Η ιστορία των κωφών - Γ. Αντζακας

Οι πρώτες προσπάθειες εκπαίδευσης κωφών στην χώρα μας έγιναν στις αρχές του περασμένου αιώνα. Το πρώτο εν Ελλάδι σχολείο κωφών ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1923. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 80 η χρήση της νοηματικής γλώσσας στα σχολεία κωφών ήταν κάθετα απαγορευμένη. Η επίσημη αναγνώριση της ελληνικής νοηματικής γλώσσας έγινε μόλις πριν από μερικά χρόνια, με την ψήφιση του νόμου 2817/2000. Η ιστορία της κοινότητας των κωφών είναι γεμάτη αγώνες για την διεκδίκηση του “αυτονόητου” που κράτησαν επί έναν και πλέον αιώνα και συνεχίζουν να κρατούν...

Οι βασικοί σταθμοί της ιστορίας του κινήματος των κωφών – τόσο του διεθνούς όσο και του εγχώριου – ουδέποτε έχουν γνωστοποιηθεί από τα λεγόμενα έγκριτα ΜΜΕ. Ελάχιστοι είναι και οι νέοι κωφοί που την γνωρίζουν στις λεπτομέρειές της. Οι πλέον σημαντικές απ’ αυτές παρατίθενται στο άρθρο που ακολουθεί. Αρθρογραφεί ο Γιώργος Αντζάκας, ειδικός εκπαιδευτικός κωφών, αλλά και γνώστης εκ των έσω της ιστορίας. Ο πατέρας του Γιάννης Αντζάκας, ήταν ένας από τους πρωτεργάτες του αγώνα των Ελλήνων κωφών για κοινωνική χειραφέτηση.

Ακολουθεί το άρθρο του Γ. Αντζακα :

Πολλές φορές διαβάζουμε στις εφημερίδες ή ακούμε στις τηλεοπτικές ειδήσεις τη φράση «διάλογος κωφών», όταν ακριβώς θέλουν να τονίσουν την ανυπαρξία διαλόγου ή συνεννόησης μεταξύ των δύο μερών. Όσοι γνωρίζουν κάποιον Κωφό ή ζουν στην κοινότητα των Κωφών ξέρουν ότι όχι μόνο δεν υπάρχει έλλειψη διαλόγου, αλλά πλεονασμός επικοινωνίας. Σε μια λέσχη Κωφών ο αέρας γεμίζει με νοήματα. Οι Κωφοί επικοινωνούν και συνεννοούνται μεταξύ τους, αλλά συγχρόνως μπορεί να ρίχνουν λοξές ματιές στο διπλανό τραπέζι για να δουν τι συζητούν οι άλλοι. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες εκδηλώσεις της

Οι Κωφοί επικοινωνούν μεταξύ τους με την νοηματική γλώσσα. Η νοηματική γλώσσα δεν είναι διεθνής, αλλά οι Κωφοί σε κάθε χώρα χρησιμοποιούν την δική τους νοηματική γλώσσα π.χ. στην Ελλάδα, την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (Ε.Ν.Γ.), στις Η.Π.Α., την Αμερικάνικη Νοηματική Γλώσσα (American Sign Language). Όπως συμβαίνει και με τις ομιλούμενες γλώσσες σε κάθε χώρα υπάρχουν και κατά τόπους διάλεκτοι της νοηματικής γλώσσας. Οι γλωσσολογικές έρευνες σε διάφορες νοηματικές γλώσσες έδειξαν ότι η κάθε νοηματική γλώσσα έχει συγκεκριμένη δομή και ανταποκρίνεται στα παγκόσμια κριτήρια (universals) των ανθρωπίνων γλωσσών. Είναι μια πλήρης γλώσσα που με αυτήν μπορούν οι Κωφοί να επικοινωνήσουν τις ιδέες τους, τα συναισθήματά τους, τις ανάγκες τους. Παράλληλα με τη νοηματική γλώσσα εκφράζουν τις καλλιτεχνικές τους ανάγκες μέσα από το θέατρο, την ποίηση και την λογοτεχνία. Τέλος, συμμετέχουν στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας και τα μυστήρια καθώς η νοηματική γλώσσα είναι το μέσον μετάδοσης και επικοινωνίας των αληθειών του Ευαγγελίου.

Με βάση και κέντρο τη νοηματική γλώσσα οι Κωφοί συγκροτούν τη δική τους κοινότητα και αναπτύσσουν κοινές αξίες, κουλτούρα και παραδόσεις. Παράλληλα όμως επηρεάζονται από την ευρύτερη κοινωνία ενώ συγχρόνως μοιράζονται τα ίδια ήθη και έθιμα της κοινωνίας στην οποία ζουν, πράγμα που δεν συμβαίνει πάντα με όλες τις γλωσσικές μειονότητες (π.χ. Πομάκοι, Τσιγγάνοι). Το γεγονός, ότι αποτελούν γλωσσική μειονότητα, είναι που διαφοροποιεί τους Κωφούς, από άλλες ομάδες αναπήρων. Η συμμετοχή των Κωφών στην ευρύτερη κοινωνία προϋποθέτει ευαισθητοποίηση και αποδοχή της διαφορετικότητας τους από τους ακούοντες. Μέχρι να γίνει αυτό, οι Κωφοί θα βιώνουν διακρίσεις και προκαταλήψεις στην καθημερινή τους ζωή και στις συναλλαγές τους με τους ακούοντες.

Οι Κωφοί στην πλειοψηφία τους παντρεύονται μεταξύ τους. Γι’ αυτό το λόγο η κοινότητα των Κωφών χαρακτηρίζεται ως ενδογαμική (Padden, 1980). Το 92% περίπου των παιδιών που γεννούν οι Κωφοί είναι ακούοντα. Ένα μικρό ποσοστό Κωφών γεννούν Κωφά παιδιά (Schein and Delk 1974, Walter, 1990). Τα ακούοντα παιδιά Κωφών γονέων συνήθως γεννούν ακούοντα παιδιά. Συνοπτικά, αναφερόμαστε λέγοντας ότι η κώφωση επηρεάζει την ιστορία μιας οικογένειας για τρεις γενιές. Δηλαδή, ακούοντες γονείς, χωρίς να το υποψιάζονται,

Η Padden (1980) δίνει τον εξής ορισμό για την κοινότητα των Κωφών: «η κοινότητα των Κωφών αποτελείται από μια ομάδα ατόμων που κατοικούν σε κάποια περιοχή, έχει κοινούς στόχους που καθορίζονται από τα μέλη της και παλεύει για να πετύχει αυτούς τους στόχους. Μια κοινότητα Κωφών μπορεί να περιλαμβάνει άτομα που δεν είναι κωφά, αλλά που υποστηρίζουν δραστήρια τους σκοπούς της κοινότητας των Κωφών και δουλεύουν μαζί με τους Κωφούς για να τους πετύχουν». (σελ. 92).

Η γνώση και η χρήση της νοηματικής γλώσσας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη κάποιου στην κοινότητα των Κωφών. Στην κοινότητα των Κωφών ο βαθμός ακουστικής απώλειας δεν παίζει κανένα ρόλο, αφού η γνώση και η χρήση της νοηματικής γλώσσας είναι το διαβατήριο και η πιστοποίηση για να ενταχθεί κάποιος σ΄ αυτή. Είναι ολοφάνερο ότι όσοι ακούοντες θέλουν να γίνουν μέλη της κοινότητας των Κωφών θα πρέπει να μπορούν να επικοινωνούν μαζί τους, να γνωρίζουν και να σέβονται τους κανόνες συμπεριφοράς στην κοινότητα. Οι ακούοντες που είναι μέλη της κοινότητας των Κωφών ξεχωρίζουν για τη στάση τους που σχετίζεται περισσότερο με τη δέσμευση στην κοινότητα και τους στόχους της, παρά με την υπηρεσία που προσφέρουν είτε σε σχολεία είτε σε άλλους οργανισμούς. Γενικά είναι αυτοί που παλεύουν μαζί με τους Κωφούς και όχι για τους Κωφούς, για το όφελος της κοινότητας και όχι των ιδίων. (Β. Λαμπροπούλου, 1998).

 Μια σύντομη ιστορική αναδρομή είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε καλύτερα τη θέση των κωφών στην κοινωνία διαχρονικά. Οι Κωφοί και γενικότερα οι άνθρωποι με αναπηρίες από την αρχαιότητα μέχρι την αναγέννηση δεν είχαν την αποδοχή της κοινωνίας και για αυτό το λόγο ζούσαν στο περιθώριο χωρίς δικαιώματα και εκπαίδευση.

Στην αρχαία ελληνική βιβλιογραφία έχουμε αναφορές για την κώφωση και την ύπαρξη των Κωφών κυρίως στα έργα του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι γλώσσα και ομιλία είναι το ίδιο πράγμα. Στο έργο του «Προβλήματα», θεωρεί την ακοή πιο σημαντική από όλες τις αισθήσεις αναφέροντας ότι αυτή βοηθάει στη νοητική ανάπτυξη. Παράλληλα συνέδεε την κώφωση με την αλαλία πιστεύοντας ότι η βλάβη στα όργανα της ακοής επεκτείνεται και στα όργανα της ομιλίας. Ο Αριστοτέλης δεν αναφέρεται σε θέματα που αφορούν την εκπαίδευση των Κωφών και ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι Κωφοί δεν μπορούν να εκπαιδευτούν. Η επίδραση όμως των ιδεών του όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες επηρέασε σημαντικά εκπαιδευτικούς και γιατρούς οι οποίοι θεωρούσαν ότι όσοι δεν μπορούν να μιλήσουν δεν μπορούν και να εκπαιδευτούν, αφού το όργανο μάθησης, η ακοή, είναι κατεστραμμένο. Στους Πλατωνικούς διαλόγους φαίνεται πως η ύπαρξη της νοηματικής γλώσσας και τα πλεονεκτήματα από τη χρήση της είναι γνωστά. Ειδικότερα, ο Σωκράτης, στο έργο «Κρατύλος», συζητά με τον Ερμογένη και τον Κρατύλο για την σχέση αντικειμένου και λέξης, για τον φυσικό ή αυθαίρετο συμβολισμό των λέξεων. Σ’ αυτό το διάλογο ο Σωκράτης αναφέρετε και στη νοηματική γλώσσα, ως απαραίτητο μέσο για να επικοινωνήσουν οι Κωφοί. Η αναφορά αυτή είναι η πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας και για τους Κωφούς της εποχής εκείνης. Δυστυχώς η παρατήρηση του Σωκράτη για τα πλεονεκτήματα της νοηματικής γλώσσας δεν λήφθηκαν σοβαρά υπόψη, με αποτέλεσμα οι κωφοί σε πολλές χώρες να κρατηθούν μακριά από την εκπαίδευση και μέσα στην αμάθεια για περισσότερο από 2.000 χρόνια.

Στο κυρίως θέμα μας, στην σύγχρονη εποχή: Τον 18ο αιώνα η εκπαίδευση των κωφών παιδιών άρχισε να αναπτύσσεται συστηματικά σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Στη Γαλλία, ο ιερέας Abbè Charles Michel de l’ Epèe μετά από μια τυχαία επίσκεψη στο σπίτι ενορίτισσάς του αναλαμβάνει την εκπαίδευση των διδύμων κωφών κοριτσιών της. Ο de l’ Epèe έγινε ένας από τους πιο γνωστούς δασκάλους κωφών και ίδρυσε το πρώτο δημόσιο σχολείο κωφών στο Παρίσι το 1755 (Moores, 1996). Αμφισβήτησε την άποψη που επικρατούσε στην εποχή του θεωρώντας όχι μόνο ότι οι κωφοί μπορούν να εκπαιδευτούν αλλά και ότι η νοηματική γλώσσα είναι η φυσική τους γλώσσα. Χρησιμοποιούσε τη νοηματική γλώσσα στη διδασκαλία του και έθετε σαν κύριο στόχο την γνωστική ανάπτυξη των μαθητών του και σαν δευτερεύοντα την ανάπτυξη της ομιλίας τους. Χρησιμοποιούσε δραματοποίηση στη διδασκαλία του, γραφή μετά από δραστηριότητες καθώς και διήγηση ιστοριών με νοηματική γλώσσα. Πολλοί κωφοί μαθητές του δούλεψαν στο σχολείο αυτό σαν δάσκαλοι καθώς και σε άλλα σχολεία της Γαλλίας. Μερικοί ταξίδεψαν και ίδρυσαν σχολεία στην Ολλανδία, Πολωνία, Σουηδία και Ιρλανδία. Τέλος ο κωφός μαθητής του Laurent Clerk ίδρυσε μαζί με τον Thomas Hopkins Gallaudet το 1817 το πρώτο σχολείο κωφών στις Η.Π.Α.

Το 1880 πραγματοποιήθηκε Διεθνές Συνέδριο εκπαιδευτικών κωφών παιδιών στο Μιλάνο. Σ’ αυτό, η διαμάχη που υπήρχε ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς για το ρόλο των Νοημάτων και της ομιλίας στη εκπαίδευση των κωφών παιδιών κορυφώθηκε με σκληρή επίθεση εναντίον της Νοηματικής Γλώσσας. Θεωρήθηκε ότι η Νοηματική εμποδίζει τα παιδιά να ασκηθούν και να αναπτύξουν ομιλία. Στα συμπεράσματα του Συνεδρίου και στο τελικό ψήφισμα επικυρώνεται «η αναμφισβήτητη ανωτερότητα της άρθρωσης στην αποκατάσταση του κωφάλαλου ατόμου στην κοινωνία και στο εφοδιασμό του με πληρέστερη γνώση της γλώσσας». Το Συνέδριο του Μιλάνου επηρέασε την εκπαίδευση του κωφού παιδιού παγκόσμια. Κύριος εκπαιδευτικός στόχος έγινε η διδασκαλία του προφορικού λόγου. Όλοι οι Κωφοί που εργαζόντουσαν ως δάσκαλοι στα σχολεία Κωφών απολύθηκαν. Καταργήθηκε η νοηματική ως εκπαιδευτικό εργαλείο και απαγορεύθηκε η χρήση της στους χώρους των σχολείων. Καθώς δεν αναγνωρίστηκε η διάκριση ανάμεσα στη γλώσσα και την ομιλία, η διδασκαλία της γλώσσας πέρασε σε δεύτερη μοίρα και η διδασκαλία της ομιλίας έγινε το κύριο μάθημα στο αναλυτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης. Υποβαθμίστηκε έτσι η γνωστική ανάπτυξη και η σχολική πρόοδος των κωφών μαθητών. Η επικράτηση του ιατρικού - παθολογικού μοντέλου, στην εκπαίδευση είχε σαν αποτέλεσμα η κώφωση να αντιμετωπίζεται ως «ασθένεια» που η εκπαίδευση καλείται να θεραπεύσει μέσα από την διδασκαλία της ομιλίας, ενώ κοινωνικά ο κωφός αντιμετωπίστηκε ως ασθενής και συχνά ως άτομο με νοητική καθυστέρηση.

Το 1960 η γλωσσολογική ερευνητική δουλειά του William Stokoe πάνω στη δομή της Αμερικάνικης Νοηματικής Γλώσσας αλλάζει τη στάση της επιστημονικής κοινότητας απέναντι στη νοηματική γλώσσα. Παράλληλα οι κοινωνιογλωσσολογικές μελέτες αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά της κοινότητας των Κωφών. Έτσι η κοινωνιολογική άποψη ότι οι Κωφοί αποτελούν πολιτισμική και γλωσσική μειονότητα αρχίζει να κερδίζει έδαφος και ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς. Από τη δεκαετία του ’80, λοιπόν, το κίνημα των Κωφών ενέτεινε διεθνώς τις προσπάθειες αναγνώριση της νοηματικής γλώσσας. Οι Κωφοί απαίτησαν και πέτυχαν σε πολλές χώρες (ανάμεσά τους – καθυστερημένα - και η Ελλάδα με το νόμο 2817 του 2000) την αναγνώριση της εθνικής τους Νοηματικής Γλώσσας ως επίσημης γλώσσας της κοινότητάς τους και ως κύριο μέσο της εκπαίδευσης τους. Αυτό είχε σαν συνέπεια να υιοθετηθεί το δίγλωσσο – διπολιτισμικό μοντέλο στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών.

Εστιάζουμε στην ελληνική ιστορία του κινήματος των κωφών τον 20ο αιώνα: Οι πρώτες προσπάθειες εκπαίδευσης κωφών άρχισαν το 1907, ενώ το πρώτο σχολείο κωφών ιδρύθηκε το 1923 στην Αθήνα. Μέχρι το 1984 η χρήση της νοηματικής γλώσσας στα σχολεία κωφών όλης της Ελλάδας ήταν αυστηρά απαγορευμένη, αλλά τα παιδιά την μάθαιναν στα οικοτροφεία από συμμαθητές τους, κυρίως αυτούς που είχαν Κωφούς γονείς. Η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα διατηρήθηκε ζωντανή όλα αυτά τα χρόνια μέσα στην κοινότητα των Κωφών. Τα σωματεία τους:

Οπως συμβαίνει σε όλες τις ιστορίες χειραφέτησης έτσι και στην συγκεκριμένη υπήρξε ένα πρόσωπο – κλειδί που συνέβαλλε όσο κανένας στο ξεπέρασμα των διάχυτων προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Πρόκειται για τον Νικόλαο Γραικό την δράση του οποίου θα επιχειρήσουμε ακολούθως να αποδώσουμε παραπέμποντας στις συνθήκες της εποχής του.

Ελλάδα, 1938. Υπάρχει μόνο ένα δημοτικό σχολείο κωφών στην Αθήνα, Οι κωφοί ζουν και μεγαλώνουν σε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι είναι δέσμιοι πολλών προλήψεων. Λόγω της άγνοιας και των προκαταλήψεων, δεν στιγματίζονται μόνο οι Κωφοί αλλά και όλα τα μέλη της οικογένειας τους, στην πλειοψηφία τους ακούοντες που συχνά δεν γνωρίζουν τη νοηματική γλώσσα. Στο σχολείο απαγορεύεται η χρήση της νοηματικής, η οποία δεν θεωρείται γλώσσα αλλά παντομίμα ένας είδος επικοινωνίας που ταιριάζει σε κατώτερα όντα. Στο δρόμο ο κόσμος καρφώνει το βλέμμα του πάνω στους κωφούς που επικοινωνούν μεταξύ τους στη νοηματική γλώσσα και σχολιάζει.

Την ίδια χρονιά ο Νικόλαος Γραικός είναι κατηχητής στον Ι.Ν. των Τριών Ιεραρχών στα Πετράλωνα. Μια Κυριακή ένα κατηχητόπουλο τον πλησιάζει και τον ρωτά εάν μπορεί να φέρει τον αδελφό του που είναι κωφός στο κατηχητικό. Τον διαβεβαιώνει πως ο ίδιος θα εξηγεί στον κωφό αδελφό του ότι συμβαίνει και λέγεται σ’ αυτές τις συναντήσεις. Στο αίτημα αυτό απάντησε θετικά και έτσι γνωρίστηκε για πρώτη φορά με τον κωφό νέο Γιάννη Άντζακα.(Ν. Λογιάδης, 1996). Ο Γιάννης Άντζακας παρακολουθούσε τακτικά τις συναντήσεις αυτές και σύντομα κλείστηκε μια συμφωνία ανάμεσα σ’ αυτόν και τον κατηχητή του. Ο κωφός νέος θα δίδασκε τη νοηματική γλώσσα στον κατηχητή του ώστε η επικοινωνία τους να είναι άμεση και χωρίς τη μεσολάβηση του ακούοντα αδελφού του. Χρόνια πριν, ανάλογη συμφωνία είχε κάνει ο de l’ Epèe στο Παρίσι με τον πρώτο κωφό μαθητή του. (H. Lane, 1984). Σύντομα, ο κατηχητής μπορούσε να διηγείται την περικοπή του Ευαγγελίου με νοήματα. Γεμάτος ενθουσιασμός, ο Γ. Άντζακας κάλεσε τους κωφούς φίλους του, τον Πέτρο Πανώριο και τον Σταύρο Πεσματζόγλου να γνωρίσουν κι’ αυτοί τον εξαιρετικό αυτό κατηχητή που μπορούσε να επικοινωνεί με τη δική τους γλώσσα. Τώρα πια, οι διηγήσεις του Ευαγγελίου έχουν εμπλουτιστεί με ανάλυση των περικοπών αυτών, καθώς ο κατηχητής μέρα τη μέρα χειρίζεται όλο και πιο άνετα τη νοηματική γλώσσα. Οι κωφοί νέοι συναντιούνται όλο και πιο συχνά με τον κατηχητή τους, ενώ στην ομάδα προστίθενται δύο νέα μέλη, ο Αλέκος Βισκαδουράκης και ο Μανόλης Κρητικός. Αυτοί οι πέντε κωφοί νέοι αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα του κατηχητικού που οργανώθηκε αποκλειστικά γι’ αυτούς.

Στις 20 Ιουλίου 1940 ο Νικόλαος Γραικός εκάρη ως μοναχός Νικόδημος στη Μονή της Παναγίας Ξενιάς στον Αλμυρό Βόλου. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου χειροτονείται ως κληρικός της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και γίνεται εφημέριος του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών. Στη θέση αυτή υπηρέτησε για 27 χρόνια. Ο πάτερ Νικόδημος στα δύσκολα χρόνια του πολέμου και της κατοχής είναι πάντα κοντά στα κωφά πνευματικά παιδιά του για να τα στηρίξει με κάθε δυνατό τρόπο. Σε μια περίπτωση μάλιστα, όπου οι Γερμανοί συνέλαβαν μια παρέα νεαρών Κωφών, προφανώς λόγω παρεξήγησης, τους επισκέπτεται στη φυλακή και μεσολαβεί ώστε να ελευθερωθούν. (Μ. Κατσίμπρα, 1990). Στη διάρκεια των δύσκολων αυτών χρόνων συνεχίζει, όσο οι συνθήκες το επιτρέπουν, να πραγματοποιεί τις συναντήσεις του κατηχητικού όπου τα μέλη είναι μόνο Κωφοί. Ο πάτερ Νικόδημος γνωρίζει και επικοινωνεί άνετα μαζί τους με τη νοηματική γλώσσα. Ανοίγει έτσι στους Κωφούς διάπλατα την πόρτα και τους δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα να συμμετέχουν συνειδητά στη πνευματική ζωή της Εκκλησίας και τα μυστήρια. Ο κατηχητής τους είναι τώρα και ο εξομολόγος τους. Είναι ο πρώτος ακούον που γίνεται μέλος της κοινότητας των Ελλήνων κωφών.

Ο πάτερ Νικόδημος δεν γνωρίζει τα συμπεράσματα του συνεδρίου του Μιλάνου (1880) σχετικά με την απαγόρευση της χρήσης της νοηματικής γλώσσας. Αλλά και δεν περιμένει να ανακοινωθούν τα συμπεράσματα της γλωσσολογικής έρευνας (1960) γι’ αυτήν. Ξέρει πολύ καλά ότι η νοηματική είναι πλήρης γλώσσα και όχι παντομίμα. Γνωρίζει ακόμα ότι η νοηματική είναι τόσο πλούσια γλώσσα ώστε να μπορεί να αποδώσει όλα τα Θεία νοήματα και αλήθειες. Η αγάπη του για κωφούς είναι μεγάλη. Βλέπει το πρόσωπο και όχι την αναπηρία. Νοιώθει και βιώνει την διαφορετικότητα των προσώπων και αποδέχεται ότι οι Κωφοί μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα στη ζωή της Εκκλησίας. Η αποδοχή και ο σεβασμός του στην προσωπικότητα των Κωφών αποδεικνύεται από το γεγονός ότι στη δεκαετία του ’60 αναθέτει στο Γιάννη Άντζακα την ευθύνη του κατηχητικού καθώς και το κήρυγμα στην ειδική Θεία λειτουργία για κωφούς που πραγματοποιούσε τακτικά με παράλληλη διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς ο αριθμός των Κωφών που παρακολουθούσαν το κατηχητικό αυξήθηκε δραστικά και ήταν εξαιρετικά δύσκολο στο εφημέριο της Μητρόπολης Αθηνών να ανταποκριθεί στις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες. Καλεί το 1948 την κ. Κατσίμπρα Μαρούλα να αναλάβει την κατήχηση των Κωφών κοριτσιών και γυναικών. Η . Κατσίμπρα Μαρούλα έμαθε σύντομα τη νοηματική γλώσσα και έγινε έτσι η πρώτη διερμηνέας της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο πάτερ Νικόδημος είχε τη χαρά να τελέσει τους γάμους πολλών ζευγαριών κωφών και να βαφτίσει τα παιδιά τους. Την ίδια εποχή, γιατροί και εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι δεν πρέπει να γίνονται γάμοι μεταξύ Κωφών, γιατί αυτό συντελεί στην αύξηση των ποσοστών της κώφωσης μέσα στο γενικό πληθυσμό.

Το 1963, μαζί με εκλεκτούς συνεργάτες του, ίδρυσε το Σωματείο: Φίλοι των Κωφών «ο Προφήτης Ζαχαρίας» μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε ένα σημαντικό μέρος της ζωής της κοινότητας των κωφών. Στους χώρους του σωματείου, οι κωφοί είχαν την ευκαιρία να παρακολουθούν διαλέξεις πάνω σε θέματα που τους απασχολούσαν, μαθήματα κοπτικής, ραπτικής. Οργανώνουν εκεί διάφορες εκδηλώσεις ενώ παράλληλα συμμετέχουν στη Θεία Λειτουργία, την εξομολόγηση και την κατήχηση. Περισσότερο όμως από όλα, νοιώθουν ότι είναι ένα μέρος που δεν υπάρχουν διακρίσεις όπου μπορούν να χρησιμοποιούν τη νοηματική γλώσσα χωρίς να τραβούν τα βλέμματα, χωρίς να ντρέπονται. Οι κωφοί πηγαίνουν εκεί με τα παιδιά τους, ακούοντα τα περισσότερα αλλά και κωφά, τα οποία παίζουν και επικοινωνούν μεταξύ τους χωρίς να συνειδητοποιούν και να βλέπουν τη διαφορετικότητα τους. Ο πάτερ Νικόδημος γίνεται ο πνευματικός και αυτών των παιδιών. Το 1967 χειροτονείται επίσκοπος Θηβών και Λεβαδείας , αλλα ακόμα και υπό αυτή την ιδιότητα παραμένει κοντά στους κωφούς δίνοντας κάθε Πέμπτη το παρών στο σωματείο τους. Το 1981 ο Επίσκοπος Νικόδημος αποσύρεται στην Ιερά Μονή του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου. Συνεχίζει να επικοινωνεί αδιάκοπα με τους Κωφούς μέχρι τον θάνατό του (15 Φεβρουαρίου 1996).

Αυτή είναι με ελάχιστα λόγια η ιστορία του πρώην επισκόπου Θηβών και Λεβαδείας Νικόδημου,της προσωπικότητας που έπαιξε πιθανώς τον καταλυτικότερο ρόλο στην ανάπτυξη και την ενδυνάμωση της κοινότητας των κωφών στην Ελλάδα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που για τους Κωφούς υπήρξε πάντα ο πάτερ Νικόδημος. Ο πρώτος πρόεδρος της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδος Στάθης Τζούρος, εκδότης της μοναδικής στην Ελλάδα εφημερίδας για κωφούς «ο Κόσμος της Σιωπής», είχε αναφέρει: ότι « τον πάτερ Νικόδημο πρέπει να τον γράψει η ιστορία με χρυσά γράμματα για την προσφορά του στους κωφούς ,σε μια εποχή που κανένας δεν ενδιαφερότανε και δεν πρόσεχε αυτή τη μερίδα των ανθρώπων».

Αντί επιλόγου: Ολα όσα παραπάνω παρατίθενται είναι διασταυρωμένες μαρτυρίες, αλήθειες βγαλμένες μέσα από τις βαθύτερες των ανθρώπων υπαρξιακές αναφορές και μνήμες. Ο αναγνώστης καλείται να συνειδητοποιήσει ότι η ιστορία της κοινότητας των κωφών δεν γράφεται σε βιβλίο, είναι εικόνες στο μυαλό των κωφών που μεταφέρονται με τη νοηματική γλώσσα από γενιά σε γενιά.

Γ. Αντζακας

Πηγή:  Ελευθεροτυπία 

Σημείωση ιστολόγου.

α) Το παραπάνω άρθρο το πρωτοδιάβασα στον «ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΑΓΓΕΛΟΥ Σ. ΑΣΗΜΙΝΑΚΗ».

β) Για περισσότερα σχετικά με τον Μητροπολίτη Νικόδημο Γραικό συνιστώ το βιβλίο της Δασκάλας Κωφών και συγγραφέως κ. Ευτυχίας Μάστορα με τίτλο «Η Νοηματική της Αγάπης Ο Μητροπολίτης Νικόδημος Γραικός και το πρωτοποριακό του έργο για τους Κωφούς»