Η θεολογία του αγίου Γρηγορίου Παλαμά - Παναγιώτης Σ. Μαρτίνης

Η θεολογία του αγίου Γρηγορίου, που βασικά συνοψίζει όλη την παράδοση και την διδασκαλία των προ αυτού πατέρων (Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου Νύσσης, Γρηγορίου Ναζιανζηνού, Μαξίμου του Ομολογητού κλπ), μιλάει για τρία στάδια πνευματικού αγώνα, που κάνουν δυνατή τη θέωση του ανθρώπου.
Το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει τη νοερή, καρδιακή και αδιάλειπτη προσευχή (Ευάγριος, Μακάριος Αιγύπτου, Ιωάννης Σιναϊτης), σύμφωνα με το Ρωμ. 9,2, του Αποστόλου Παύλου, “αδιαλείπτως προσεύχεσθε”. Αλλά και ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος σημειώνει: “μνημονευτέον του Θεού μάλλον ή αναπνευστέον”. Έτσι, μέχρι σήμερα οι μοναχοί, ιδιαίτερα στο Άγιο Όρος, συνεχώς επαναλαμβάνουν τη μονολόγιστη ευχή: “Κύριε, Ιησού Χριστέ, ελέησόν με”.
Το δεύτερο στάδιο του πνευματικού αγώνα είναι η κάθαρση και ο φωτισμός του προσευχόμενου, σύμφωνα με το Ματθ.5,8, “μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται”.
Κατά τον Άγιο Διάδοχο, επίσκοπο Φωτικής, “όταν ο χριστιανός επικαλείται συνεχώς τον Κύριο Ιησού, τότε το πυρ της θείας Χάριτος απλώνεται ακόμη και στις εξωτερικές του αισθήσεις. Είναι το “άκτιστο φως”, που σαν “άκτιστη” θεία ενέργεια εμφανίστηκε στο Μωυσή στο Όρος Σινά. “ και κατέβη η δόξα Κυρίου του Θεού επί το Όρος Σινά… το δε είδος της δόξης Κυρίου ωσεί πυρ φλέγον” (Εξ. 24,17). Και “καταβαίνοντος δε αυτού εκ του Όρους …είδεν Ααρών…τον Μωϋσήν και ην δεδοξασμένη η όψις του προσώπου αυτού και εφοβήθησαν εγγίσαι αυτόν …και περιέθηκεν Μωϋσής κάλυμμα επί το πρόσωπον αυτό΄”. (Εξ. 34,33). Είναι το ίδιο “άκτιστον φως”, που περιέλουσε τους τρεις μαθητές στο όρος Θαβώρ, κατά την Μεταμόρφωση του Κυρίου. Γι’ αυτό από τους ησυχαστές αυτό το “φως” ονομάζεται και “Θαβώρειον”.
Η συνεχής μνημόνευση του ονόματος του Ιησού φωτίζει το είναι του πιστού και τον οδηγεί στο τρίτο και τελευταίο στάδιο, που είναι η θέωσή του, δηλαδή η ένωσή του με τον Θεό. Κατά τους πατέρες, “η φωτεινή όραση είναι μια θεοφάνεια τόσον αληθινή, όσο και η θεοφάνεια του όρους Θαβώρ, αφού φανερώνει το ίδιο θεοποιημένο σώμα του Χριστού”. Ήδη ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης (4ος αι.) καθορίζει τη διάκριση ανάμεσα στη θεία ουσία και στις ενέργειές της, για να εκφράσει την επικοινωνία αυτή. Οι ενέργειες αυτές, κατά τον ιερό πατέρα, είναι πραγματικές εκδηλώσεις, που καθιστούν προσιτή τη θεϊκή ζωή χωρίς να αφαιρούν από τον Θεό την ακαταληψία του. Και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (14ος αι.) συμπληρώνει: “Συμμετέχοντας στον Θεό τον ίδιο και στην άκτιστη χάρη Του, ο άνθρωπος γίνεται θεός κατά χάριν”. Αυτό, όμως, το βλέπει ο Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς να ολοκληρώνεται και να επιτυγχάνεται πλήρως με τη συμμετοχή του χριστιανού στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας. Αρχίζει αυτός ο φωτισμός με το Βάπτισμα και συνεχώς ενδυναμώνεται με τη συμμετοχή στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Εκεί που γινόμαστε, όπως σημειώνει, “σύσσωμοι” και “σύναιμοι” Χριστού.

Παναγιώτης Σ. Μαρτίνης Δρ. Θ.