Το Άγιο Πνεύμα στη ζωή και στο έργο της Εκκλησίας - Παναγιώτης Σπ. Μαρτίνης

Το Άγιο Πνεύμα στη ζωή και στο έργο της Εκκλησίας

Παναγιώτης Σπ. Μαρτίνης

Διδάκτωρ Θεολογίας

Άρχων Ιερομνήμων της Μ.τ.Χ.Ε.

«Πάντα χορηγεί το Πνεύμα το άγιον, βρύει προφητείας, ιερέας τελειοί, αγραμμάτους σοφίαν εδίδαξεν, αλιείς θεολόγους ανέδειξεν, όλον συγκροτεί τον θεσμόν της Εκκλησίας. Ομοούσιε και ομόθρονε τω Πατρί και τω Υιώ, Παράκλητε, δόξα σοι».

(Από τα στιχηρά του Εσπερινού της Πεντηκοστής)

Στον ύμνο αυτό περιεκτικά περιέχονται όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την αποστολή και την παρουσία του Αγίου Πνεύματος στη ζωή και στο έργο της Εκκλησίας. Κατ΄ αρχήν περιέχονται οι δωρεές του, αφού «χορηγεί» τα πάντα. Στη συνέχεια το Άγιο Πνεύμα «όλον συγκροτεί τον θεσμόν της Εκκλησίας». Και τέλος ο Ιερός Υμνογράφος εκφράζει τη θεολογία του ύμνου με τη φράση: «Ομοούσιε και ομόθρονε τω Πατρί και τω Υιώ, Παράκλητε, δόξα σοι».

Η ορθόδοξη Εκκλησία, όπως φαίνεται στην υμνολογία και στις ευχές της, ιδιαίτερα εκφράζει την πνευματολογία της, δηλαδή, την περί του Αγίου Πνεύματος θεολογία. Η παρουσία και η αποστολή του Αγ. Πνεύματος μέσα στον κόσμο μαρτυρείται από τις πολλές βιβλικές αναφορές τόσο στην Παλαιά Διαθήκη όσο και στην Καινή Διαθήκη. Κατά τη δημιουργία του κόσμου, «πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος» (Γεν. α΄,  2). Στον κατακλυσμό ο Θεός επήγαγεν πνεύμα επί την γην και εκόπασε το ύδωρ» (Γεν. Δ΄, 1). Στην ωδή του Μωυσή, μετά την έξοδο, δοξολογείται ο Θεός με τα λόγια: «απέστειλας το πνεύμα σου, εκάλυψεν αυτούς θάλασσα, έδυσαν ωσεί μόλυβος εν ύδατι σφοδρών» (Εξ. ΙΕ΄, 10).

Επίσης, ο Μωυσής ευλογεί τον Ιησού του Ναυή ότι «ούτος ενεπλήσθη πνεύματος συνέσεως»  (Δευτ. ΛΕ΄, 9). Και στον 50^ο ψαλμό χαρακτηρίζεται ως πνεύμα «ευθές», «άγιον», «ηγεμονικόν», ενώ η Σοφ. Σολομ. Το χαρακτηρίζει πνεύμα «Φιλάνθρωπον» (Α, 5).

Τέλος, το Άγ. Πνεύμα είναι το «λαλήσαν δια των προφητών». Ο προφήτης Ησαϊας σημειώνει: «Πνεύμα Κυρίου επ΄ εμέ, ου ένεκεν έχρισέ με» (Ξ,1) και ο Ιεζεκιήλ σημειώνει: «… και ήλθεν επ΄ εμέ πνεύμα και έστησέ με επί τους πόδας μου, και ελάλησε προς με…» (Γ΄, 24).

Περισσότερο ενδεικτικές περί του Αγίου Πνεύματος, σχετικά με την έλευση και με το έργο του μέσα στην Εκκλησία, είναι οι αναφορές στην Καινή Διαθήκη. Κατ΄ αρχήν η Γέννηση του Χριστού «εκ πνεύματος εστίν Αγίου» (Ματθ. α, 21). Αλλά, και στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ο άγγελος Γαβριήλ θα της απαντήσει στην έκπληξή της: «Πνεύμα Άγιον επελεύσεται επί σε, και δύναμις υψίστου επισκιάσει σοι» (Λουκ. α,  35). Στην έρημο ο Ιωάννης επαναλαμβάνει: «Εγώ μεν βαπτίζω υμάς εν ύδατι εις μετάνοιαν, ο δε οπίσω μου ερχόμενος…βαπτίσει υμάς εν Πνεύματι Αγίω και πυρί»  (Ματθ. γ΄ 11).

Αποκτούν ιδιαίτερη σημασία αυτά που είπε ο Κύριος στο Νικόδημο στη νυχτερινή συνομιλία τους: «αμήν, αμήν λέγω σοι, εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού»  (Ιω. γ΄ 4-5).

Ο Μ. Αθανάσιος στην «περί του Αγ. Πνεύματοςομιλία του σημειώνει: «Και πάρεστι πανταχού …ευαγγελιζόμενος την Μαριάμ ο Γαβριήλ… και προφητεύων έκαστος των προφητών και ο Παύλος εν Ρώμη, Ιάκωβος εν Ιερουσαλήμ και Μάρκος εν Αλεξανδρεία, και άλλος εν άλλη πόλει, επληρούτο τω πνεύματι».

Επίσης, έχουμε αισθητή την παρουσία του Αγίου Πνεύματος κατά τη Βάπτιση του Κυρίου: «εγένετο ανεωχθήναι τους ουρανούς και καταβήναι το πνεύμα το Άγιον σωματικώς εν είδει περιστεράς» (Λουκ. γ, 21-22).

Κατά τη μεταμόρφωση του Κυρίου «…Ιδού νεφέλη φωτεινή επεσκίασεν αυτούς» (Ματθ. ιζ΄ 5). Πρόκειται, κατά τους πατέρες για την παρουσία του Αγίου Πνεύματος ως «φωτεινής νεφέλης», που «επεσκίασε» τους μαθητές του Κυρίου.

Τέλος, έχουμε την αισθητή παρουσία του Αγίου Πνεύματος κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, όταν οι μαθητές «ώφθησαν αυτοίς διαμεριζόμεναι γλώσσαι ωσεί πυρός…επλήθησαν άπαντες Πνεύματος Αγίου» (Πραξ. Β΄ 1-3).

Είναι αυστηρή η προειδοποίηση του Κυρίου, όσον αφορά στην βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος, που σημαίνει, κατά τους πατέρες, την αμετανοησία του ανθρώπου και την παραμονή του στην αμαρτία. «Αμήν λέγω υμίν ος αν βλασφημήση εις το Πνεύμα το Άγιον, ουκ έχει άφεσιν εις τον αιώνα,  αλλ΄ ένοχος εστίν αιωνίου κρίσεως» (Μαρκ. γ΄ 28-29).

Ο Κύριος λίγο προ του Πάθους Του υπόσχεται στους μαθητές Του την αποστολή του Αγίου Πνεύματος ως Παρακλήτου, δηλαδή ως ενισχυτή στο έργο τους. Τους λέει: «…και εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν …το πνεύμα της αληθείας» (Ιωαν. Ιδ΄ 15). Και στη συνέχεια θα επαναλάβει: «…Ο δε παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον ο πέμψει ο πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος υμάς διδάξει πάντα…» (Ιω. ιε’ 25-26).

Κατά τον Μέγα Βασίλειο, ο Κύριος «ευκρινώς διίστησιν ημίν των προσώπων την στερρότητα (τη διαφορά)… Ουκ ουν Υιός μεν ο παρακαλών, Πατήρ δε ο παρακαλούμενος. Παράκλητος δε ο αποστελλόμενος».

Κατά δε τον αγ. Κύριλλο, Επίσκοπο Ιεροσολύμων, «καλείται το πνεύμα παράκλητος, ως παρηγορούν ημάς, βοηθούν τας ασθενείας ημών και εντυγχάνων υπέρ ημών».

Με την παρουσία του Αγίου Πνεύματος οι Απόστολοι συνεχίζουν το έργο που ο Κύριός μας ανέθεσε στους διαδόχους του. Γι΄  αυτό και η αποστολική περίοδος είναι κατ΄ εξοχήν αγιο-πνευματική, σημείον αναφοράς στην ανά τον κόσμο πορεία της Εκκλησίας. Έτσι, η είσοδος των εθνικών στην Εκκλησία, όπως αποφάσισε η Αποστολική Σύνοδος (48 μ.Χ.), θεωρείται ως καρπός του Αγίου Πνεύματος αφού «…έδοξε τω Αγίω Πνεύματι και ημίν» (Πραξ. ιε, 28) γράφουν οι Απόστολοι στους χριστιανούς της Αντιοχείας.

Αλλά και κατά την μεταποστολική περίοδο (2^ος –3^ος αι.) δηλ. στην περίοδο του μαρτυρίου και των διωγμών, που έζησαν σπουδαίοι εκκλησιαστικοί διδάσκαλοι, όπως οι Αποστολικοί πατέρες, οι Απολογητές κ.α. δεν παρουσιάζεται καμιά απόκλιση ως προς την παρουσία του Αγίου Πνεύματος στο έργο της Εκκλησίας και ως τρίτου προσώπου, ως ομοουσίου στο δόγμα Περί της Αγίας Τριάδος. Δυστυχώς τον 4^ο αιώνα θα αμφισβητηθεί το «ομοούσιον» του Υιού ως προς τον Πατέρα (Αρειανισμός) και το «ομοούσιον» του Αγίου Πνεύματος (Πνευματομάχοι). Κατά την αντίληψη των αιρετικών αφού ο Υιός είναι «κτίσμα» του Πατρός, άρα «κτίσμα» του Πατρός και το Άγ. Πνεύμα.

Τους πρώτους (Αρειανούς) κατεδίκασε η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (325 μ.Χ.) και τους δεύτερους η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος (381 μ.Χ.), η οποία συνέταξε και τα τελευταία άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως.

Το 8^ο άρθρο, που αναφέρεται στο Άγιο Πνεύμα, συμπληρώθηκε με τα εξής: «και εις το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το ζωοποιών, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον… το λαλήσαν δια των προφητών».

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σχολιάζοντας τη φράση του Κυρίου: «και εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν» (Ιω. ιδ΄ ιε), γράφει: «Αισχυνθήτωσαν και οι τα Σαβελλίου νοσούντες και οι περί του Πνεύματος ου την προσκυνούσαν δόξαν έχοντες… τω μεν γαρ ειπείν «άλλον» δείκνυσιν αυτού της υποστάσεως την διαφοράν, τω δε ειπείν «Παράκλητον» της ουσίας την συγγένειαν». Αυτή υπήρξε και παραμένει η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως προς την Θεότητα του Αγίου Πνεύματος και τη σχέση του, ως «ομοούσιον», με τα άλλα δύο πρόσωπα της Αγίας Τριάδος.

Στη συνέχεια ο Απ. Παύλος μας πληροφορεί για τις «δωρεές» και τα «χαρίσματα» του Αγίου Πνεύματος.

Κατά τον ίδιο Απόστολο υπάρχουν ποικιλίες ή «διαιρέσεις» όπως τις ονομάζει, Χαρισμάτων. Σημειώνει στην Α΄ Κορ. Ιδ΄ 4 επιστολή του: «Διαιαρέσεις χαρισμάτων εισί, το δε αυτό Πνεύμα. Εκάστω δε δίδοται η φανέρωσις του Πνεύματος προς το συμφέρον». Υπάρχουν χαρίσματα «έκτακτα» (π.χ. προφητεία, γλωσσολαλία κ.α.) και χαρίσματα «μόνιμα».

Γι΄ αυτό σημειώνει: «Είτε προφητεία καταργηθήσεται»  (Α΄ Κορ. ιγ΄9-10) «Νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη τα τρία ταύτα, μείζων δε τούτων η αγάπη» (Α΄ Κορ. 18,13). Κι έτσι φθάνουμε στα «μόνιμα» χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, όπως είναι, κυρίως η αγάπη, η οποία «ουδέποτε εκπίπτει» και συμπληρώνει: «ζηλούτε… τα χαρίσματα τα κρείττονα…ζηλούτε τα πνευματικά». Και τέτοια χαρίσματα, ως καρπός του πνεύματος, «…εστίν αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια… (Γαλ… Ε΄, 22). Έτσι ο άνθρωπος γίνεται «πνευματικός» και «χαρισματικός».

Ας παρακαλούμε προσευχητικά το Άγιο Πνεύμα να μας αξιώνει ώστε να βιώνουμε τα χαρίσματα που μας προσφέρει στη δική μας, προσωπική Πεντηκοστή, που λάβαμε με το Βάπτισμα και το Χρίσμα. Με τη συμμετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας και κατ΄ εξοχήν στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας και με την υπόσχεση ότι τα όποια χαρίσματα διαθέτουμε θα τα καλλιεργούμε και θα τα πολλαπλασιάζουμε, σύμφωνα με την παραβολή των ταλάντων.