Ο προφήτης Ιωνάς και η δοκιμασία της αγάπης. Αντιμέτωποι με την προσωπική μας Νινευή - π. Χριστοφόρου Χρόνη

Ο προφήτης Ιωνάς και η δοκιμασία της αγάπης. 

Αντιμέτωποι με την προσωπική μας Νινευή

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Χριστοφόρου Χρόνη

Εφημερίου Ι. Ν. Αγίου Χριστοφόρου Αγρινίου 

(Δρ. Θεολογίας-Μ.Α Φιλοσοφίας)

Επίκουρου Καθηγητή Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ / Τμήμα Θεολογίας

         Είναι γεγονός ότι απ’ όλα τα βιβλία της Αγίας Γραφής, το προφητικό βιβλίο του Ιωνά έχει το πιο απροσδόκητο και αγνοημένο τελευταίο κεφάλαιο. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει την ιστορία του Ιωνά, αλλά πιστεύουν ότι τελειώνει με τη μετάνοια του Ιωνά και την απελευθέρωση του από το κήτος. Ένας μικρότερος αριθμός ανθρώπων μπορεί να είναι σε θέση να πουν ότι η ιστορία συνεχίζεται και ότι ο Ιωνάς πήγε και κήρυξε με επιτυχία στη Νινευή. Ολόκληρο το βιβλίο του Ιωνά (τέσσερα κεφάλαια) διαβάζεται το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, στον εσπερινό της Θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου.

         Το συγκεκριμένο βιβλίο διαβάζεται ολόκληρο διότι ο Ιωνάς είναι τύπος του Χριστού. Ο Ιωνάς ρίχνεται στη θάλασσα, σώζονται οι άνθρωποι του πλοίου, καταπίνεται από το μεγάλο κήτος και μένει τρεις ημέρες και τρεις νύχτες μέσα στην κοιλιά του. Ο Χριστός με τον σταυρικό Του θάνατο, σώζει το ανθρώπινο γένος από τον θάνατο και την αμαρτία, τοποθετείται στον τάφο και ανασταίνεται την τρίτη ημέρα.

Αυτό το λέει ρητά και ο Ίδιος ο Χριστός: «Ὥσπερ γὰρ ἦν Ἰωνᾶς ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, οὕτως ἔσται καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας.»^[1] Ο Ιωνάς, αφού «αναδύεται» από το κήτος, κηρύττει μετάνοια στη Νινευή. Ο Χριστός, μετά την Ανάστασή Του, εμφανίζεται στους μαθητές και τους αποστέλλει να κηρύξουν σε όλα τα έθνη. Επίσης Οι κάτοικοι της Νινευή, που ήταν εθνικοί (όχι Ισραηλίτες), μετανοούν και σώζονται. Αυτό προεικονίζει τη σωτηρία όλων των εθνών, μέσω του Χριστού και του Ευαγγελίου.

         Ποιο είναι το βαθύτερο νόημα της ιστορίας του Ιωνά; Τι επιθυμεί ο Θεός να διδάξει τον Ιωνά; Είναι φανερό ότι στο βιβλίο του Ιωνά παρουσιάζεται το απύθμενο έλεος του Θεού για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων. Όχι μόνο των δικών μας ανθρώπων, των ομόθρησκων και των ομοεθνών. Όλων ανεξαιρέτως. Και των εχθρών μας. Κυρίως αυτών. Αυτό προσπαθεί ο Θεός να διδάξει τον Ιωνά και δεν διστάζει να το κατορθώσει μέσω της καταιγίδας, του κήτους και της κολοκύθας. Απρόβλεπτα και παράξενα τα σχέδια του Θεού!!!

        Ο Ιωνάς δεν επιθυμεί τη σωτηρία των εχθρών του Ισραήλ, γι’ αυτό και αντιδράει στο κάλεσμα για μετάνοια των Νινευιτών. Φεύγει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η μετάνοια της Νινευή ήταν ευάρεστη στον Θεό, αλλά ήταν απειλητική για τα εθνικά συμφέροντα του Ισραήλ. Αν έπρεπε ο Ιωνάς να διαλέξει μεταξύ της ασφάλειας του Ισραήλ και της πίστης στον Θεό, ήταν έτοιμος να απωθήσει τον Θεό. Όταν οι χριστιανοί πιστοί νοιάζονται περισσότερο για τα συμφέροντά τους και την ασφάλειά τους παρά για το καλό και τη σωτηρία άλλων φυλών και εθνοτήτων, αμαρτάνουν όπως ο Ιωνάς. Αν εκτιμούν την οικονομική και στρατιωτική άνθηση της χώρας τους πάνω από το καλό της ανθρωπότητας και την προώθηση του έργου του Θεού στον κόσμο, αμαρτάνουν όπως ο Ιωνάς. Η ταυτότητά τους είναι περισσότερο ριζωμένη στη φυλή και την εθνικότητά τους παρά στο ότι είναι σωσμένοι αμαρτωλοί και παιδιά του Θεού. Η δίκαιη αγάπη του Ιωνά για τη χώρα και τον λαό του είχε γίνει υπερβολική, πολύ μεγάλη, συναγωνιζόμενη τον Θεό. Η υγιής φυλετική υπερηφάνεια μπορεί εύκολα να διολισθήσει στον ρατσισμό· όπως και η γνήσια εθνική περηφάνεια ή ο πατριωτισμός, αν ξεπεράσουν το μέτρο, μπορούν να μετατραπούν σε ιμπεριαλιστική αλαζονεία.^[2]

        Ο Χριστός μας καλεί να «αγαπάμε τους εχθρούς μας, να κάνουμε καλό σε εκείνους που μας μισούν, να ευλογούμε αυτούς που μας βρίζουν, να προσευχόμαστε για εκείνους που μας κακομεταχειρίζονται».^[3] Το έπραξε ο Ίδιος, το έπραξε ο πρωτομάρτυς Στέφανος. Το έπραξαν όλοι οι άγιοι. Το έπραξαν και άνθρωποι που δεν γνώριζαν το γνήσιο ορθόδοξο ήθος. Ήταν όμως ένθεοι και ανθρωπιστές. Έχει ενδιαφέρον να παρουσιάσουμε δύο τέτοια παραδείγματα.

       Το πρώτο σχετίζεται με τον Επίκτητο. Ο μεγάλος στωικός φιλόσοφος Επίκτητος (δυστυχώς εμείς οι νεοέλληνες τον αγνοούμε, τον γνωρίζουν όμως οι εκτός Ελλάδος ελληνιστές), έζησε τον δεύτερο μεταχριστιανικό αιώνα (50-120 μ.Χ.). Γεννήθηκε από δούλους γονείς και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ως δούλος. Η φιλοσοφία του χαρακτηρίζεται από καταπληκτικές ηθικές επιταγές που μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο της ζωής μας. Οι άγιοι Ιωάννης Χρυσόστομος και Γρηγόριος ο Θεολόγος τον θαύμαζαν και τον τιμούσαν, ενώ το έργο του Εγχειρίδιον, χρησιμοποιήθηκε ως κατηχητικό σύγγραμμα και ως κανόνας για τον μοναχικό βίο.

         Όλοι εμείς βασανιζόμαστε με το τι πρέπει να πράττουμε απέναντι σε εχθρούς καθώς και σε αυτούς που μας αδικούν. Ο Επίκτητος, παρότι δεν ήταν χριστιανός, μας προτείνει κάτι ανάλογο. Υποστηρίζει ο μεγάλος φιλόσοφος ότι κάθε πράγμα στη ζωή μας έχει δύο λαβές, μια φορητή και μια μη φορητή: «Αν ο αδερφός σου σε αδικεί, μην πιαστείς από το ότι σε αδικεί (μη φορητή λαβή), αλλά να πιαστείς από το γεγονός ότι είναι αδερφός σου (φορητή λαβή). Έτσι θα μπορέσεις να προχωρήσεις».^[4]  Η θέση αυτή του Επίκτητου μπορεί να μας βοηθήσει ουσιαστικά στον πνευματικό μας αγώνα αφού έτσι θα βάζουμε πάντοτε αγαθό λογισμό για τον πλησίον μας, κρατημένοι πάντοτε από τη φορητή λαβή, ότι είναι αδερφός μας.

        Το δεύτερο παράδειγμα είναι σχετικά πρόσφατο. Το 2004 ο Ολλανδός σκηνοθέτης Theo van Gogh (Βαν Γκογκ) σκοτώθηκε από έναν φανατικό μουσουλμάνο ριζοσπάστη. Στον απόηχο του θανάτου του, κάποια τζαμιά στην Ολλανδία υπέστησαν αντίποινα, συμπεριλαμβανομένου του βομβαρδισμού σε ισλαμικό σχολείο. Η έκρηξη βίαιης οργής συγκλόνισε το ολλανδικό έθνος, που περηφανευόταν ότι ήταν μια ειρηνική, πολυπολιτισμική, ανεκτική και ανοιχτή κοινωνία. Σε αυτή την εμπρηστική στιγμή, ένας Ολλανδός προτεστάντης πάστορας, ο αιδεσιμότατος Kees Sybrandi (Κίις Συμπραντί), έκανε κάτι ριζοσπαστικό. Ο Sybrandi ήταν ένας πολύ συντηρητικός, παραδοσιακός Ολλανδός που ζούσε σε μια κοινότητα, όπου οι φτωχοί μετανάστες της Μέσης Ανατολής είχαν φέρει πολλή φτώχεια και εγκληματικότητα. Ωστόσο, εκείνη την εβδομάδα ο Sybrandi πήγε στο τζαμί της γειτονιάς του. Χτύπησε δυνατά την πόρτα και, προς έκπληξη των μουσουλμάνων που στριμώχνονταν μέσα, ανακοίνωσε ότι θα στεκόταν φρουρός έξω από το τζαμί. Ο προτεστάντης κληρικός συνεργάστηκε και με άλλους πάστορες, οι οποίοι ενώθηκαν μαζί του, κυκλώνοντας και φρουρώντας τα τζαμιά σε όλη την περιοχή για περισσότερο από τρεις μήνες. Γιατί ο Sybrandi έκανε κάτι τέτοιο; Ένας δημοσιογράφος-ερευνητής προσπάθησε να μάθει. Τι ήταν αυτό που οδήγησε τον Ολλανδό πάστορα να ξεπεράσει την εγγενή παραδοσιακότητα και τον ιδιοσυγκρασιακό συντηρητισμό του; Ο ίδιος απλά απάντησε: «Ο Ιησούς. Ο Ιησούς με πρόσταξε να αγαπώ τον πλησίον μου ακόμα και τον εχθρό μου».^[5]

        Η ιστορία του Ιωνά δεν είναι ένα παραμύθι για παιδιά με φάλαινες και ναυάγια. Είναι μια σπαρακτική υπαρξιακή μαρτυρία για τον εσωτερικό αγώνα του ανθρώπου να συμβιβάσει την πίστη του στον Θεό με τις προσωπικές του επιθυμίες, τις πολιτισμικές του αγκυλώσεις και τις εθνικές του ταυτότητες. Ο Ιωνάς καλείται να αγαπήσει εκείνους που δεν θέλει να αγαπήσει. Να σωπάσει τη δική του φωνή για να ακούσει τον λόγο του Θεού. Να εγκαταλείψει τις προτεραιότητές του για να υπηρετήσει το έλεος Του. Η δική μας «Νινευή» μπορεί να είναι πρόσωπα, λαοί, καταστάσεις, ακόμα και τραύματα που μας φαίνονται αδύνατο να συγχωρήσουμε ή να πλησιάσουμε. Κι όμως, εκεί μας περιμένει ο Θεός. Όχι στον ναό του προσωπικού μας βολέματος, αλλά στις ερήμους της αποδοχής, εκεί όπου δοκιμάζεται το βάθος της αγάπης μας. Εκεί που η αλήθεια δεν είναι θεωρία, αλλά σταυρός. Η ζωή των αγίων, αλλά και οι πράξεις του Επίκτητου και του πάστορα Sybrandi μας υπενθυμίζουν πως η φωνή του Θεού είναι πάντα ζωντανή. Ότι ακόμη και στις πιο σκοτεινές ώρες, η αγάπη είναι εφικτή – αν την τολμήσουμε. Η Νινευή μας δεν είναι κάτι να αποφύγουμε, αλλά να αντιμετωπίσουμε με πίστη και ταπείνωση. Γιατί εκεί, στα όρια της αντοχής μας, αρχίζει η χάρη. Ας μην είμαστε Ιωνάδες που φοβούνται τη σκιά του ελέους. Ας γίνουμε άνθρωποι που, ακόμη και πληγωμένοι, θα στέκονται στην πόρτα του «άλλου» και θα λένε: «Ήρθα να αγαπήσω, γιατί Εκείνος με αγάπησε πρώτος.»^[6]                  

---

[1] Ματθ. 12,40
[2] Timothy Keller, The Prodigal Prophet, Viking, New York 2018, epub edition, σ. 42.
[3] Λουκ. 6, 27-28.
[4] Επίκτητος, Άπαντα  τ.5^ος, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1994, σ.σ 64-66).
[5] Matthew Kaemingk, Christian Hospitality and Muslim Immigration in an Age of Fear, Grand Rapids, MI: Eerdmans 2018, σ. 25.
[6] Ά Ιωαν. 4,19.