ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΠΕΡΙ ΤΟΝ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ ΙΕΡΩΝΥΜΟ Α’ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

Ε Π Ι Λ Ε Γ Ο Μ Ε Ν Α

ΣΤΑ  ΠΕΡΙ  ΤΟΝ  ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ  ΙΕΡΩΝΥΜΟ  Α’

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

α.    «Ορέ έχετε δει ποτέ να πετροβολούν τα πλατάνια; Τις καρυδιές πετροβολούν, που έχουν τα καρύδια» ! Απλά και λιτά σ’ αυτή επισήμανση του Γέρου του Μοριά, ο όλος Ιερώνυμος ζωντανά, «η κατάφορτη  με καρύδια καρυδιά»! Και οι πέτρες, οι πολλές πέτρες, και λασπωμένες αρκετές. Από την αρχή, σωρηδόν μετά, και πενήντα χρόνια τώρα, κάθε τρεις και λίγο ακόμα μια.

       Αλλά! Πώς να το κάνουμε, «η κατάφορτη με καρύδια καρυδιά», είναι το «κάτι άλλο», αυτό που κάνει τη διαφορά ! Είναι το πρωταρχικό, το κύριο, το καίριο, το sine qua non-χωρίς αυτό τίποτε. Το και λίαν ευδιάκριτο στο σωρείτη των σχολίων, που και πάλι διάβασα με προσοχή και σεβασμό. Ασφαλώς, «ο συντάκτης του άρθρου που προκάλεσε το διάλογο», και συμφωνεί ότι,, «το ποιος είναι ο Άγιος και ο άριστος το γνωρίζει μόνο ο Θεός, και το Θεό (και την Εκκλησία) δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει η Πολιτεία και οι άρχοντές της».

Πλην δεν παρακάμπτει τη Βιβλική δικλείδα ασφαλείας, «το τεκμήριο της έξωθεν καλής μαρτυρίας», το δια βίου παρακολούθημα κάθε χριστιανού, κληρικού πιο πολύ, ιδιαίτερα του προαλειφόμενου για θέση κορυφής, Επισκοπική-Αρχιεπισκοπική ακόμα πιο πολύ ! Πράγμα που, ανεπαίσθητα ίσως, όχι λίγος κόσμος κατέγραφε με θετικό πρόσημο στο ενεργητικό του Ιερώνυμου με πάμπολλα συν!

        Και ! Διατράνωσε συνοδικά με αξιοθαύμαστη παρρησία ο της αντίπερα όχθης Μητροπολίτης ο Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος, κατά πρόσωπο στον πρώτο της ίδιας όχθης, με τα εξής γι αυτόν εξουθενωτικά: «Οιαδήποτε σύγκρισις μεταξύ εκείνου -

Ιερώνυμος- και υμών Μακαριώτατε -Σεραφείμ- θα ήτο αυτόχρημα βλασφημία δυσχερής. Όση διαφορά υπάρχει μεταξύ λευκού και μέλανος, ουρανού και γης, ζωής και θανάτου, παραδείσου και άδου, τόση μεταξύ Ιερωνύμου και υμών. Εκείνος κολοσσός γνώσεως και επιστήμης, ενώ σεις ο πλέον αδαής περί τα τοιαύτα. Εκείνος ασκητής και ενάρετος, ενώ εσείς καλοπερασάκιας … και χωρίς ίχνος ιεράς ανησυχίας. Εκείνος υπόδειγμα εργατικότητος και αποδοτικότητος, ενώ εσείς κλασικόν παράδειγμα ραθυμίας και στειρότητος». Και πρόσθεσε απροκάλυπτα και αποκαλυπτικά. «Με πρωτοφανή και αδικαιολόγητον κακεντρέχειαν επιτίθεσθε από οκταμήνου εναντίον του δια να τον ταπεινώσετε και εξευτελίσετε. Ω της αφροσύνης σας! Μα δεν αντελήφθητε ότι δια των αχαρακτηρίστων εκείνων επιθέσεών σας επετύχατε το εντελώς αντίθετον αποτέλεσμα»;

       Και, δε χωρεί σύγκριση, ούτε η παραμικρή, μεταξύ της, από Ιερώνυμο  κάθαρσης του Επισκοπικού σώματος -όχι αλάθητη, έβαλε στο πλάι την πρόταση Αρχιμανδρίτη Επιφάνιου Θεοδωρόπουλου για εφετειακή δίκη από κριτές ακόμα πιο αδέκαστους- και, τη χωρίς απολογία και χωρίς δίκη καρατόμηση, απλώς ως «Ιερωνυμικών» όσων Επισκόπων «πρόκαμε» μέχρι την Κυπριακή προδοσία, ο ελεγχόμενος από Αμβρόσιο για  «πρωτοφανή και αδικαιολόγητον κακεντρέχειαν» κατά Ιερωνύμου «εξάρχων» της αντίπερα όχθης. Πράγμα που επικυρώνει αδιαμφισβήτητα από άλλη πλευρά το ακόλουθο γραφόμενο

του διαπρεπούς θεολόγου και Καθηγητή της Εισαγωγής στη Φιλοσοφία Χ. Γιανναρά, βλαστού της ίδιας με τον Ιερώνυμο μήτρας, πλην τότε, απέναντι και αυτής και εκείνου: «Όταν η δικτατορία των συνταγματαρχών, γράφει, το 1967 συγκροτεί «αριστίνδην» σύνοδο, η οποία εκλέγει αρχιεπίσκοπο Αθηνών το κορυφαίο στέλεχος των ευσεβιστικών οργανώσεων Ιερώνυμο Κοτσώνη, και, ο Ιερώνυμος επιχειρεί σαρωτική «ηθική κάθαρση» του Επισκοπικού σώματος, ό, τι και αν λέμε για λόγους «αντιστασιακούς» εκ των υστέρων, το γενικό αίσθημα της λαϊκής ανακούφισης ήταν περισσότερο και από έκδηλο».

β.     Ναι. «Ο συντάκτης του άρθρου που προκάλεσε το διάλογο», είχε την ίδια απορία «με τον έγκριτο θεολόγο»: «Πώς άνθρωποι με αδαμάντινο ηθικό ανάστημα -Ιερώνυμος, περί ου ο λόγος- άφησαν να δοθεί η υποψία και μόνο ότι μπορούν να παίζουν και να ποντάρουν στο «χαρτί» κάποιου άρχοντα αυτού του κόσμου». Όμως μέχρι τη στιγμή

που για τα παρακάτω -«άφησαν να δοθεί η υποψία και μόνο ότι μπορούν … »- σκόνταψε στον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο. Για τον οποίο, πώς να γράψεις ή απλώς να πεις: «Αφέθηκε να απαχθεί έξω από την Αντιόχεια «διπλωματικώ τω τρόπω»! Με αυτοκρατορική άμαξα από εκεί να προωθηθεί στην Κωνσταντινούπολη, όπου να εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος αυτής, Πατριάρχης με τα σημερινά, ουσιαστικά κατ’ επιθυμία και απόφαση του αυτοκράτορα Αρκάδιου, «συνοδικώ τω τρόπω», τυπικά. Ποιος να εισδύσει μπορεί στο άδυτο της ψυχής ενός Χρυσοστόμου, όπου μόνο  αυτός και ο Θεός χωρεί, και είναι οι μόνοι που γνωρίζουν, τι βάρυνε μέσα του και έκανε αυτή την επιλογή !

        Και, είναι άψογη θεολογικά και επιστημονικά -αν έχει αξία αυτό, λεγόμενο από θεολόγο κοινό- η καταγγελτική έκθεση του Καθηγητή του Κανονικού Δικαίου στη Θεολογική Αθηνών Κων. Μουρατίδη για την «ωμήν και αυθαίρετον παρέμβασιν εις τον ιερόν χώρον της Εκκλησίας από το στρατιωτικό καθεστώς της 21^ης Απριλίου 1967».

Όσο, άψογη θεολογικά και επιστημονικά, ήταν και η αντίστοιχη του ίδιου Καθηγητή προς τους τρεις Επισκόπους της Κύπρου, για το άκρως Αντί-Κανονικό της αναλήψεως και ασκήσεως πολιτικής εξουσίας από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Με βάση την οποία, οι τρεις Επίσκοποι καθαίρεσαν εκείνον, και, εκείνος επήλθε με την «υπερτέραν», καθαίρεσε τους τρεις, εξέλεξε στη θέση τους άλλους, και,, εις πείσμα των Κανόνων της Εκκλησίας συνέχισε και ως Αρχιεπίσκοπος της Εκκλησίας της Κύπρου, και ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας της!!

       Με αυτά περνάμε στο έτερο μέγα θέμα, την εκλογή ιδιαίτερα στα κορυφαία

εκκλησιαστικά αξιώματα-λειτουργήματα, όπως ορίζουν οι Κανόνες της Εκκλησίας, το οποίο όμως δεν είναι υπέρτερο από το sine qua non, την «κατάφορτη με καρύδια καρυδιά». Διό και βλέπουμε να παρακάμπεται ανώδυνα, στην εις «αθρόον ανάδειξη», δηλαδή, την ανάδειξη εντός οκτώ ημερών των Αγίων, Αμβροσίου Μεδιολάνων και Μεγάλου Φωτίου από τη θέση του λαϊκού σε εκείνη του Επισκόπου-Αρχιεπισκόπου. Αλλά, δυστυχώς όχι σπάνια και επώδυνα, εις την καθ΄ ημάς Ανατολή κατά την επιθυμία και απόφαση δεδομένης στιγμής του βυζαντινού αυτοκράτορα, και τούμπαλιν, σε αμφότερες τις περιπτώσεις «συνοδικώ τω τρόπω», τυπικά! Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος εξελέγη Κωνσταντινουπόλεως ουσιαστικά κατά την πρώτη επιθυμία-απόφαση Αρκαδίου, «συνοδικώ τω τρόπω», τυπικά, και, έξι χρόνια μετά, κατά  τη δεύτερη επιθυμία-απόφαση του ίδιου αυτοκράτορα ουσιαστικά, κηρύχτηκε έκπτωτος, και στάλθηκε να πεθάνει στην εξορία, πάλι, «συνοδικώ τω τρόπω», τυπικά ! Το αυτό περίπου έγινε από Λέοντα Στ΄ το Σοφό συν Βάρδα, με τους Ιγνάτιο και Φώτιο εναλλάξ. Και, γνωρίζει ο καθείς τι ήταν και είναι για την Εκκλησία αυτοί οι τρεις!

       Φοβάμαι, λοιπόν, ότι το παραπλήσιο, αν μη το αυτό όχι σπάνιο «βυζαντινό έθος» είναι το και σήμερον συμβαίνον υπό το «επικάλυμμα» της «νόμω κρατούσης πολιτείας», την όχι δυσδιάκριτη «μήτρα» απαρχής, παρουσίας, και λοιπής στο Ελληνικό κράτος ενεργείας της Επισκοπικής-Αρχιεπισκοπικής ευθύνης και διακονίας! Νόμος του Κράτους ρυθμίζει τα πάντα, που … «διεκπεραιώνονται» τυπικά «Συνοδικώ τω τρόπω»!. Διό ο εκλεγόμενος Επίσκοπος-Αρχιεπίσκοπος υπάρχει για το Ελληνικό Κράτος και μπορεί να ενεργεί, μόνο μετά τη «διαβεβαίωση» σεβασμού «της νόμω κρατούσης πολιτείας» που δίνει ενώπιον του εκάστοτε Προέδρου της Δημοκρατίας. Τον οποίο Νόμο ορίζει ο εκάστοτε κατέχων και ασκών την εξουσία, πράγμα που ως λένε οι νομικοί δημιουργεί δίκαιο. Απόδειξη δε επί του προκειμένου ad hoc είναι ότι, η πρώτη φάση του Στρατιωτικού Καθεστώτος γύρισε το «Κανονικός» κατά τη μεριά της «Αριστίνδην Συνόδου», και η δεύτερη φάση του ίδιου καθεστώτος, κατά τη μεριά «της πρεσβυτέρας Ιεραρχίας»!

       Αλλά! Το προέχον και το σημαντικό είναι ότι, η «αριστίνδην σύνοδος» έφερε «το κάτι άλλο», στην Εκκλησία, την, «κατάφορτη με καρύδια καρυδιά», τον Ιερώνυμο και τους από αυτόν επιστρατευθέντες εξαίρετους-αδιάβλητους, κατά «την έξωθεν καλήν μαρτυρίαν» κληρικούς, τους ως τότε, μόνιμα, σταθερά, και συντονισμένα του επισκοπικού νυμφώνα εκτός! Και, η «πρεσβυτέρα Ιεραρχία», επανέφερε «τον παλιό στεγνό και στείρο παπαδισμό». Με τον πρόεδρο αυτής, εξασφαλίσαντα εκ της ορκωμοσίας ανοχή, βολική για τις κυβερνήσεις της διαβόητης πια «Μεταπολίτευσης», τις από παγερά αδιάφορες μέχρι αρνητικές απέναντι στην Εκκλησία, και παραδώσαντα «αντί αυτού του πινακίου φακής» την Ελλαδική Εκκλησία σε μακρόχρονη «καταστολή», ή αλλιώς σε. γαλήνη και  ησυχία νεκροταφείου!

      Ώσπου, ο Θεός που, παρ’ όσα βλέπουμε ή λέμε λησμονώντας ότι είμαστε απλώς «σκεύη οστράκινα», κρατεί καλά τον πρώτο και τελικό λόγο στην Εκκλησία, έκρινε πως ήρθε η ώρα να περάσει σε μικρή άνοιξη με τη διαπρύσιου λόγου του Χριστόδουλου φωνή. Και νυν, μέσα στη βαρυχειμωνιά της φοβερής οικονομικής και άλλης κρίσης και ταλαιπωρίας, σε κάτι σαν θείο καλοκαίρι, με την ηχηρή σιγή- «ουκ εισί λαλιαί ουδέ λόγοι ων ουχί ακούονται αι φωναί αυτών», Ψ.18,4- αυτό ·της, διακονίας της αγάπης και κοινωνικής παρουσίας της Εκκλησίας, όπου προεξάρχει διακριτικά ο φέρων-σύμπτωση(;) -το όνομα του μακαριστού, Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Β’. 

γ/     Ολίγα τινά δια το «κουσούρι» του «Ζωηκού», και  «έξω-εκκλησιαστικού». Το και  … «επιτίμιο» κατά των ανθρώπων της δράσης και αφιλόκερδης προσφοράς στην Εκκλησία. Για τους οποίους ο πάντα φίλτατος συμφοιτητής κλπ. Χ. Γιανναράς για την περίοδο που ήταν «Ζωηκός», όπως και «ο συντάκτης του άρθρου που προκάλεσε το διάλογο…», και όχι μόνο, γράφει. «Παρ΄ όλη την θρησκευτική μονομέρεια, θα μου ήταν δύσκολο να αρνηθώ, ότι χαρήκαμε τα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια στην Ομάδα-ΧΜΟ. Σίγουρα φτιάξαμε παρέες μ’ εκείνη την ξένοιαστη φιλία και εμπιστοσύνη που δεν ξέρει προσωπεία ή τη σκληράδα της αυτοάμυνας … Ακόμα και τη στράτευσή μας δεν την εισπράτταμε αρνητικά … μας ασκούσε στη συνέπεια και τη δημιουργική δουλειά … Σε σύγκριση με τα άλλα παιδιά στη γειτονιά ή στο σχολείο μας έκανε να νιώθουμε πραγματικά ευεργετημένοι. Εμείς δε γνωρίσαμε ποτέ την ερημία και βαρεμάρα της μοναξιάς του Σαββατοκύριακου, την πίκρα να ενδίδεις σε παρέες που σε αφήνουν αδιάφορο, και όπου πρέπει να διακριθείς με την ψευτοσαχλαμάρα της ανίας»!

        Ήγουν, καταθέτει το μείγμα της πνευματικής προετοιμασίας με την οποία ξεκινούσαμε

για διδαχή στα Κατηχητικά κλπ. με γραπτό διορισμό από την Αρχιεπισκοπή για Αθήνα-Πειραιά, και από τις αντίστοιχες Μητροπόλεις αλλού. Δηλαδή, τόσο, μα τόσο … «έξω-εκκλησιαστικά» (sic)! Και, σε αριθμό παιδιών … αστρονομικό σε σχέση με τα σημερινά. Και, «ίνα λαλήσω παραφρονών», δευτεροετής της Θεολογίας το 1954, Κατηχητής στο Κατώτερο Κατηχητικό -4^η, 5^η, 6^η Δημοτικού- στην Ευαγγελίστρια του Πειραιά, είχα ενώπιον μου κάθε Τετάρτη απόγευμα 110-120 παιδιά. Που άρχιζαν να ψάλλουν ευλαβικά τον ύμνο της Πεντηκοστής «Ευλογητός ει Χριστέ ο Θεός ημών, ο πανσόφους, …», ως εναρκτήρια προσευχή, έβαζαν τη δύναμη της φωνής τους και πλημμύριζαν με ήχους την Εκκλησιά στο, «Ήλιος πάλι λαμπρός ξεπροβάλλει …». Και κινούσαν ένα δάσος από υψωμένα χεράκια με ένα παρακαλετό «κύριε, κύριε», για να απαντήσουν σε κάποια στο μάθημα ερώτηση. Για την ιστορία σημειώνω ότι, στο Μέσο Κατηχητικό της ίδιας εκκλησίας -τρεις τάξεις Γυμνασίου- δίδασκε ο θεολόγος Μανδεμλίδης, Μητροπολίτης στην Αφρική μετά, και στο Ανώτερο -τρεις τάξεις Λυκείου- ο θεολόγος Γκατζιρούλης, Μητροπολίτης Αττικής Νικόδημος μετά. Κι αυτοί, βέβαια, με γραπτό διορισμό από την Αρχιεπισκοπή, δηλαδή, τόσο, μα τόσο … «έξω-εκκλησιαστικά» (sic)!!

      Τέλος, σε ότι αφορά στη Βαβανάτσια Αρχιεπισκοπική εκλογή-ντροπή, και τα διατρέξαντα κατά τη δεκατριήμερη αρχιεπισκοπία του και μετά, και πανελληνίως διατυμπανισθέντα φρικτά υπονοούμενα ενός πληθωρικού, πλην ανεπίτρεπτου διασυρμού της Εκκλησίας,

«ευκλεές επίτευγμα της πρεσβυτέρας Ιεραρχίας», ίσως έχει σημασία και αυτό. «Ο συντάκτης του άρθρου που προκάλεσε το διάλογο …», νέος αρθρογράφος τότε στο περιοδικό  «Ανάπλασις», προσκεκλημένος από το Διευθυντή της αείμνηστο Κ. Κούρκουλα, έλαβε μέρος σε σχετική για το θέμα σύσκεψη. Αλλά, αδυνατεί να προβεί σε καταγραφή των «φοβερών λεκτικών  εκτοξεύσεων» με τις οποίες ο πυρφόρος Αρχιμανδρίτης ακόμα Αυγουστίνος Καντιώτης, άστραφτε και βροντούσε όχι κατά ολίγων προσώπων και … «θαυμάτων» της περιόδου εκείνης. Και ως Μητροπολίτης Φλωρίνης μετά, εκλεγμένος από Ιερώνυμο, γνώριζε πολύ καλά, πόσο σθεναρά στάθηκε στο πλευρό του ο Αρχιεπίσκοπος και τον υπερασπίστηκε στα εναντίον του  Παπακωνσταντίνια χουντικά βυσσοδομήματα. 

       Και, είναι το λιγότερο αστείος ο ισχυρισμός ότι ο Ιερώνυμος δε γνώριζε πως  «παραβιάζει» του Οικουμενικού Πατριαρχείου δικαίωμα. Μέσα του προείχε εκείνη τη στιγμή η ανάγκη προώθησης του ανανεωτικού του προγράμματος, γιατί, βέβαια, ο άνθρωπος είχε πρόγραμμα, «δεν έδερε αέρα»! Το οποίο πρόγραμμα για να προχωρήσει χρειαζόταν αρχιερείς «προπονημένους» σε τέτοια προγράμματα και ικανούς να τον βοηθήσουν, τους οποίους αυτονόητο θα επέλεγε από πού αλλού; Ενδέχεται, λοιπόν, να θεωρούσε πως θα έχει τη σιωπηρή ανοχή και κατανόηση του με ανοιχτούς ορίζοντες Πατριάρχη Αθηναγόρα στη σημασία που είχε εκείνη την ώρα η προώθηση του δημιουργικού έργου του. Και, προσωπικά δε γνωρίζω να εκδηλώθηκε κάποια αντίδραση από μέρους του, ενώ γνωρίζω πώς αντέδρασε σε κάτι παραπλήσιο(;) του Αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου ο όχι λιγότερο ανοιχτών οριζόντων νυν Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος! 

       Κατά ταύτα ο μακαριστός Άγιος Φλωρίνης και οι άλλοι που προχώρησαν στην προσφυγή στο ΣτΕ για την παραβίαση της σύμφωνα με τα πρεσβεία της αρχιεροσύνης ισάριθμη μετοχή στη Σύνοδο αρχιερέων εκ της παλαιάς Ελλάδος και των λεγομένων νέων χωρών, προφανώς ενήργησαν κατά χρέος συνειδησιακό, και όχι από αντίθεση στον Ιερώνυμο προσωπική. Όπως άλλωστε μπορεί να συναχθεί και από την ακόλουθη θετική κατάθεση και κρίση του μακαριστού Φλωρίνης Αυγουστίνου για τον Ιερώνυμο και το έργο του: «Σπανίως θα εμφανισθεί τοιούτος Αρχιεπίσκοπος του οποίου το έργον δεν εφάνη εις όλην του την έκτασιν, διότι διώκησε εις πολλήν δύσκολον και ταραγμένην υπό των πολιτικών παθών εποχήν».  

δ/    Επίμετρο.  Κριτική Βιβλίου 1. «Ανάπλασις»,  τ.212-213/1973. Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου. «1829  ΗΜΕΡΑΙ  ΕΙΣ  ΤΟ  ΠΗΔΑΛΙΟΝ», Αθήναι 1972.

      Τις μεγάλες ώρες των δημιουργικών μεταπολεμικών εξορμήσεων μας έφερε στο νου η φυλλομέτρηση αυτού του τόμου. Τώρα όλα πέρασαν από τη σκιά και το περιθώριο στο φως της κορυφής. η πόλη στήθηκε πάνω στο βουνό. Ένας κόσμος αλλιώτικος από εκείνον που έφυγε, ένας κόσμος προσφοράς και δημιουργίας ξεπροβάλλει από τις σελίδες του, ο κόσμος του Αρχιεπίσκοπου Ιερώνυμου. Από την άποψη αυτή ο Αρχιεπίσκοπος υπήρξε ευτυχισμένος άνθρωπος, γιατί δεν πήρε το «Πηδάλιο» στα χέρια του έχοντας μόνο μια πλούσια προπαίδευση σε αναγεννητικά έργα, αλλά και έχοντας στο πλευρό του ένα υπέροχο επιτελείο και στράτευμα που περίμενε το δικό του σήμα για να ριχτεί ολόψυχα στην προσφορά έργου στο αμπέλι του Κυρίου.

    Βαθιές ήταν οι ρίζες, τα στελέχη επίλεκτα, ό,τι το καλύτερο είχε να παρουσιάσει το πνευματικό κλίμα της μεταπολεμικής χριστιανικής Ελλάδος. Για τούτο και το έργο της πρώτης Ιερωνυμικής πενταετίας, τόσο στον οργανωτικό τομέα, όσο και κυρίως στο δημιουργικό, δεν είναι μόνο πλούσιο, είναι και καινούργιο με την έννοια, ότι ήταν άγνωστο στις προηγούμενες ώρες. Μας προξενεί κατάπληξη η αδιάκοπη φροντίδα για τον πνευματικό ανεφοδιασμό των στελεχών-«πρέπει να αγιαστείς πρώτα, και ύστερα να αγιάσεις»-αλλά και για την εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή τους. Η στροφή του ενδιαφέροντος για τον ιερέα και την οικογένειά του, και η προβολή και τιμή ιερέων που βάσταξαν επάξια το ζυγό του Κυρίου είναι αξιοπρόσεκτη. «Το Κέντρο συμπαραστάσεως της οικογένειας», «η ποιμαντική μέριμνα για τους φυλακισμένους και τους απόδημους», το ξεχωριστό ενδιαφέρον για τη Νεολαία, με τα Κατηχητικά, τις Κατασκηνώσεις, τα «Νεανικά Κέντρα» και τόσα άλλα έκαναν πρώτη φορά την ουσιαστική παρουσία τους.

     Ιδιαίτερη αίσθηση μας προκάλεσαν όσα διαβάσαμε για την αναδιοργάνωση των Μοναστηριών, και ιδιαίτερα της Πεντέλης, που η ακτινοβολία του πέρασε πια τα Ελλαδικά

όρια. Θα πρέπει να μείνουμε για λίγο στην εκπαιδευτική προσπάθεια της Μονής «Θεομήτορος», ήταν κάτι που δεν το ξέραμε, και κάτι που μας έδωσε μεγάλη χαρά. Ανοίγονται πια νέοι ορίζοντες για τη θετική αξιοποίηση του τυχόν υπάρχοντος μοναχικού δυναμικού, αλλά και δημιουργείται έτσι ένα ισχυρό στοιχείο έλξης διαλεχτών ψυχών σε μια ουσιαστική μοναχική αφιέρωση προσφοράς στη χριστιανική Παιδεία, κι εμείς τουλάχιστον φιλοδοξούμε να ισχυριζόμαστε πως ξέρουμε πόσο αξίζει τούτο..

      Θα χρειαζόταν ίσως ιδιαίτερη ανάλυση για τον τομέα της αγάπης, γιατί εδώ το έργο δεν είναι μόνο μεγάλο ή καινούργιο, αλλά μπερδεύεσαι στ’ αληθινά με τους αριθμούς.. «Η Χριστιανική μας Αλληλεγγύη» έφτασε ως το Πακιστάν, και όπου αλλού ο Θεός ζήτησε, η συμπαράσταση προς άρρωστους βαριά ή προς τους υπερήλικες πήρε διαστάσεις. Κατάστικτη είναι πια η Αθήνα, από τα «Σπίτια Γαλήνης του Χριστού», τις «Κινητές Μονάδες Περιθάλψεως κατάκοιτων», και τόσα άλλα.

     Και τώρα κάτι ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτο, η χαρακτηριστική ανωνυμία! Ψάξαμε με σχολαστικότητα να βρούμε μερικά τουλάχιστον από τα πρώτα ονόματα που ξέρουμε πως άνοιξαν δρόμους σε όλη ετούτη τη δράση, αλλά πουθενά, τίποτε. Κι αυτό είναι από τα καινούργια, η υπερβολή της δυνάμεως είναι πάντα του Θεού, δική του η τιμή και η δόξα, πάντα μερίδα μικρή στα «οστράκινα σκεύη», ήταν κι αυτό κάτι που θα το πρόσεχε ένας Αρχιεπίσκοπος σαν τον Ιερώνυμο.

      Δεν πρέπει να νομίζει κανείς, ότι δεν έχουμε συνείδηση πως γράφουμε ύστερα από μια φοβερή δημοσιογραφική κυμβαλοκρουσία τόσων στεγνών αλαλαγμών. Γράφαμε κάποτε πως στα μάτια του ανθρώπου βραχυκυκλώνεται συχνά «το μυστήριον της ανομίας», έτσι θα γίνεται πάντα, αλλά η Χάρη θα δουλεύει γόνιμα και αθόρυβα. Βλέπετε δεν πίνεται εύκολα το πικρό ποτήρι  για τα παλιά που πέρασαν  και τα καινούργια χρόνια που ήρθαν.

     Θα θέλαμε τέλος να σημειώσουμε, ότι καλή είναι η σκέψη για την έκδοση αυτού του τόμου, αλλά εμείς θα προτιμούσαμε τα στοιχεία του να δοθούν σε μια σειρά από δημοσιογραφικές καμπάνιες, για να γίνει ευρύτερα γνωστό το έργο που άρχισε, και γιατί τούτο είναι ένα κάποιο άλλο έργο, που ελπίζουμε θα θελήσει ο Θεός  την αδιασάλευτη για χρόνια ακόμα πορεία του στην ολοκλήρωση, και γιατί είναι η μόνη απάντηση που πρέπει να δοθεί σ’ αυτούς που χρόνια τώρα εθίστηκαν  υπαρξιακά με το θόρυβο.

Αθ. Κοτταδάκης

Κριτική Βιβλίου 2. «Ανάπλασις», τ.239/Δεκμβρ.1975. Αρχιεπισκόπου πρώην Αθηνών Ιερωνύμου,  «ΤΟ   ΔΡΑΜΑ  ΕΝΟΣ   ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ», -β΄  Έκδοσις- Αθήναι 1975.

     Το «δράμα του Αρχιεπίσκοπου» έγκειται, θαρρώ, στο ότι και εκείνος και οι άνθρωποι του στρατιωτικού καθεστώτος που τον «αγκάλιασαν», χτύπησαν λάθος πόρτα ! Εκείνος γιατί νόμισε ότι μπορούσε να επιχειρήσει το έργο της ανορθώσεως της Εκκλησίας, που τόσες μεγάλες ψυχές τοποθετούσαν στο πρόσωπό του, κάτω από ένα καθεστώς ανελεύθερο. Κι εκείνοι γιατί νόμισαν ότι μπορούσαν να βάλουν στο χέρι μια τέτοια μορφή, και να εισπράξουν για λογαριασμό τους τα σίγουρα κέρδη της πλούσιας καρποφορίας της. Είχε λοιπόν δίκηο αυτός που του τηλεγραφούσε στην ανάρρησή του: «Θαυμάζω το θάρρος σας». Από όσα αποκαλύπτει φαίνεται καθαρά ότι, η όλη προσπάθεια αναπτύχθηκε σε έδαφος επικίνδυνα υπονομευμένο, σε έντεχνα στημένο ναρκοπέδιο !

    Τα στοιχεία που παραθέτει για ό, τι αφορά στον Άγιο Φλωρίνης, τους αγώνες του για την κάθαρση της Εκκλησίας, για την περιουσία της, για το νοσοκομείο των κληρικών, το αυτόματο διαζύγιο, τη συμπαράσταση στους εκτοπισμένους, είναι ενδιαφέροντα και αποκαλυπτικά της ειλικρίνειας των προθέσεών του, και του αγωνιστικού του φρονήματος. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν οι επιστολές του για τα βασανιστήρια. Δείχνουν πόσο είχε κορυφωθεί το ψυχικό του μαρτύριο. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι, αν επιχειρούσε το τελευταίο βήμα, «τη θέση στη Γυάρο», δε θα ολοκλήρωνε μόνο το μαρτύριό του, αλλά και θα ανέβαζε κάθετα στη συνείδηση του πληρώματος το γόητρο της Εκκλησίας, πράγμα που σε τελική ανάλυση ενδιαφέρει.

     Και δεν υπάρχει καμιά αντίρρηση ότι στα χρόνια του έγιναν πολλά, και πολύ μεγάλα, όσα όπως του γράφει ο σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας Καθηγητής και Ακαδημαϊκός κ. Κ. Τσάτσος, «δεν είχαν γίνει στα προηγούμενα 150 χρόνια της ιστορίας της, ενώ άλλα που εγίνοντο έπαυσαν να γίνονται». Το θέμα δεν είναι αυτό. Το θέμα είναι ότι η μορφή του είχε συνδεθεί με τη μεγάλη προσδοκία της άλλης ώρας για την Εκκλησία. Και τώρα κυριαρχεί το αίσθημα των μαθητών της πορείας προς Εμμαούς !

     Είναι όμως ευτύχημα ότι με τον Ιερώνυμο έτρεξε αρκετό ύστερα και παρά τη μεγάλη σφαγή νέο καθαρό αίμα στις πρώτες φλέβες της Εκκλησίας, και οι διάδοχοί του, φαίνεται, ως ένα σημείο τουλάχιστον πρόσεξαν το θέμα αυτό. Από τη θεώρηση αυτή το μήνυμα του βιβλίου-αδελφικό ενωτικό ότι ο αγώνας για την ανόρθωση της Εκκλησίας συνεχίζεται, αποκτά ιδιαίτερο νόημα. Και, το πέρασμα του Ιερώνυμου από το πηδάλιο της Εκκλησίας  βρίσκει έτσι την εσχατολογική του δικαίωση.

Αθ. Κοτταδάκης