Χρίσμα: το ξεχασμένο Μυστήριο - π. Βασίλειος Θερμός

Ας παραθέσουμε τήν εὐχή πού διαβάζεται στό μυστήριο τοῦ Χρίσματος, μόλις ὁ νεοφώτιστος βγεῖ ἀπό τήν κολυμβήθρα:

"Εὐλογητός εἶσαι, Κύριε, Θεέ Παντοκράτορα, πηγή τῶν ἀγαθῶν, ἥλιε δικαιοσύνης, πού ἔλαμψες σ' ἐκείνους πού ἦταν στό σκοτάδι φῶς σωτηρίας μέ τή φανέρωση τοῦ μονογενοῦς Σου Υἱοῦ καί Θεοῦ μας, καί χάρισες σ' ἐμᾶς τούς ἀνάξιους τή μακάρια κάθαρση μέ τό ἅγιο Βάπτισμα καί τόν θεϊκό ἁγιασμό μέ τό ζωοποιό Χρῖσμα. Σύ πού καί τώρα θέλησες νά ἀναγεννήσης τόν δοῦλο Σου τό νεοφώτιστο μέ νερό καί Πνεῦμα καί νά τοῦ δωρίσης τήν ἄφεση τῶν ἑκουσίων καί ἀκουσίων ἁμαρτημάτων του, Σύ λοιπόν, Δέσποτα, εὔσπλαγχνε παμβασιλέα, χάρισέ του καί τήν σφραγῖδα τῆς δωρεᾶς τοῦ ἁγίου καί παντοδυνάμου καί προσκυνητοῦ Σου Πνεύματος, καί τήν μετάληψη τοῦ Ἁγίου Σώματος καί τοῦ Τιμίου Αἵματος τοῦ Χριστοῦ Σου. Φύλαξέ τον στόν δικό σου ἁγιασμό, στερέωσέ τον στἠν Ὀρθόδοξη πίστη, σῶσε τον ἀπό τόν πονηρό καί ἀπό ὅλα τά τεχνάσματά του, καί διατήρησε τήν ψυχή του μέ τόν σωτήριο φόβο σου σέ ἁγνότητα καί ἁγιότητα, ὥστε νά Σοῦ γίνεται ἀρεστός μέ κάθε ἔργο καί λόγο, καί νά γίνη γιός καί κληρονόμος τῆς ἐπουράνιας Βασιλείας Σου, διότι Σύ εἶσαι ὁ Θεός μας, Θεός πού ἐλεεῖς καί σώζεις, καί σέ Σένα ἀναπέμπουμε δόξα, στόν Πατέρα καί στόν Υἱό καί στό Ἅγιο Πνεῦμα, τώρα καί πάντοτε καί στούς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ἀμήν".

Καί ὁ ἱερέας χρίει μέ ἅγιο μῦρο τό μέτωπο, τό στόμα, τούς κροτάφους, τό στῆθος, τά χέρια, τά πόδια, τήν πλάτη τοῦ νεοφωτίστου.

Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ἦταν ἔντονη ἡ συνείδηση τῆς ἀνάγκης γιά τή λήψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς ἀπόλυτη προϋπόθεση προκειμένου κάποιος νά εἶναι πραγματικός χριστιανός (σήμερα δυστυχῶς μόνο οἱ "χαρισματικοί" αἰσθάνονται αὐτή τήν ἀνάγκη): "Ἐνῶ ἦταν στήν Κόρινθο ὁ Ἀπολλώς, ὁ Παῦλος ἔφθασε στήν Ἔφεσο καί βρίσκοντας κάποιους μαθητές τούς ρώτησε: "Λάβατε Πνεῦμα Ἅγιο ὅταν πιστεύσατε;" Καί αὐτοί τοῦ εἶπαν: "Μά, ἀκόμα δέν ἀκούσαμε πώς ὑπάρχει Ἅγιο Πνεῦμα". Τότε τούς λέγει: "Σέ τί βαπτισθήκατε;" Καί αὐτοί ἀπάντησαν: "Εἰς τό βάπτισμα Ἰωάννου". Καί ἀπαντᾶ ὁ Παῦλος: "Ὁ Ἰωάννης βάπτισε βάπτισμα μετανοίας, λέγοντας στό λαό νά πιστέψουν αὐτόν πού ἔρχεται μετά ἀπ' αὐτὀν, δηλαδή στόν Ἰησοῦ Χριστό". Ὅταν ἄκουσαν αὐτό βαπτίσθηκαν στό ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Καί ἀφοῦ τοποθέτησε ὁ Παῦλος τά χέρια του πάνω τους ἦλθε τό Ἅγιο Πνεῦμα σ' αὐτούς καί μιλοῦσαν γλῶσσες καί προφήτευαν" (Πράξ. 19: 1-6).

Ἐξ ἄλλου μία ἄλλη εὐχή σημαντική γιά τό θέμα μας εἶναι ἐκείνη πού διαβάζεται κατά τόν καθαγιασμό τοῦ ἁγίου μύρου στό πατριαρχεῖο καί ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἑξῆς: "Ἀνάδειξέ το, μέ τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου καί προσκυνητοῦ Σου Πνεὐματος, ἔνδυμα ἀφθαρσίας καί σφραγῖδα τελειοποιό, πού ἐντυπώνει σ' ἐκείνους πού δέχονται τό θεῖο λουτρό Σου τήν θεϊκή Σου ὀνομασία καί τοῦ μονογενοῦς Σου Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὥστε νά εἶναι μπροστά Σου γνωστοί, οἰκεῖοι καί συμπολίτες, δοῦλοι δικοί Σου, ἁγιασμένοι σέ ψυχή καί σῶμα, ἀπαλλαγμένοι ἀπό κάθε κακία καί λυτρωμένοι ἀπό κάθε ἁμαρτία, καί νά ἀναγνωρίζωνται φορώντας τό ἔνδυμα τῆς ἄχραντης δόξας Σου, μέ τό ἅγιο αὐτό σημάδι, ἀπό τούς ἁγίους Ἀγγέλους καί Ἀρχαγγέλους καί ἀπό ὅλες τίς ἐπουράνιες δυνάμεις, νά προκαλοῦν δέ φόβο σέ ὅλους τούς πονηρούς καί ἀκάθαρτους δαίμονες· ὥστε νά εἶναι λαός περιούσιος, βασιλικό ἱερατεῖο, ἅγιο ἔθνος, σφραγισμένοι μέ αὐτό τό ἄχραντο Μυστήριό Σου, καί νά φέρουν τόν Χριστό Σου μέσα στήν καρδιά τους, ὥστε νά εἶναι κατοικία Σοῦ τοῦ Θεοῦ καί Πατέρα ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι".

Ἀπό τίς δύο εὐχές πού παρέθεσα φαίνεται ὅτι κατά τό Μυστήριο τοῦ Χρίσματος λαμβάνουν χώρα θαυμαστά γεγονότα, ἀποτέλεσμα τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν βαπτισθέντα. Οὐσιαστικά, μέ τό Μυστήριο τοῦ Χρίσματος πραγματοποιεῖται ἡ προφητεία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἡ ὁποία ἔλεγε: "Μετά ἀπ' αὐτά θά ἔλθη ἐποχή πού θά ἐκχύσω τό Πνεῦμα Μου σέ κάθε ἄνθρωπο, καί οἱ γιοί καί οἱ θυγατέρες σας θά προφητεύσουν, καί οἱ γεροντότεροι θά λάβουν ἀποκάλυψη μέ ὄνειρα, καί οἱ νέοι σας θά δοῦν ὁράματα" (Ἰωήλ 3: 1). Περί αὐτῶν τῶν θαυμαστῶν σημείων θά μιλήσουμε ἀργότερα. Τό Μυστήριο, καί μάλιστα ἡ καθολικότητά του γιά ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς πιστούς, ὑποσημαίνεται καί στήν προφητεία τοῦ Ἡσαΐα: "Καί ὁ Κύριος τῶν δυνάμεων θά παραθέση συμπόσιο πάνω στό ὄρος Σιών, ὅπου θά εὐφρανθοῦν, θά πιοῦν κρασί, θά χρισθοῦν μέ μύρο. Ἡ ἀπόφαση αὐτή εἶναι γιά ὅλα τά ἔθνη" (Ἡσ. 25: 6-7). Ἡ νέα Σιών εἶναι ἡ Ἐκκλησία καί τό κρασί εἶναι ἡ Θεία Κοινωνία.

Πρόκειται γιά μονομερῆ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, χαριστική ἀποκλειστικά γιά τούς πιστούς; Εἶναι ἡ ὑπόλοιπη ἀνθρωπότητα ἀμέτοχη τῆς παρουσίας Του; Φυσικά ὄχι, ἐφ' ὅσον σέ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὀφείλονται ἀκόμη καί οἱ φυσικοί νόμοι, συνεπῶς θά ἦταν παράλογο νά δρᾶ στά ἄψυχα καί νά λείπη ἀπό τούς ἀνθρώπους. Ὁ Ἅγιος Μάξιμος μᾶς ἀπαντᾶ σ' αὐτό τό ἐρώτημα, συνδέοντας τήν παρουσία τοῦ Παρακλήτου μέ τήν ἀνθρώπινη φύση καθ' ἑαυτήν:

"Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο δέν ἀπουσιάζει ἀπό κανένα ὄν, καί ἰδιαίτερα ἀπό ἐκεῖνα πού συμμετέχουν στόν λόγο. Διότι εἶναι στοιχεῖο συνεκτικό τῆς γνώσης τοῦ καθενός, ἀφοῦ ὡς Θεός καί Πνεῦμα Θεοῦ προχωρεῖ ἀνάμεσα ἀπό ὅλα μέ τή δύναμή Του προνοώντας, καί ἀνακινεῖ τό φυσικό λόγο τοῦ καθενός, καί ἔτσι ὁδηγεῖ σέ συναίσθηση ὅσων ἔπραξε ἐσφαλμένα ἔξω ἀπό τό νόμο τῆς φύσης αὐτόν πού αἰσθάνεται καί ἔχει προαίρεση πού ὑποχωρεῖ εὔκολα στήν ὑποδοχή τῶν ὀρθῶν λογισμῶν πού προκαλοῦνται ἀπό τή φύση. Καί πράγματι, βρίσκουμε πολλούς, καί ἀπό τούς ἐξαιρετικά βαρβάρους καί νομάδες, νά ἐκδηλώνουν αἰσθήματα καλοκαγαθίας καί ν' ἀθετοῦν τούς θηριώδεις νόμους πού ἐπικράτησαν ἀνέκαθεν σ' αὐτούς".

Οἱ ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ποικίλες· μέ τό Χρῖσμα τίθενται σέ ἐφαρμογή οἱ ἁγιαστικές ἐνέργειες, κάτι πού ἀποτελεῖ προνόμιο τῶν πιστῶν. Μάλιστα, τό Μυστήριο αὐτό μᾶς παρέχει καί τήν ὀνομασία μας. "Δέν εἶναι κάτι τυχαῖο ὁ Χριστιανισμός. Μάθε τήν εὐγενική σου καταγωγή, διότι ἔχεις κληθῆ σέ βασιλικό ἀξίωμα, "γένος ἐκλεκτό, βασιλικό ἱερατεῖο, ἅγιο ἔθνος" (Α' Πέτρ. 2: 9).  Διότι τό Μυστήριο τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι ξένο πρός τόν κόσμο αὐτό" (Αγιος Μακάριος).

Αὐτή ἡ ἰδιαίτερη τάξη τῶν πιστῶν προφητεύθηκε ἐπίσης στήν Παλαιά Διαθήκη, ἰδίως δέ ἡ πρόνοια καί ἡ φροντίδα τοῦ Θεοῦ γι' αὐτούς: "Πολλοί εἶναι ἐκεῖνοι πού ὀνομάσθηκαν χριστοί ἐπειδή χρίσθηκαν ἀπό τόν Θεό κατά διαφόρους τρόπους·  ἄλλοι μέν χρίσθηκαν βασιλεῖς, ἄλλοι δέ προφῆτες, ὅσοι δέ λάβαμε τήν λύτρωση ἀπό τόν ἴδιο τόν Χριστό τόν Σωτῆρα ὅλων μας καί χρισθήκαμε μέ Ἅγιο Πνεῦμα, ἀποκτήσαμε τήν προσωνυμία τοῦ χριστοῦ. Ἔχει λεχθῆ λοιπόν στούς ψαλμούς γιά τούς παλιούς: "Μήν ἐγγίζετε τούς χριστούς μου" (Ψαλμ. 104: 15), καί γιά μᾶς διά στόματος τοῦ Ἀββακούμ: "Ἐξῆλθες γιά τή σωτηρία τοῦ λαοῦ σου, νά σώσης τούς χριστούς σου" (3: 13)" (Αγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας).

Πρόκειται γιά πραγματική ἐπιφοίτηση ὅπως κατά τήν Πεντηκοστή: "Ἀλλά καί σ' αὐτόν πού ἔχει ἁγιασθῆ μέ τήν ἱερότατη τελετή τῆς θείας γέννησης (Βαπτίσματος), ἡ τελειωτική χρίση τοῦ μύρου δωρίζει τήν ἐπιφοίτηση τοῦ θεαρχικοῦ Πνεύματος" (’Περί εκκλησιαστικής ιεραρχίας). Ἡ ἀλλοίωση πού ἐπιφέρει στόν πιστό παριστάνεται χαρακτηριστικά ὡς μόνιμο ἐντύπωμα στήν καρδιά του: "Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, ὡς γλῶσσα τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί "κάλαμος γραμματέως ὀξυγράφου" (Ψαλμ. 44: 2), ἀποτυπώνει τό σημεῖο τοῦ Χριστοῦ, ὄχι μέ χαρτί καί μελάνι ἀλλά μέ τό μῦρο τῆς χρίσεως, καί χαράζει στίς καρδιές τῶν πιστῶν σάν σέ καινούργιο βιβλίο τό σταυρό τοῦ Χριστοῦ, ὅπως εἶπε καί ὁ προφήτης: "Καί ἔγραψα τό νόμο μου στίς καρδιές τους" (Ἱερεμ. 31: 33)" (Αγιος Γερμανός Κων/πόλεως).

Ποιητικά στήν Παλαιά Διαθήκη εἶχε ἀποδοθῆ μέ τήν ὑπέροχη φράση "Βάλε με σφραγῖδα στήν καρδιά σου" (Ἆσμα Ἀσμάτων 8: 6), ὅπου ὁ ἐραστής Χριστός ἀπευθύνεται στήν ἀγαπημένη Του ψυχή. "Σφραγίς: εἶναι ἡ ἀποτύπωση πάνω μας Αὐτοῦ πού μᾶς κατέχει· εἶναι ἡ σφραγίς πού διατηρεῖ καί ὑπερασπίζεται πάνω μας τό πολύτιμο περιεχόμενο καί ἄρωμα Του·  εἶναι τό σημεῖον τῆς ὑψηλῆς καί μοναδικῆς μας κλήσης" (π. Αλέξανδρος Σμέμαν).

Ἕνας ἄλλος τρόπος νά ἀντιληφθοῦμε τή σπουδαιότητα τοῦ Μυστηρίου εἶναι νά κατανοήσουμε ὅτι πρόκειται γιά χειροτονία. Γράφει ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας: "Ἀφοῦ, λοιπόν, πήραμε τήν πνευματική μας ὕπαρξη καί γεννηθήκαμε μέ τόν τρόπο αὐτό (μέ τό Βάπτισμα), εἶναι φυσικό ν' ἀποκτήσουμε καί τήν κατάλληλη ἐνέργεια καί κίνηση. Αὐτή τήν ἐνέργεια καί κίνηση μπορεῖ νά μᾶς τή δώση τό μυστήριο τοῦ θειοτάτου μύρου. Καί πράγματι. Τό ἅγιο μῦρο δραστηριοποιεῖ τίς πνευματικές μας ἐνέργειες δυναμώνοντας στόν ἕνα αὐτήν, στόν ἄλλο τήν ἄλλη καί στόν τρίτο περισσότερες... Πρῶτα ὁ νόμος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἔχριε καί τούς βασιλεῖς καί τούς ἱερεῖς μέ τόν ἴδιο τρόπο. Τώρα ὁ θεσμός τῆς Ἐκκλησίας ἀναδεικνύει βασιλεῖς ἐκείνους πού χρίονται με μῦρο, στούς δέ ἱερεῖς ἐπιθέτει τά χέρια τοῦ ἀρχιερέως καί εὔχεται τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τοῦτο θέλει νά δείξη ἀκριβῶς ὅτι καί τό ἕνα Μυστήριο καί τό ἄλλο, τῆς χειροτονίας, ὁδηγοῦν καί τά δύο στό ἴδιο ἀποτέλεσμα καί ἔχουν μέσα τους τήν ἴδια δύναμη".

Ἴδιο ἀποτέλεσμα, ἴδια δύναμη! Εἶναι ἀνυπολόγιστη ἡ ἐκκλησιολογική σημασία αὐτῆς τῆς ἀλήθειας. Ἐκκλησία εἶναι πλέον ἡ ἐν Χριστῷ σύναξη τῶν χειροτονημένων! Ἡ ἀρχική παροχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γίνονταν μόνο ἀπό τούς ἀποστόλους καί ἀπό ἐπισκόπους. Γι' αὐτό τό λόγο τό ἅγιο μῦρο μπορεῖ νά ἁγιασθῆ μόνο ἀπό ἐπίσκοπο. Ἔτσι, παρά τό γεγονός πώς ἡ χρίση τελεῖται καί ἀπό τόν ἱερέα, ἐπέχει θέση χειροτονίας, τήν ὁποία φυσικά τελεῖ μόνο ὁ ἐπίσκοπος.

Μέ ἄλλα λόγια, μόλις ὁ βαπτισθείς ἐξέλθη ἀπό τήν κολυμβήθρα, ἔρχεται ἡ ὥρα τῆς χειροτονίας του. Δέχεται τήν χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὥστε νά ἀναλάβη τό ἔργο τοῦ λαϊκοῦ, νά εἶναι μέλος τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. "Ὅλες οἱ χειροτονίες στά βασικά δομικά λειτουργήματα τῆς Ἐκκλησίας (λαϊκοῦ, διακόνου, πρεσβυτέρου καί ἐπισκόπου) λαμβάνουν χώρα ἀπαραιτήτως μέσα στή Θ. Εὐχαριστία. Τό Βάπτισμα καί τό Χρῖσμα, πού εἶναι ἡ "χειροτονία" τῶν λαϊκῶν- γιατί λαϊκός δέν εἶναι, ὅπως συνήθως νομίζεται, ὁ μή χειροτονημένος, ἀλλά αὐτός πού μέ τό Βάπτισμα καί τό Χρῖσμα εἶναι τακτικό μέλος τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως μέ ὅλα τά δικαιώματα καί τίς ὑποχρεώσεις πού αὐτό συνεπάγεται- αὐτά τά δύο Μυστήρια ἦταν ἑνωμένα μέ τήν Εὐχαριστία στήν ἀρχαία Ἐκκλησία, καί ἦταν ἀδιανόητα χωρίς αὐτήν, ὅπως καί οἱ χειροτονίες" (Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης).

Ἄν προσέξουμε τήν εὐχή τοῦ Χρίσματος πού εἴδαμε στήν ἀρχή, εἶναι αὐτό τό Μυστήριο πού καθιστᾶ δυνατή τή Θεία Κοινωνία. Αὐτή ἡ ξεχασμένη "λεπτομέρεια" μᾶς διασαφηνίζει, ὄχι μόνο τή σημασία τοῦ Χρίσματος, ἀλλά καί τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἀφοῦ αὐτή λαμβάνει χώρα μόνο ἐνώπιον τῶν χαρισματούχων καί χειροτονημένων, καί ἐξ αἰτίας τους, καί πρός χάριν τους!

Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός

Από το βιβλίο του π. Βασιλείου Θερμού 

 ‘Το ξεχασμένο Μυστήριο: εκκλησιολογικές συνέπειες του Αγίου Χρίσματος’ 

(εκδ. Γρηγόρη).