητήσουμε το μυστήριο του Θεού μέσα στο φως και στο
γνόφο (Σινά), και να πορευθούμε αδιάκοπα, με λαχτάρα και αγάπη, προς τον Άπειρο
Θεό.
Η «ἐπέκτασις»
δεν σημαίνει ματαίωση, αλλά πληρότητα σε συνεχή κίνηση. Ο πιστός συναντά τον
Θεό και συγχρόνως Τον λαχταρά ακόμη πιο πολύ. Δεν φτάνει ποτέ σε τελικό τέλος,
αλλά ζει μέσα σε σχέση, σε ένα ασταμάτητο ταξίδι αγάπης.
Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου