Ο προβληματισμός της ιστορικής έρευνας για την διήγηση περί της Εισόδου της Θεοτόκου στον Ναό των Ιεροσολύμων - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

 Ο προβληματισμός της ιστορικής έρευνας για την διήγηση περί της Εισόδου της Θεοτόκου στον Ναό των Ιεροσολύμων

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Στις 21 Νοεμβρίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει τα Εισόδια της Θεοτόκου, τη στιγμή όπου, σύμφωνα με την ιερή παράδοση, η Παναγία οδηγήθηκε τριετής στον Ναό των Ιεροσολύμων και αφιερώθηκε στον Θεό. Το περιστατικό αυτό δεν καταγράφεται στην Αγία Γραφή, αλλά σε ένα αρχαίο χριστιανικό απόκρυφο κείμενο, το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου, έργο πιθανώς του 2ου αιώνα μ.Χ. Παρ᾽ ότι εκτός του Βιβλικού Κανόνα, διασώζει θεολογική και αφηγηματική παράδοση που επηρέασε βαθιά την εκκλησιαστική υμνογραφία και εικονογραφία.

Το ερώτημα, όμως, που εγείρεται είναι: υπήρχε ιστορικά η πρακτική αφιερώσεως ή διαμονής παιδιών στον Ναό των Ιεροσολύμων; Και αν ναι, ποιο ήταν το πλαίσιο;

Η Παλαιά Διαθήκη δεν προβλέπει θεσμοθετημένο έθιμο μονίμου παραμονής παιδιών στον Ναό. Παρ’ όλα αυτά, παρουσιάζει μία χαρακτηριστική εξαίρεση — την περίπτωση του παιδιού Σαμουήλ, το οποίο αφιερώθηκε από τη μητέρα του Άννα στον Κύριο (Αʹ Βασιλειών 1:24–28), δημιουργώντας το πρότυπο που αργότερα θα συσχετιστεί τυπολογικά με την αφιέρωση της Μαρίας.

Ωστόσο, ο Σαμουήλ δεν αποτελούσε πρακτικό ή λειτουργικό παράδειγμα παιδιού εντός του Ναού, αλλά άπαξ ιστορική εξαίρεση που συνδεόταν με τη Σκηνή του Μαρτυρίου, όχι με τον Ναό του Σολομώντα.

Σύμφωνα με την Τορά, οι Λευίτες άρχιζαν επίσημα τη λατρευτική τους διακονία στην ηλικία των 25 έως 30 ετών (Αριθμοί 8:24–26). Ορισμένα χωρία της Αʹ Παραλειπομένων (23:24–27) υποδεικνύουν ότι μπορούσαν να προετοιμάζονται από τα 20. Οι ραββινικές διατάξεις της Μισνά αναφέρουν νέους που συμμετείχαν στη φύλαξη πυλών ή στη μουσική του Ναού, χωρίς να κατονομάζουν παιδιά. Καμία πηγή δεν αναφέρει τη διαβίωση ανηλίκων μέσα στον Ναό.

Εκτός από τους Λευίτες, υπήρχε η τάξη των λεγόμενων Ναθιναίων (Νεεμίας 3:26, 11:21) – απόγονοι των Γαβαωνιτών που είχαν αφιερωθεί στη διακονία του Ναού. Ήταν βοηθοί για καθαρισμό, προετοιμασία των ζώων για θυσία, μεταφορά νερού ή καυσόξυλων. Όμως, ούτε για αυτούς υπάρχει ένδειξη ότι ήταν παιδιά· αντιθέτως, αποτελούσαν οικογένειες αφιερωμένων υπηρετών που διακονούσαν διαδοχικά στον Ναό

Ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος Φλάβιος (1ος αι. μ.Χ.), στα έργα του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία και Περί Πολέμου, περιγράφει αναλυτικά τους ιερείς, τους Λευίτες, τη δομή των αυλών, τα καθήκοντα, και τις πρακτικές του Δεύτερου Ναού. Παρ’ ότι περιγράφει την παρουσία γυναικών στον «γυναικωνίτη» και τις τελετουργικές τους προσφορές, δεν μνημονεύει παιδική ή γυναικεία διαμονή εντός του ιερού χώρου.

Στην Αρχαιολογία εξηγεί λεπτομερώς τις ιερατικές διακονίες, ενώ στο Περί Πολέμου παρουσιάζει τη δομή των αυλών του Ναού· καμία αναφορά δεν υπάρχει σε “παρθένες” ή παιδιά αφιερωμένα. Για τον Ιώσηπο, ο Ναός ήταν αυστηρά ανδρική ιερατική διακονία.

Ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς (περ. 20 π.Χ.–50 μ.Χ.), που βλέπει τον Ναό ως σύμβολο της θείας τάξεως, δεν αναφέρει καμία πρακτική μοναχικού βίου ή αφιερώσεως παιδιών. Τα Ιουδαϊκά απόκρυφα, όπως τα βιβλία των Μακκαβαίων, της Ιουδίθ και του Τωβίτ, δεν περιέχουν σχετικές διηγήσεις, και ακόμη και τα Μιντρασικά σχόλια αναφέρονται σε ιερατικές οικογένειες, αλλά όχι σε ανήλικους που διαμένουν στον Ναό.

Το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου (περ. 150 μ.Χ.) είναι το πρώτο χριστιανικό κείμενο που περιγράφει τη Μαρία «τριετίζουσαν» να προσφέρεται στον Ναό από τους γονείς της Ιωακείμ και Άννα. Η αφήγηση αναπτύσσει λεπτομερές σχήμα “παιδικής μοναστηριακής ζωής”: η Μαρία τρεφόταν «ὑπὸ ἀγγέλου», παρέμενε «ἐν τῷ ἁγίῳ», και σε ηλικία 12–14 ετών οι ιερείς, φοβούμενοι μήπως μολυνθεί από την έμμηνο ρύση, αποφάσισαν να την εμπιστευθούν σε έναν δίκαιο άνδρα, τον Ιωσήφ.

Ο αφηγητής εμπνέεται φανερά από την ιστορία του Σαμουήλ και συνδυάζει ιουδαϊκές ευλαβικές ιδέες με ελληνιστικά μοτίβα παρθενικών οικοτροφείων, όπως οι ιέρειες της Εστίας ή της Αθηνάς. Σύγχρονοι ερευνητές θεωρούν πως η σκηνή αυτή δεν έχει ιστορικό υπόβαθρο· προορίζεται να υπογραμμίσει τη θεία πρόγνωση και καθαρότητα της Παρθένου.

Μέχρι σήμερα καμία γνωστή εβραϊκή απόκρυφη πηγή (όπως το Βιβλίο των Ιωβηλαίων, οι Διαθήκες των Πατριαρχών) δεν περιγράφει διαβίωση παιδιών στον Ναό. Ορισμένα Μιντρασικά σχόλια μιλούν για παρθένες που ύφαιναν το καταπέτασμα ή μετείχαν περιστασιακά σε λατρευτικές προετοιμασίες, αλλά αναφέρονται σε ενήλικες γυναίκες, όχι ανήλικες.

Επομένως, το γεγονός της τριετούς Μαρίας στον Ναό δεν στηρίζεται σε ιουδαϊκή παράδοση· είναι χριστιανική ερμηνευτική δημιουργία βασισμένη στη βιβλική τυπολογία του Σαμουήλ και σε θεολογικό συμβολισμό.

Η πλειονότητα των σύγχρονων μελετητών θεωρεί το Πρωτευαγγέλιο ένα δημιούργημα στα όρια ιστορικής μυθογραφίας και θεολογικής ποίησης.

Η αφήγηση της μικρής Μαρίας αποδίδει:

1. Την απόλυτη καθαρότητα της Θεοτόκου.

2. Τη μετάβαση από την παλαιά ιερατεία στο νέο Ναό της Χάριτος.

3. Την ανακεφαλαίωση της ιστορίας του λαού Ισραήλ στο πρόσωπό της.

Ιστορικά, λοιπόν, δεν υπήρχε τελετουργική βάση για την παρουσία κοριτσιών στον Ναό. Θεολογικά, όμως, η αφήγηση γίνεται σύμβολο της παρθενικής αφιερώσεως, του "ναού" που θα χωρήσει τον άναρχο και αχώρητο Θεό.

Προσωπικό σχόλιο

Προσωπικά πιστεύω ότι, ακόμη κι αν η αφήγηση του Πρωτευαγγελίου του Ιακώβου φέρει έντονο θεολογικό και συμβολικό χαρακτήρα, δεν μπορεί να αποκλειστεί πλήρως η ύπαρξη κάποιου ιστορικού πυρήνα. Είναι πιθανό η αφιέρωση της μικρής Μαρίας στον Ναό να υπήρξε πράξη ευλαβείας πραγματική, η οποία όμως δεν διασώθηκε στις επίσημες ιουδαϊκές και χριστιανικές πηγές για λόγους που ίσως σχετίζονται με τη σπανιότητά της ή με την απουσία θεσμικής κατοχύρωσης ενός τέτοιου εθίμου.