Παναγία, η Ζωοδόχος Πηγή - Σοφίας Καυκοπούλου

Παναγία, η Ζωοδόχος Πηγή

-Ιστορικά στοιχεία εορτής και ομώνυμου Ναού, στην Κωνσταντινούπολη

της Σοφίας Καυκοπούλου

Την Παρασκευή τής Διακαινησίμου εβδομάδος, εορτάζουμε την Ζωοδόχο Πηγή. Πρόκειται για εορτή αφιερωμένη στην Παναγία, καθώς εκείνη είναι η πηγή τής Ζωής, η Θεοτόκος μητέρα τού Ιησού Χριστού και Θεού μας. Ουσιαστικά, είναι η εορτή των εγκαινίων τού Ι. Ν. τής Παναγίας στο Μπαλουκλί, έξω από τη δυτική πύλη της Σηλυβρίας, στην Κωνσταντινούπολη, όπου υπήρχαν τα λεγόμενα ‘’παλάτια των πηγών’’. Εκεί, έρρεε αγίασμα, το οποίο θεωρείται θαυματουργό. Πολλά θαύματα συντελέστηκαν, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την καταπολέμηση τής στειρότητος τής αυτοκράτειρας Ζωής, η οποία έγινε η μητέρα τού Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, τού λογίου και πολυγραφοτάτου αυτού αυτοκράτορος. Ο κατάλογος των θαυμάτων είναι μακρύς, ενώ τον 14^ο αι., ο Νικηφόρος Κάλλιστος, παραθέτει 63 μαρτυρίες θαυμάτων.

Η εικόνα τής Ζωοδόχου Πηγής, απεικονίζει την Παναγία με τον Χριστό στην αγκαλιά, ο οποίος ευλογεί, εν μέσω μίας πηγής,  με πλήθος ανθρώπων γύρω, που προσμένουν κάποια θεραπεία. Άγγελοι στεφανώνουν την Θεοτόκο, με επιγραφή που αναφέρει: «Χαίρε ότι υπάρχεις βασιλέως καθέδρα, χαίρε ότι βαστάζεις τον Βαστάζοντα πάντα.

Υπάρχουν δύο παραδόσεις, σχετικά με το πώς ανακαλύφθηκε το αγίασμα στην περιοχή αυτή. Η μία παράδοση, την οποία διασώζει ο Νικηφόρος Κάλλιστος, υποστηρίζει πως ο Ναός τής Ζωοδόχου Πηγής, ανηγέρθη εξ αρχής από τον αυτοκράτορα Λέοντα τον Θράκα (μέσα 5^ου αι.), ο οποίος όταν ήταν απλός στρατιώτης, πριν ανέβει στον αυτοκρατορικό θρόνο, ερχόταν στην Πόλη και συνάντησε έναν τυφλό, έξω από την Χρυσή Πύλη, ο οποίος τού ζήτησε νερό. Ο Λέων, έψαξε, μα δεν βρήκε νερό πουθενά. Τότε άκουσε μία φωνή, η οποία έλεγε: «Βασιλιά Λέοντα, να εισέλθεις βαθύτερα στο δάσος, κι αφού λάβεις με τις χούφτες σου το θολερό αυτό νερό, να ξεδιψάσεις τον τυφλό και να πλύνεις τα μάτια του, τότε θα γνωρίσεις ποια είμαι εγώ». Το πρώτο θαύμα, ήταν πως ο τυφλός βρήκε το φως του και ο Λέων κατάλαβε, πως η φωνή που τον συμβούλεψε να πράξει τοιουτοτρόπως, ήταν τής Παναγίας. Το δεύτερο, ήταν πως εν τέλει ο Λέων έγινε βασιλιάς, αυτοκράτορας, όπως προείπε η ίδια η Παναγία. Ο Λέων, θεμελίωσε μάλιστα εκκλησία στο σημείο τού θαύματος.

Η δεύτερη παράδοση, την οποία διασώζει ο Προκόπιος, προβάλλει ως θεμελιωτή τού Ναού, τον Ιουστινιανό, στις αρχές του 6^ου αι. Λέγεται, πως ο Ιουστινιανός ενώ κυνηγούσε, είδε σε όραμα ένα μικρό παρεκκλήσι, πλήθος λαού και έναν ιερέα μπροστά σε μιά πηγή. Εκεί έχτισε μοναστήρι με υλικά που περίσσεψαν από την Αγία Σοφία. Ο Ι. Κεδρηνός αναφέρει ότι η εκκλησία χτίστηκε το 560 μ. Χ. Ιστορικά πάντως, έχει εξακριβωθεί, ότι το 536 μ. Χ. στη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως, υπό τον Πατριάρχη Μηνά, λαμβάνει μέρος και κάποιος Ζήνων, ηγούμενος «τού Οίκου τής αγίας ενδόξου Παρθένου και Θεοτόκου Μαρίας εν τη Πηγή».

Ο Ναός αυτός, έγινε γνωστός ως το αγίασμα του «Μπαλουκλί». «Μπαλούκ» στα τουρκικά σημαίνει ψάρι, ενώ η παράδοση λέει πως εκεί δίπλα στο αγίασμα, ένας μοναχός τηγάνιζε ψάρια, όταν κάποιος τού έφερε την είδηση πως έπεσε η Πόλη. Ο μοναχός, απάντησε πως μόνο αν τα ψάρια που τηγάνιζε έβγαιναν απ΄ το τηγάνι και έπεφταν μέσα στο αγίασμα θα πίστευε κάτι τέτοιο. Και πραγματικά, τα ψάρια ζωντάνεψαν και έπεσαν μέσα στην πηγή τού αγιάσματος. Μέχρι σήμερα δε, μέσα στην δεξαμενή της Ζωοδόχου Πηγής, διατηρούνται επτά ψάρια και μάλιστα μοιάζουν τηγανισμένα απ΄ την μια πλευρά.

Στον προαύλιο χώρο τής Ζωοδόχου Πηγής, βρίσκονται οι τάφοι των Οικουμενικών Πατριαρχών. Το αγίασμα βρίσκεται στον υπόγειο Ναό. Ο Ναός αυτός κατέρρευσε τον 15^ο αι., αλλά το αγίασμα εξακολουθούσε να ρέει. Στα 1835, ο πατριάρχης Κωνστάντιος Α’ εγκαινίασε τον νέο Ναό. Έκτοτε, σε πολλά μέρη έχουν κτιστεί εκκλησίες που φέρουν το όνομα τής Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής. Στην περιοχή μας μάλιστα, τιμάται εξαιρετικά η Ζωοδόχος Πηγή, ως πολιούχος, στο γειτονικό Αίγιο. Με την πραγματοποίηση σπουδαίων εκδηλώσεων, με πανελλήνιο χαρακτήρα και ιδιαίτερο χρώμα. Επίσης, τιμάται στην κωμόπολη των Σαγαιίκων.