Αὐτογνωσία - π. Γρηγόριος Μουσουρούλης

Κυριακή Δ´Ματθαίου

Λόγος εἰς τό Εὐαγγέλιον

Αὐτογνωσία

 « ... οὐκ εἰμί ἱκανός ἵνα μου ὑπό τήν στέγην εἰσέλθῃς»

 (Ματθ. η´8)

« ... οὐκ εἰμί ἱκανός ἵνα μου ὑπό τήν στέγην εἰσέλθῃς »

          Ἄνθρωπος πονετικός, καρδιά εὐαίσθητη στόν πόνο τῶν ἄλλων καί στή συγκεκριμένη περίπτωση στόν πόνο τοῦ παραλυτικοῦ δούλου του ὁ ρωμαῖος ἑκατόνταρχος, καταφεύγει μέ πίστη στόν Χριστό καί ζητεῖ τήν βοήθειά Του. Κι ὅταν ὁ καρδιογνώστης Κύριος τοῦ λέει ὅτι θά τόν ἐπισκεφθεῖ τό σπίτι του καί νά θεραπεύσει τόν ἄρρωστο, ὁ ἑκατόνταρχος ἀφήνει νά φανεῖ τό μεγαλεῖο τῆς ψυχῆς του. Κύριε, τοῦ λέει, δέν εἶμαι ἄξιος νά ρθεῖς στό σπίτι μου. Πές ἕνα λόγο καί ὁ δοῦλος μου θά γίνει καλά. Μπροστά σ᾽ αὐτό τό μεγαλεῖο ὁ Κύριος ἐκδηλώνει τόν θαυμασμό Του. Μαζί Του θαυμάζουμε κι ἐμεῖς τόν ἑκατόνταρχο καί παίρνουμε  τό μεγάλο μάθημα τῆς αὐτογνωσίας, πού δέν τό ξέρουμε, καί πού πρέπει νά τό μάθουμε. Ἐλᾶτε νά δοῦμε λοιπόν τί εἶναι ἡ αὐτογνωσία, τί μᾶς προσφέρει καί πῶς θά τήν ἀποκτήσουμε.

 «... οὐκ εἰμί ἱκανός ἵνα μου ὑπό τήν στέγην εἰσέλθῃς»

          Ὁ ἄνθρωπος πάντοτε, ἰδιαίτερα ὅμως στήν ἐποχή μας ἀρέσκεται νά ὁμιλεῖ συνεχῶς. Τοῦ ἀρέσει ὁ θόρυβος καί οἱ ἐναλλασσόμενες εἰκόνες.Τό ραδιόφωνο καί ἡ τηλεόραση δέν κλείνουν οὔτε τή νύκτα. Φοβεῖται νά κυττάξει τόν ἐσωτερικό του κό¬σμο, νά τόν ἐρευνήσει, νά ἀκούσει τή φωνή τῆς συνειδήσεώς του, νά ἐπαναφέρει στήν τάξη τόν ἑαυτό του. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης λέει, πώς οἱ ἄνθρωποι εἴμαστε πιό εὔκολοι νά γνωρίσουμε τόν οὐρανό πού ἐκτείνεται πάνω ἀπό τά κεφάλια μας παρά τόν ἑαυτό μας. Καί τοῦτο διότι κατά τόν Ὅσιο Νεῖλο τόν ἀσκητή: Τίποτε δέν εἶναι πιό κουραστικό, πιό δύσκολο ἀπό τό νά γνωρίσει κανείς τόν ἑαυτό του.

          Δύσκολο ἔργο ἡ αὐτογνωσία, ἀλλά σωτήριο. Ἔργο πού ἔχει ἄμεση σχέση μέ τή σωτηρία μας, μέ  τή γνωριμία καί ἕνωσή μας μέ τόν Θεό.     Ὁ χριστιανός λοιπόν ἀγωνίζεται νά γνωρίσει μέ ἀντικειμενικά καί σω¬στά κριτήρια τόν ἑαυτό του. Ὁ ἄνθρωπος τῆς αὐτογνωσίας βρίσκεται σέ συνεχή διάλογο μέ τόν ἑαυτό του. Προσπαθεῖ νά ρίξει φῶς μέσα του, νά δεῖ ποῦ βρίσκεται, σέ ποιά πνευματική κατάσταση καί βαθμίδα στέκεται. Ἄλλωστε μόνος αὐτός ἀπό ὅλα τά δημιουργήματα τοῦ ὁρατοῦ κόσμου ἔχει τήν δυνατότητα νά γνωρίζει τόν ἑαυτό του καί τόν Θεό. Ἕνας κόσμος ἀπέραντος καί ἀνε-ξερεύνητος εἶναι ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Προφήτης Ἱερεμίας χαρακτηρίζει τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου «βαθεῖαν» (ιζ´9). Βαθύ καί ἀνεξερεύνητο τό περιεχόμενο τοῦ ἀνθρώπου, περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο πρᾶγμα στόν κόσμο καί πού μόνο ὁ Θεός μπορεῖ νά τό γνωρίσει καί νά τό ἐξιχνιάσει. Γι᾽ αὐτό ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μιά συνεχής ἀναζήτηση τοῦ ἑαυτοῦ του.

          Μή νομίσει δέ κανείς ὅτι ἡ αὐτογνωσία εἶναι κατάσταση μοιρολατρική, μελαγχολίας καί ἀχρήστευσης τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἀντίθετα εἶναι ἐργασία δημιουργική, εἶναι κατά τόν Μ.Βασίλειο «ἐπάνοδος πρός τήν οἰκείαν ἀξίαν». Μᾶς ἀνεβάζει στή θέση πού μᾶς ἀξίζει. Μᾶς φέρνει πίσω στή θέση ἀπό τήν ὁποία ξεπέσαμε. Ἡ αὐτογνωσία εἶναι μιά λειτουργία συνειδησιακῆς ἐπαγρύπνησης. Εἶναι τό ἄγρυπνο μάτι τῆς ψυχῆς, ὁ ἀνύστακτος φύλακας τῆς καρδιᾶς, ἡ ἀδιάκοπη κάθαρση τοῦ ἐσωτερικοῦ μας «ἀπό παντός μολυσμοῦ σαρκός καί πνεύματος». Αὐτή καί τούς ἀσθενεῖς θεραπεύει καί τούς ὑγιεῖς τελειοποιεῖ. Διότι μᾶς παρουσιάζει τήν ἀλήθεια σχετικά μέ τόν ἑαυτό μας. Δέν μᾶς ἀφήνει νά ζοῦμε μέ ψευδαισθήσεις. Μᾶς βοηθεῖ νά βλέπουμε τά λάθη μας, τίς ἐλλείψεις καί τίς ἀδυναμίες μας, Συγχρόνως ὅμως μᾶς βοηθεῖ νά βλέπουμε, νά παραδεχόμαστε καί νά συνειδητοποιοῦμε καί τά ὑγιῆ στοιχεῖα τοῦ ἑαυτοῦ μας. Τά χαρίσματα καί τίς ἱκανότητες μέ τίς ὁποῖες μᾶς ἐπροίκησεν ὁ Ἅγιος Θεός.

          Ἡ αὐτογνωσία εἶναι ὁμαλή κατάσταση αὐτοαποδοχῆς. Δέχομαι τόν ἑαυτό μου ὅπως εἶμαι, μέ ὅλο του τό περιεχόμενο. Οὔτε ὑπερτι-μῶ, οὔτε ὑποτιμῶ, οὔτε συγκρούομαι μέ τόν ἑαυτό μου μέ τά γνωστά ἐξουθενωτικά αἰσθήματα τῆς μειονεκτικότητος. Τόν παραδέχομαι τόν ἑαυτό μου ὅπως εἶμαι καί φροντίζω γιά τήν ὁλοκλήρωσή του, κάτι πού ἀποτελεῖ ἄλλωστε καί τόν σκοπό τῆς ζωῆς μου.

          Πάνω ἀπ᾽ ὅλα ὅμως ἡ αὐτογνωσία εἶναι ἡ βαθειά συναίσθηση τῆς ἀνάγκης τοῦ Θεοῦ. Μέ τήν αὐτογνωσία ὁ ἄνθρωπος συναισθάνεται καί συνειδητοποιεῖ τήν μεγαλύτερη καί βαθύτερη καί ἐντονώτερη ἀνάγκη τῆς ψυχῆς του, πού εἶναι ὁ Θεός τῆς ἀγάπης. Ἡ ψυχή εἶναι πλασμένη γιά τόν Θεό. Ἐκεῖ βρίσκει τήν ἀνάπαυσή της. Μέ τήν αὐτογνωσία παρατηρεῖται ὁλοκληρωτική στροφή τῆς ψυχῆς πρός τόν Θεό καί ἀναζήτηση τοῦ θεί¬ου ἐλέους. Ἡ αὐτογνωσία εἶναι ἡ κατά πάντα ὑγιής κατάσταση τῆς συντριβῆς τοῦ ἐγωϊσμοῦ καί τῆς ταπείνωσης τῆς ψυχῆς. Αὐτογνωσία καί ταπείνωση πᾶνε μαζί. Σέ τελευταία ἀνάλυση ἡ αὐτογνωσία εἶναι ἡ κατά-σταση τῆς μετάνοιας, πού κρύβει μέσα της ἄφθαστο μεγαλεῖο, τό ὁποῖο τόσο χαρακτηριστικά ἐκφράζεται στήν παραβολή τοῦ Ἀσώτου μέ τά λόγια «εἰς ἑαυτόν δέ ἐλθών εἶπε· ἀναστάς πορεύσομαι πρός τόν πατέρα μου».

*****

           Ἡ ἔλλειψη αὐτογνωσίας μᾶς ἐμποδίζει νά βλέπουμε καθαρά καί σωστά. Δημιουργεῖ μέσα μας προπέτασμα καπνοῦ. Μᾶς κρατεῖ σέ διαρκή αὐταπάτη. Νομίζουμε πώς εἴμαστε  σπουδαῖοι καί περιμένουμε ὅλοι οἱ ἄνθρωποι νά μᾶς ἀναγνωρίζουν καί νά μᾶς τιμοῦν. Ὅσο ὅμως περισσότερο ζητοῦμε νά ἐξιδανικεύσουμε τή θέση μας, τόσο καί πιό πολύ μᾶς ἀποδοκιμάζει ἡ κοινή γνώμη. Ὁπότε κάποια στιγμή βρισκόμαστε ἐκτεθειμένοι καί ἄν δέν καταλήξουμε σέ βαθειά ἀπογοήτευση καί μελαγχολία, πάντως προσβαλλόμαστε καί στενοχωρούμαστε, ὅπως ἀκριβῶς τό περιέγραψε ὁ Κύριος στή διδαχή του γιά τίς «πρωτοκλισίες» (Λουκ. ιδ´9).

          Ὅπου ὅμως ὑπάρχει αὐτογνωσία ἐκεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλάσεται ἀπό τά δυσάρεστα συναισθήματα τῆς μειονεξίας. Ὅπου ὑπάρχει αὐτογνωσία φυγαδεύεται ἡ ἐγωϊστική αὐτοπεποίθηση καί αὐτοεμπιστοσύνη, ὅπως ἐκείνη τοῦ Ἀπ.Πέτρου (Ἰω. ιγ´37), πού τόν ὁδήγησε στήν τριπλή ἄρνηση τοῦ Διαδασκάλου του.

          Στήν ψυχή πού κατασκηνώνει ἡ ἀρετή τῆς αὐτογνωσίας δέν βρίσκει θέση ἡ κατάκριση, ἡ ἀπόρριψη καί ἡ ἀποδοκιμασία τῶν ἄλλων. Τό πνεῦμα τοῦ Φαρισαίου ἀπομακρύνεται καί μέσα της σκηνώνει τό πνεῦμα τό τελωνικό, πού ὁδηγεῖ στή συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητας. Ὅπου ὑπάρχει αὐτογνωσία ἡ γλώσσα δέν προτρέχει τῆς διανοίας. Ὁ ἄνθρωπος πού τήν διαθέτει δέν εἶναι πολύλογος καί φλύαρος καί δέν περιαυτολογεῖ. Ἡ πα¬ρουσία τῆς αὐτογνωσίας ἀπομακρύνει τήν σκυθρωπότητα, διώχνει τήν μελαγχολία καί προσπορίζει στήν ψυχή τό μεγάλο ἀγαθό τῆς εἰρήνης τοῦ Θεοῦ.

          Ἔχοντας ἀκριβῆ γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας μποροῦμε πιό εὔκολα νά ἐφαρμόσουμε τήν ἐντο¬λή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τό· «κατανοῶμεν ἀλλήλους εἰς παροξυσμόν ἀγάπης» (Ἑβρ. ι´24). Εἶναι δυνατόν, ἀδελφοί μου, ἄν δέν κατανο-οῦμε τόν ἑαυτό μας, νά δείξουμε κατανόηση στούς ἄλλους;  Μόνο ἡ αὐτογνωσία ἀποτελεῖ λύση τοῦ προβλήματος τῆς κατανόησης, τῆς ὁποίας ἔχουμε τόση ἀνάγκη, καί στό οἰκογενειακό καί στό ἐργασιακό μας περιβάλλον. Θέλουμε κατανόηση καί θά δείξουμε κατανόηση, ὅταν γνωρίζουμε καλά τόν ἑαυτό μας. Ὅ,τι δέν κατανοοῦμε στόν ἑαυτό μας, δέν μποροῦμε νά κατανοήσουμε καί στούς ἄλλους.

          Τέλος ἡ αὐτογνωσία μᾶς βοηθεῖ νά γνωρίσουμε καλύτερα τόν ἴδιο τόν Θεό. Αὐτή μᾶς φέρνει πιό κοντά στό Θεό, γιατί δημιουργεῖ τίς προϋποθέσεις τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ Θεοῦ.

          Τό ἐρώτημα τώρα εἶναι: πώς θά τήν ἀποκτήσουμε τή σπουδαία αὐτή ἀρετή. Γνωρίζοντας ὅτι ὁ κακός ἑαυτός μας εἶναι ζυμωμένος μέ τόν ἐγωϊσμό καί τήν ἀλαζονεία καί ὅτι ἀντιδρᾶ καί προβάλλει συστηματικά ὅ,τι εἶναι εὐχάριστο καί τιμητικό γιά μᾶς, ἐνῶ κρύβει καί σκεπάζει κάθε τι πού μας ἐκθέτει, θά ἐνισχύουμε καθημερινά τήν θέλησή μας, ὥστε μέ ἐπιμονή καί αὐστηρότητα νά προβαίνουμε σέ καθημερινή αὐτοκριτική. Σέ ἥσυχες στιγμές νά συγκεντρώνουμε τή σκέψη μας στόν ἑαυτό μας καί νά ἐξετάζουμε τί ἐλαττώματα μᾶς βαρύνουν καί ποιές πράξεις ἦταν μέσα στήν ἡμέρα κολάσιμες καί κακές. Στή συνέχεια νά εἴμαστε ἕτοιμοι  καί στόν πνευματικό νά τά ἐξομολογηθοῦμε, ὥστε μέ τίς συμβουλές του καί τή θεία χάρη νά καθαρίζουν τά μάτια τῆς ψυχῆς μας καί νά γνωρίζουμε σωστά τόν ἑαυτό μας.

          Σ᾽ αὐτό θά μᾶς βοηθήσει καί ἡ μελέτη τοῦ θείου Νόμου. Διότι ἐκεῖ θά βροῦμε τό μέτρο τῆς τελειότητας καί κατά συνέπεια θά βοηθηθοῦμε νά κάνουμε σύγκριση καί νά διαπιστώσουμε τήν πραγματική μας κατάσταση.

 «... οὐκ εἰμί ἱκανός ἵνα μου ὑπό τήν στέγην εἰσέλθῃς»

           Ἀδελφοί μου! Ἡ ζωή μας εἶναι γεμάτη σφάλματα, λάθη καί παραπτώματα. Τά σφάλματα εἶναι ἀνθρώπινα, ἀλλά ἡ ἀναγνώρισή τους εἶναι θεία. Τραγικό δέν εἶναι  τό νά εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἄρρωστος, ἀλλά τό νά μή συναισθάνεται ὅτι εἶναι ἄρρωστος. Ἄς ἐξετάζουμε λοιπόν τακτικά καί αὐστηρά τόν ἑαυτό μας. Νά βλέ-πουμε τά κέρδη καί τίς ζημίες μας στήν πνευματική ζωή καί νά ταπεινοφρονοῦμε. Νά μάθουμε ὅλο καί μέ περισσότερη αὐτογνωσία νά λέμε τό λόγο τοῦ ἑκατοντάρχου «οὐκ εἰμί ἱκανός, Κύριε». Αὐτή ἡ κατά Θεόν αὐτογνωσία θά μᾶς σώσει.  

Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Μουσουρούλης