175 ΧΡΟΝΙΑ (1841-2016) ΚΑΘΟΛIΚΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓ. ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΤΡΑΣ

175 ΧΡΟΝΙΑ (1841-2016) ΚΑΘΟΛIΚΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓ. ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΤΡΑΣ

ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΚΤΑΚΤΟ ΙΩΒΗΛΑΙΟ  ΤΗΣ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑΣ

Ιστορική Αναδρομή

Η παρουσία των Καθολικών στην πόλη των Πατρών και γενικότερα στον ευρύτερο χώρο της Πελοποννήσου χρονολογείται από τις αρχές του 13ου αιώνα, την εποχή των Φράγκων. Ωστόσο, η συγκροτημένη παρουσία τους αρχίζει μετά από την απελευθέρωση της Ελλάδας και οι πρώτοι ενορίτες ήταν ξένοι διπλωμάτες, αλλοδαποί έμποροι, Ιταλοί ψαράδες και Μαλτέζοι, με ή χωρίς τις οικογένειες τους.

Οι πρώτες εκκλησίες της Πάτρας άρχισαν να κτίζονται μετά από την επανάσταση (οι παλαιότεροι ναοί είχαν καταστραφεί ολοσχερώς ή μερικώς από τους Τούρκους και τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1714, του 1785 και του 1804), διότι οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την ανέγερση νέων ναών ή την επισκευή των παλαιών. Εκείνη, λοιπόν, την περίοδο έκανε την εμφάνιση του και ο Καθολικός Ναός, ο οποίος δεν κτίσθηκε στη θέση του παλαιού, που πιθανολογείται, ότι βρισκόταν στην περιοχή του φρουρίου.

Από τα αρχεία της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Αθηνών προκύπτει, ότι την εποχή του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια (1928-1931) οι Καθολικοί των Πατρών έλαβαν από το Ελληνικό κράτος κατόπιν ενεργειών του Γάλλου Προξένου BERTINI ένα οικόπεδο 1000 τ. πχ. (η σημερινή θέση του Ναού), όπου στην αρχή ανήγειραν ένα μικρό πρόχειρο ξύλινο Ναό.

Ο πρώτος Ναός 1838 -1925

Γύρω στο 1836 ο τότε Καθολικός Επίσκοπος Σύρου Aloysius Maria Blancis, στον οποίο υπαγόταν τότε η Πάτρα, αντιλαμβανόμενος τη μεγάλη σημασία της πόλεως, η οποία συνέδεε τη Δύση με την Ανατολή, έκρινε απαραίτητη την ανέγερση νέου, μεγαλύτερου Ναού. Τον Απρίλιο του 1838 ο Blancis πραγματοποιεί περιοδεία στην Πελοπόννησο και στις 19 Μαίου 1838 φθάνει στην Πάτρα.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι τέσσερις (4) ημέρες πριν, με διάταγμα της τότε κυβερνήσεως, είχε αναγνωρισθεί ως Αποστολικός Δελεγάτος της Αγίας Έδρας. Φθάνοντας στη πόλη μας απευθύνει έκκληση στους ενορίτες να συμβάλουν οικονομικά αλλά και με την εργασία τους για την ανέγερση ενός νέου Ναού συγκροτώντας ενοριακή επιτροπή για τον σκοπό αυτό υπό τον εφημέριο Φραγκίσκο Κουκουλά (Fransisco Cuculla).

Στις 21 Μαΐου 1838 αρχίζουν να συγκεντρώνονται τα πρώτα χρήματα με πρώτο τον Επίσκοπο να καταθέτει το ποσό των 1200 δραχμών, ενώ, παράλληλα, αναθέτει το έργο της ανέγερσης στον αρχιτέκτονα Φρειδερίκο Σούσα.

Η άδεια χορηγήθηκε τον Οκτώβριο του 1838 και προέβλεπε την κατασκευή ενός Ναού μήκους 25 και πλάτους 14 πήχεων. Στις 19 Νοεμβρίου 1838 με κάθε επισημότητα ετέθη ο θεμέλιος λίθος από τον ίδιο τον Επίσκοπο Blancis, παρισταμένων του διοικητή της πόλεως και των προξένων Αγγλίας, Αυστρίας, Γαλλίας και Ρωσίας.

Οι εργασίες, όμως, λόγω έλλειψης χρημάτων διεκόπησαν πολύ γρήγορα. Με νέες προσφορές αρκετών παραγόντων, ακόμη και αυτή του βασιλιά Όθωνα, (η οποία αμφισβητείται από τον τότε εφημέριο) συνεχίσθηκαν και με πολλούς κόπους και θυσίες αποπερατώθηκαν τον Ιούνιο του 1841.

Αξίζει να αναφέρουμε, ότι στις 21 Ιανουαρίου 1839 αντικαταστάθηκε για λόγους υγείας ο πρωτεργάτης της ανέγερσης του Ναού, εφημέριος Φραγκίσκος Κουκουλάς, και ο αντικαταστάτης του Νικόλαος Βαρθαλίτης ήταν αυτός, που τέλεσε την πρώτη Λειτουργία στον ημιτελή Ναό στις 21 Ιουλίου 1839. Ο αιδ. Φραγκίσκος Κουκουλάς επανήλθε στην ενορία ως εφημέριος στις 27/9/1840.

Στις 17 Ιουνίου 1841 ο Επίσκοπος Blancis εγκαινίασε επίσημα τον νέο Ναό του Αγίου Ανδρέου των Πατρών, ο οποίος εξυπηρέτησε τις ενοριακές ανάγκες των πιστών επί 85 χρόνια. Ο αρχικός Ναός διαφέρει τελείως από τον σημερινό, όπως φαίνεται και από τη φωτογραφία, που διασώζεται. Κύρια χαρακτηριστικά τα δύο χαμηλά κωδωνοστάσια, ο ελεύθερος χώρος πέριξ του Ναού, ενώ στην πρόσοψη έφερε πλάκα που έγραφε στα Λατινικά:

"ANDREAS PRO AMORE CHRISTI IN CRUCE PEPENDIT"  - 

"Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΑΥΡΩΘΗΚΕ".

Ουδείς γνωρίζει τί απέγινε αυτή η πλάκα, που βρίσκεται και γιατί δεν τοποθετήθηκε ξανά στον νέο Ναό.

Για την διάρθρωση του Ναού εσωτερικά δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Οι μόνες εικόνες, που διασώζονται μέχρι σήμερα, είναι η μεγάλη εικόνα του Αγίου Ανδρέα και η εικόνα της Παναγίας της Πονεμένης (1890).

Η εικόνα του Αγίου Ανδρέα φιλοτεχνήθηκε στην Ρώμη από τον Enrico Bartolomei το 1842 και στάλθηκε στην Πάτρα το 1843 ως δώρο του Καρδινάλιου Fransoni, προϊσταμένου της Propagandae Fidei (οργάνωση για την διάδοση της πίστης).

Πρόκειται για μια ολόσωμη εικόνα ζωγραφισμένη σε μουσαμά, διαστάσεων 2,5 μ Χ 1,6 μ., ενώ στο κάτω μέρος υπάρχει αριστερά χρονολογημένη υπογραφή 

του καλλιτέχνη και δεξιά το παρακάτω κείμενο, το οποίο εγράφη κατά την άφιξή της στην Πάτρα, με πρωτοβουλία του ιερέα Κουκουλά.

ICONEM HANC OCULIS ET ANIMO AEQUE ADMIRANDAM CARDINALIS FRANSONIUS FIDEI PROPAGANDAE PRΑEFECTUS PATRENSI CATHOLICORUM COETUI DONO MISIT PASTORIS FRANCISCI CUCULLAE GREGIS HIC UNIVERSI LAETITIA GRATES MEMORIA A.R.S. MDCCCXLIII

«Αυτήν την εικόνα, που θαυμάζεται τόσο με τα μάτια όσο και την ψυχή, ο Καρδινάλιος Fransoni Προϊστάμενος της Διάδοσης της Πίστης, έστειλε ως δώρο στην Καθολική Ενορία της Πάτρας προς χαρά όλου του εδώ ποιμνίου του ιερέα Francisco Cuccula σε αιώνια μνήμη».

Ο σημερινός Ναός 1925 - 2016

Την πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα οι Καθολικοί των Πατρών υπολογίζονταν σε μερικές χιλιάδες. Είχαν φθάσει εδώ από την Ιταλία για διάφορους λόγους, κυρίως επαγγελματικούς.

Όταν το 1915, μετά από τον θάνατο του ιερέα Πέτρου Βιτάλη ανέλαβε την ενορία ο αιδ. (Mons) Ιωάννης Σινιγάλιας, ο πρώτος του προβληματισμός ήταν ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των Καθολικών και η εξ’ αυτού ανεπάρκεια του τότε υπάρχοντος (παλαιού) Ναού να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους.

Έτσι, ο δραστήριος και αποφασιστικός ιερέας (Don Giovanni), με καταγωγή από την Πάτρα, ανέλαβε το βαρύ έργο της διεύρυνσης του Ναού εκείνου. Οι εργασίες, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Καραβέλλα, έγιναν σε δύο φάσεις.

Άρχισαν τον Ιούνιο του 1925 και στην πρώτη έγινε μερική κατεδάφιση του παλαιού Ναού, κατασκευάσθηκε το εμπρόσθιο μέρος του νέου, συμπεριλαμβανομένου του κωδωνοστασίου, οι δύο πλευρικοί τοίχοι, η σκεπή και ολοκληρώθηκαν την 1η Απριλίου του 1928.

Στις 21 Απριλίου 1937 ξεκίνησαν οι εργασίες της δεύτερης φάσης, που περιελάμβανε κυρίως την κατεδάφιση του υπολοίπου παλαιού Ναού και την ολοκλήρωση των υπολοίπων εργασιών του νέου. Μετά από πολλές διακοπές των εργασιών από την αστυνομία για διαφόρους λόγους οι εργασίες ολοκληρώθηκαν μερικούς μήνες αργότερα.

Το 1949 άρχισε o ελαιοχρωματισμός του εσωτερικού του Ναού, ο οποίος έγινε σταδιακά και μέχρι το 1953. Ο σημερινός Ναός είναι διπλάσιος του παλαιού και δεύτερος σε μέγεθος στην Καθολική Αρχιεπισκοπή Αθηνών, μετά τον Άγιο Διονύσιο. Από πλευράς προβολής χώρου είναι επιβλητικός, μεγαλοπρεπής, με λιτά διακοσμητικά στοιχεία.

Ξεχωρίζει η γύψινη οροφή, έργο τέχνης του Πατρινού ενορίτη Πασχάλη Αλλεγκρέττι. Από τον παλαιό Ναό διασώζεται η μεγάλη εικόνα του Αγίου Ανδρέα, που είναι τοποθετημένη στο κέντρο του ιερού, και η εικόνα της Παναγίας της Πονεμένης.

Τα δύο παρεκκλήσια εντός του ναού, αριστερά του Αγίου Ιωσήφ και δεξιά της Παναγίας της Καρμήλου, κοσμούν έργα του Βαρούχα του 1920 και 1925 αντίστοιχα. Οι δύο αγιογραφίες σε μουσαμά στο ιερό (αναπαράσταση του μαρτυρίου του Χριστού και του Αποστόλου Ανδρέα) είναι έργα του Πατρινού καλλιτέχνη Νικ. Ατζαρίτη (1956).

Από τις δύο μεγάλες καμπάνες του Ναού, η μία είναι δώρο του Υπουργού Εξωτερικών και μετέπειτα Δημάρχου Πατρέων Βασ. Ρούφου, ενώ η άλλη είναι προσφορά των ενοριτών. Μετά από 60 χρόνια, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, πραγματοποιήθηκαν ορισμένες εργασίες συντήρησης του οικοδομήματος αλλά, δυστυχώς, το 1993 ο καταστρεπτικός σεισμός, που έπληξε την Πάτρα, προξένησε σημαντικές ζημιές στον Ναό.

Ο τότε εφημέριος της εκκλησίας, π. Απόστολος Βαρθαλίτης, ανέλαβε το βαρύ φορτίο της αποκατάστασης των ζημιών. Πραγματοποιήθηκαν εργασίες πρωτίστως για την ενίσχυση της στατικότητας του κτηρίου, αφού για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε ειδική τεχνική, ενώ παράλληλα έγιναν και άλλες παρεμβάσεις, όπως τοποθέτηση νέων μαρμάρων, εσωτερικός ελαιοχρωματισμός με ειδικά χρώματα, συντήρηση των εικόνων, αναδιάταξη της Αγίας Τράπεζας, κ.α.

Το κόστος των έργων καλύφθηκε κυρίως από δανεισμό αλλά εξίσου σημαντική υπήρξε και η συνεισφορά των ενοριτών, πολλοί εκ των οποίων πρόσφεραν και προσωπική εργασία.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε, ότι η ανέγερση τόσο του παλαιού όσο και του νέου Ναού έγιναν αποκλειστικά με χρήματα, εργασία και δωρεές, που πρόσφεραν οι χιλιάδες γνωστοί και άγνωστοι ενορίτες της Καθολικής κοινότητας της Πάτρας.

Μια κοινότητα με απρόσκοπτη και συνεχή ενοριακή ζωή 175 χρόνων στην Δυτική Ελλάδα, που με τα πενιχρά οικονομικά μέσα, που διαθέτει, και με επικεφαλής τον εκάστοτε εφημέριο, προσπαθεί και φροντίζει για την διατήρηση αυτού του μοναδικού Ναού, πρωτίστως για τις θρησκευτικές ανάγκες των Καθολικού δόγματος κατοίκων της Πάτρας και της ευρύτερης περιοχής, Ελλήνων και Αλλοδαπών και δευτερευόντως ως Πολιτιστικό μνημείο της πόλης των Πατρών.

Πηγές:

Αρχείο Καθολικού Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέα Πάτρας

Εφημερίδα Καθολική Αρ. Φύλλου 2634/1991

Ιστορικό λεξικό των Πατρών Κ. Τριανταφύλλου (1995)

Φωτογραφίες:

Αρχείο Καθολικού Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέα Πάτρας

Αρχείο Παναγή Μάμου.