ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΜΕΛΕΤΗ  ΚΑΙΝΗΣ   ΔΙΑΘΗΚΗΣ -  ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ  ΔΙΑΙΡΕΣΗ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

       Από την ευδιάκριτης παρρησίας και ειλικρινούς ορθόδοξης αυτοκριτικής ανάρτηση του Αρχιμανδρίτη Θεοδοσίου Μαρτζούχου -«Βρήκατε ένα Ευαγγέλιο …» της 12.7.2019- επιλέγω τις ακόλουθες δυο διατυπώσεις-αναφορές σε δύο πολύ ενδιαφέροντα και πολύ επίκαιρα θέματα : α/ «Πρέπει να ομολογήσουμε με ειλικρίνεια μετάνοιας -έντονα στοιχεία και υπογράμμιση δική μου- ότι εμείς οι ορθόδοξοι δεν είμαστε δα και ‘φανατικοί’(!) μελετητές του Ευαγγελίου», και, β/ «Όλοι είμαστε ένοχοι και μέτοχοι του σκανδάλου της Χριστιανικής διαιρέσεως» -πάλι δικά μου τα έντονα στοιχεία και η υπογράμμιση. Τις προσυπογράφω με τα δυο μου χέρια στο τετράγωνο, και, προεκτείνω με τον ανωτέρω τίτλο, πιο πολύ για τους καλοπροαίρετους και συνετούς, αντλώντας και από γραπτά όχι τυχαίων υπογραφών.

α/  «Πρέπει να ομολογήσουμε με ειλικρίνεια μετάνοιας ότι εμείς οι ορθόδοξοι δεν είμαστε δα και ‘φανατικοί’(!) μελετητές του Ευαγγελίου»-της Καινής Διαθήκης ευρύτερα. Όντως και Δυστυχώς ! Σε αντίθεση με τους ξένους, τους … δυτικούς, που συνήθως κρατούν και διαβάζουν κάποιο βιβλίο στο τραίνο, στο Λεωφορείο, και ως τουρίστες στην παραλία, το αφήνουν ανοιχτό και επανέρχονται στις σελίδες του μετά από κάθε βουτιά, ο Έλληνας -ο ορθόδοξος-  δεν έχει αγαθές σχέσεις με το βιβλίο γενικά.

     Ως προς το Ευαγγέλιο-Καινή Διαθήκη, μπορεί να έχει αντίτυπο αυτής φυλαγμένο στο Εικονοστάσι, αλλά αρκείται σε ό,τι έχει, και εάν έχει αρπάξει το αυτί του από τα σχετικά αναγνώσματα, όποτε συμβεί να εκκλησιαστεί. Ακόμα και σήμερα, παρά και μετά τη μεγάλη εκδοτική-ξεχωρίζω, ιδιαίτερα για το εύχρηστο αυτής κάθε στιγμή και σε κάθε τόπο, τη χαριτωμένη Καινή Διαθήκη «τσέπης»-τη μεταφραστική προσπάθεια, και αυτή την πρακτική των «Κύκλων Μελέτης της Αγίας Γραφής» που έχει ξεκινήσει χρόνια και χρόνια τώρα από το χώρο της «Ζωής», δε θα μπορούσε κανείς βάσιμα να πει ότι, και αυτοί οι μετέχοντες στους Κύκλους έχουν μάθει να ανοίγουν και να διαβάζουν πέντε-δέκα στίχους από τα Ευαγγέλια ή τις Επιστολές μια έστω ή δυο την εβδομάδα φορές. Αυτό δημιουργεί μέγα και επικίνδυνο κενό ουσιαστικής προσωπικής χριστιανικής αγωγής, και ανοίγει κερκόπορτα εισδοχής και ενδεχόμενης αποδοχής οποιουδήποτε … «φρέσκου αέρα» σερβίρεται σήμερα με ποικίλους τρόπους από όχι λίγες πλευρές !

       Βέβαια εδώ. δεν έχει παίξει μικρό ρόλο και η ευδιάκριτη αρνητική εμμονή πολλών σε κάθε τι, όπως επί του προκειμένου η μελέτη της Καινής Διαθήκης, που είναι πιο πολύ πρακτική και συνήθεια … δυτική-«αιρετική». Ωστόσο θα ήταν και πολύ ωφέλιμο και πολύ ουσιαστικό να αρχίσει πια και ο ορθόδοξος-Έλληνας- να ανοίγει την Καινή Διαθήκη, να διαβάζει μερικούς στίχους από τα Ευαγγέλια ή τις Επιστολές. Να αποθησαυρίζει μέσα του πρωτογενή πνευματικό θησαυρό. Έχει στη διάθεσή του πλούτο ερμηνευτικό, και η ζωντανή  Πατερική -όχι αόριστα- Παράδοση αποτελεί ασφαλή φύλακα και οδηγό.

β/  «Όλοι είμαστε ένοχοι και μέτοχοι του σκανδάλου της Χριστιανικής διαιρέσεως». Οι προεκτάσεις εδώ γίνονται σε συσχετισμό με συνοπτική ή ευρεία παρεμβολή κατάλληλων κειμένων εκ πιστής αντιγραφής ! Οπότε κάθε καλοπροαίρετος μπορεί να κάνει τη δική του αναφορά και κρίση, προτιμότερο όχι ανώνυμα, α-πρόσωπα !

    «Αλλά και πριν οποιονδήποτε χωρισμό, ήδη κατά τον αιώνα των συνόδων η Ανατολή στρέφει το ενδιαφέρον της προς τα μυστήρια του Θεού και τους δογματικούς ορισμούς, ενώ η Δύση προς τις σχέσεις χάριτος και ελευθερίας. Εκεί -Ανατολή- έχουμε μια στάση θεωρητική και μυστική, εδώ -Δύση- μια στάση κοινωνική και ενεργητική. Ο ιερός Αυγουστίνος θέτει τα θεμέλια μιας ανθρωπολογίας,  ο άγιος Άνσελμος μιας σωτηριολογίας και ο άγιος Θωμάς -Ακινάτης- μιας γνωσιολογίας, που διαφέρουν κατά πολύ από τα θεμέλια των ίδιων επιστημών στην Ανατολή (Άγιος Αθανάσιος, Καππαδόκες Πατέρες, Κλήμης ο Αλεξανδρεύς)».

     Αυτά τα βάζουμε τώρα κάτω από τον εξής Αγιογραφικό  φακό: «Εν τη οικία του Πατρός μου μοναί πολλαί εισίν»-Ιωάν.14,2. Και διακρίνουμε στη συνέχεια που ακολουθεί σε ποια ή πόσο θαυμάσια χριστιανική-αδελφική εξήγηση και ειλικρινή επισήμανση οδηγούν : «Οι

διαφορές αντιπροσωπεύουν τις διάφορες όψεις του ίδιου πλούτου, όταν ο οίκος του Θεού, η Εκκλησία, είναι μία. Το αμάρτημα δεν είναι διόλου η διαφορετικότητα, αλλά το παρά φύσιν γεγονός ότι, στη μία Εκκλησία αντιτάσσονται «πολλές», ότι κάποια στιγμή η αγάπη της ενότητας, ο ίδιος ο πόθος να είμαστε «εν» έχει στερέψει. Κατά το ανθρώπινο στοιχείο των, τόσο η Ανατολή, όσο και η Δύση, είναι το ίδιο ένοχες, και η κοινή αυτή ενοχή δημιουργεί επιτακτικά την αξίωση για την βαθύτερη μετάνοια. Βέβαια σε τελευταία ανάλυση, η αλήθεια είναι εκείνη που πείθει, αλλά και όποιος δίδει μαρτυρία γι αυτήν, οφείλει να υψώνεται στο επίπεδο του μαρτυρουμένου»-Π. Ευδοκίμωφ «Η Ορθοδοξία», κεφ. «Το ιστορικό επίπεδο», σελ.452-53.

      Τουτέστιν, στην τραγωδία της διαίρεσης-χωρισμού της Εκκλησίας, σε ό, τι αφορά στο ανθρώπινο στοιχείο της, ήγουν στα πρόσωπα που τους έλαχε να έχουν την ιστορική ευθύνη τις κρίσιμες ώρες, η ενοχή δεν είναι μόνο του ενός ! Ας μη σπεύσουν, λοιπόν, κάποιοι να μας «πληροφορήσουν» το πολύ γνωστό -«γλαυξ εις Αθήνας»- και τεκμηριωμένο ιστορικά ότι, την κυρίαρχη ενοχή της διαιρέσεως φέρει ο δυτικός αδελφός ! Αυτό θα

φανεί λίαν ευδιάκριτα στη συνέχεια, αλλά δεν αποτελεί άλλοθι για τον ανατολικό. Ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι : «Στην ιστορική Ορθοδοξία υπάρχει μια ολοσχερής απουσία αυτοκριτικής. Η Ορθοδοξία αυτό-προσδιοριζόταν: Έναντι των αιρέσεων, έναντι της Δύσης, της Ανατολής, των Τούρκων… Συνυφάνθηκε έτσι με συμπλέγματα αυτό-επιβεβαίωσης και με μια υπερτροφική θριαμβολογία : Το να αναγνωρίζει τα λάθη της σήμαινε πως καταστρέφει τα θεμέλια της αληθινής πίστης. Η τραγωδία της ορθόδοξης ιστορίας τοποθετείται κυρίως στο θρίαμβο εναντίον του εξωτερικού, αντικειμενικού κακού: Είτε κατά τη διάρκεια των διωγμών, ή υπό τον ζυγό των Τούρκων, του Κομμουνισμού-και ποτέ του μέσα … Όσο δεν μεταβάλλονται αυτές οι πεποιθήσεις, πιστεύω πως δεν είναι δυνατή μια ορθόδοξη αναβίωση»-π. Αλέξανδρος Σμέμαν, «Ημερολόγιο», σελ. 86.

     Αυτά τώρα είναι καλό να μπουν υπό τον εξής του  Απ. Παύλου Αγιογραφικό φακό : «Και τούτο ειδότες τον καιρόν, ότι ώρα ήδη υμάς εξ ύπνου εγερθήναι. Νυν γαρ εγγύτερον ημών η σωτηρία ή ότε επιστεύσαμεν. Η νυξ προέκοψεν η δε ημέρα ήγγικεν»-Ρωμ.13,11-12. Που πατάει γερά στο απόλυτο κριτήριο όλων και έκτακτα σημαντικό : «Πλήρωμα ουν νόμου η αγάπη»-Ρωμ.13,10.

     Με αυτά ως πολικό αστέρα, ακολουθούν αποσπάσματα γραπτού με αναφορά στα πρόσωπα που βρέθηκαν στην κορυφαία ευθύνη στις κρίσιμες ώρες της διαιρέσεως των χριστιανών.

1. Έτος 858 και εξής Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως είναι ο Μέγας και Πολύς Φώτιος,
   
   Πάπας της Ρώμης ο μεγαλεπήβολος Νικόλαος Α’. Σ’ αυτόν προσφεύγουν φίλοι του Πατριάρχη Ιγνατίου, που έχει εξοριστεί από τον αυτοκράτορα και αναγκαστεί να παραιτηθεί. Ο Φώτιος δέχεται και εξηγεί συνοδικά-861-και στους αντιπροσώπους του Νικολάου τα της εκλογής του, που τα εγκρίνουν, όπως όλοι και αυτοί. Αλλά, στη Ρώμη ο Νικόλαος ενεργώντας ως απόλυτος κύριος της Εκκλησίας, και όχι μόνο, αποκηρύσσει συνοδικά-863-και αυτούς και τις συν-αποφάσεις τους, αναγνωρίζει ως Πατριάρχη τον Ιγνάτιο και εντέλλεται ο Φώτιος να αποσχηματιστεί. Φτάνει δε, παρότι η Ρώμη δεν έχει δεχτεί ακόμη το Filioque, να υποστηρίζει τους Γερμανούς που το έχουν εισαγάγει στο «Πιστεύω» και το χρησιμοποιούν κατά της Ανατολής ! Βλέπετε, έχει ιδρυθεί το Παπικό Κράτος εκατό χρόνια πριν, πράγμα που εξηγεί από ποια αρχομανία έχει καταληφθεί.
2. Η Κωνσταντινούπολη αγνοεί τις αρχομανικές αξιώσεις του Νικολάου, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει την εμφάνιση του Filioque, το οποίο μαζί με άλλες διαφορές παίρνει μεγάλες διαστάσεις στον εκχριστιανισμό της Βουλγαρίας. Όπου Δυτικοί-Γερμανοί-ιεραπόστολοι επιτίθενται και καταγγέλλουν ως μη δεχόμενους αυτό και άλλα τινά τους ιεραποστόλους της Κωνσταντινούπολης. Οπότε ο Φώτιος ανησυχώντας κυρίως για τις διαστάσεις που παίρνει το Filioque, αλλά και η «εισπήδησις» της Δύσης στα όρια δικαιοδοσίας της Ανατολής, στέλνει Εγκύκλιο Επιστολή στους Πατριάρχες της Ανατολής, καταγγέλλει το Filioque ως αιρετικό και αφορίζει συνοδικά-867-το Νικόλαο «ως αιρετικό που αφανίζει τον αμπελώνα του Κυρίου» ! Πρώτο σχίσμα.
3. Όμως την ίδια χρονιά τα πράγματα αλλάζουν ριζικά. Ο αυτοκράτορας εκθρονίζει και αναθεματίζει το Φώτιο. επαναφέρει τον Ιγνάτιο, και αποκαθιστά τις σχέσεις Εκκλησιών Κωνσταντινούπολης-Ρώμης, αντιστρέφοντας τις αποφάσεις της ανωτέρω Συνόδου, πάντα ταύτα … «συνοδικά» ! Η Κωνσταντινούπολη κερδίζει εκκλησιαστικά τη Βουλγαρία και οι Γερμανοί ιεραπόστολοι με το Filioque απελαύνονται από τη Βουλγαρία, και από τα όρια της Ανατολής οριστικά.
4. Δέκα χρόνια μετά-877-Φώτιος και Ιγνάτιος έχουν συμφιλιωθεί, και μετά το θάνατο του Ιγνατίου, επανέρχεται στον Πατριαρχικό θρόνο ο Φώτιος. Που το 879/80 συγκαλεί στην Κωνσταντινούπολη Σύνοδο 383 Επισκόπων, η οποία ανατρέπει όλα τα εναντίον του, απορρίπτοντας και το Filioque, με τη σύμφωνη γνώμη και των απεσταλμένων του νέου Πάπα Ιωάννη του 8^ου, ο οποίος «δεν είχε φιλίες με τους Φράγκους-Γερμανούς, ούτε επέμενε στο ζήτημα του Filioque, ούτε επεχείρησε να επιβάλει τις παπικές αξιώσεις στην Ανατολή. Ίσως να καταλάβαινε σε τι σοβαρό κίνδυνο είχε βάλει την ενότητα της Χριστιανοσύνης η πολιτική του Νικολάου. Έτσι το Σχίσμα επιφανειακά θεραπεύτηκε».
5. Αρχές του 11^ου αιώνα αλλάζει πάλι το σκηνικό. Οι Πάπες έχουν επαναφέρει στο Σύμβολο της Πίστεως το Filioque ως μαρτυρεί η με αυτό απαγγελία του στη Ρώμη το 1014 κατά τη στέψη του αυτοκράτορα Ερρίκου του 2^ου. Πέντε χρόνια πριν-1009- ο Πάπας Σέργιος 4^ος , στέλνει  επιστολή στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, επίσης Σέργιο στο όνομα, στην οποία πιθανώς περιλαμβανόταν και το Filioque. Αν, λοιπόν, ληφθεί υπόψη ότι από το έτος 1009,παύει να υπάρχει το όνομα του Πάπα στα Δίπτυχα-βασικό στοιχείο αναγνώρισης και κοινωνίας- της Κωνσταντινούπολης, συνάγεται ότι το Σχίσμα ανάμεσα στις δυο Εκκλησίας είναι πάλι εδώ !
6. Αγγίζουμε τώρα τα χρόνια του άλλου μεγαλεπήβολου Πάπα Γρηγορίου του 7^ου που υιοθετεί και επιβάλλει τη γραμμή αξιώσεων του Νικολάου για απόλυτη κυριαρχία στην Εκκλησία, και όχι μόνο. Και εγγίζοντας στο τραγικό 1054 βρίσκουμε να προηγούνται τα εξής. «Οι Νορμανδοί πιέζουν τους Έλληνες της Βυζαντινής Ιταλίας να
   
   συμμορφωθούν με τα Λατινικά έθιμα. Ο Πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος για αντεκδίκηση απαίτησε από τις Λατινικές εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης να υιοθετήσουν τις Ελληνικές συνήθειες-π.χ. να τελούν την Ευχαριστία με ένζυμο και όχι με άζυμο άρτο- και όταν το 1052 αυτές αρνήθηκαν τις έκλεισε. Όμως το επόμενο έτος-1053-ο Κηρουλάριος έδειξε μια πιο διαλλακτική στάση, και έγραψε στον Πάπα Λέοντα τον 9^ο πως ήταν έτοιμος να αποκαταστήσει το όνομά του στα Δίπτυχα. Ανταποκρινόμενος αυτός έστειλε στην Κωνσταντινούπολη τρεις αντιπροσώπους του με αρχηγό το Καρδινάλιο Ουμβέρτο, λίαν ατυχώς ! Αυτοί παρέδωσαν στον Πατριάρχη γράμμα υπογεγραμμένο μεν από τον Λέοντα, ουσιαστικά όμως εκφράζον το υπεροπτικό και εχθρικό για την Ανατολή πνεύμα του Ουμβέρτου. Οπότε ο Πατριάρχης Κηρουλάριος έκοψε κάθε επαφή μαζί τους, Ο Ουμβέρτος κάποια στιγμή έχασε την υπομονή του, και πήγε και άφησε στην Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας Βούλα Αφορισμού κατά του Κηρουλαρίου, και κατά των μη δεχομένων το Filioque κλπ. εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και επιστρέφοντας στην Ιταλία παρουσίασε το συμβάν ως μεγάλη νίκη της Ρωμαϊκής Έδρας. Ο Κηρουλάριος και η Σύνοδός του ανταπέδωσαν τον αφορισμό στον Ουμβέρτο-αλλά όχι και στη Ρωμαϊκή Εκκλησία-και η κατάσταση έγινε χειρότερη».
7. Ωστόσο και «μετά το 1054 οι φιλικές σχέσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης συνεχίστηκαν.
   
   Τα δύο τμήματα της Χριστιανοσύνης δεν είχαν συνειδητοποιήσει ακόμη το μεγάλο χάσμα που τα χώριζε, και οι λαοί από τις δυο πλευρές εξακολουθούσαν να ελπίζουν πως οι παρεξηγήσεις μπορούσαν να αρθούν χωρίς μεγάλη δυσκολία. Η διαμάχη ήταν κάτι που αγνοούσαν εν πολλοίς οι απλοί χριστιανοί στην Ανατολή και στη Δύση».
8. «Το Σχίσμα οριστικοποιήθηκε με τις Σταυροφορίες, μάλιστα την 4^η -1204- και τα απερίγραπτης αθλιότητας επιγενόμενα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους …  «σταυροφόρους» της. «Ακόμη και οι Σαρακηνοί είναι σπλαχνικοί και ευγενικοί σε σύγκριση με αυτούς τους άνδρες που φέρουν στους ώμους τους το Σταυρό του Χριστού», διαμαρτύρεται ο Νικήτας Χωνιάτης, και ο μεγάλος Βυζαντινολόγος Steven Runciman επισημαίνει : «Οι Σταυροφόροι δεν έφεραν την ειρήνη, αλλά το ξίφος, και το ξίφος επρόκειτο να διαιρέσει τη Χριστιανοσύνη». Μετά το 1204 δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως χριστιανική Δύση και χριστιανική Ανατολή αποτελούν πλέον δυο εντελώς διαφορετικούς κόσμους»-Κάλλιστος Ware Επίσκοπος Διοκλείας, «Η Ορθόδοξη Εκκλησία», σελ, 91κε,
9. Δεν προχωρώ στις «ησυχαστικές έριδες» που σχετίζονται με τη σύγκρουση των δυο αντίθετων θεολογικών-φιλοσοφικών ρευμάτων Δύσης και Ανατολής, του σχολαστικισμού-θετική, καταφατική θεολογική προσέγγιση της χριστιανικής Αλήθειας από την πρώτη, και της μυστικής- αποφατικής από τη δεύτερη. Προσθέτω μόνο  ότι τρεις αιώνες μετά, η Ρωμαϊκή Εκκλησία έφτασε την κυριαρχική κεκτημένη της στο μη περαιτέρω, και προκάλεσε τη διαίρεση τώρα της Δυτικής Χριστιανοσύνης-1517-και την ίδρυση της Προτεσταντικής. Έτσι αυτή τη στιγμή η μεν Ορθόδοξη Ανατολή συνεχίζει μετά το 1054,  δυο χιλιάδες χρόνια ήδη, απαραχάρακτη την Πίστη της Ενωμένης Εκκλησίας, η Ρωμαιοκαθολική Δύση με προσθήκη κυρίως του Filioque τα χίλια ως σήμερα χρόνια την αλλοίωση αυτής, και η Προτεσταντική τα ως σήμερα πεντακόσια χρόνια της δεύτερη χιλιετίας με πολύ διάσπαση αυτής λόγω απορρίψεως της Ρωμαϊκά κακοποιημένης Παράδοσης.
10. Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι, είτε μιλήσουμε για τους «τρεις κλάδους του Χριστιανισμού», είτε όχι-η Ορθοδοξία δεν μπορεί να το δεχτεί αυτό-η πραγματικότητα σήμερα είναι πως υπάρχουν και δημιουργούν ιστορία η Ορθόδοξη Εκκλησία, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, και η Προτεσταντική Εκκλησία, ως ονομάζουν κάθε μια εαυτή, και θεωρεί ότι εκφράζει την αληθινή Εκκλησία μόνη αυτή ! Αλλά !! «Κάθε δε πλευρά, ενώ ισχυρίζεται ότι αποτελεί τη Μία αληθινή Εκκλησία, θα πρέπει να παραδεχτεί πως στο ανθρώπινο επίπεδο έχει αξιοθρήνητα φτωχύνει λόγω του χωρισμού. Η Ελληνική Ανατολή και η Λατινική Δύση χρειάζονταν και ακόμη χρειάζονται η μια την άλλη. Το μέγα σχίσμα αποδείχτηκε εξ ίσου τραγικό και για τα δύο μέρη»-ανωτέρω σελ. 105.
11. Οπότε παρά και πέρα από το Διάλογο, που έχουμε αρχίσει εδώ και λίγο σε σχέση με
    
    τη χιλιετία καιρό, καλώς κατά τη μία πλευρά, κατά την άλλη κακώς, προέχει και επείγει να γονατίσουμε όλοι μπροστά στο Χριστό,: Με πικρό δάκρυ μετάνοιας για το ατυχές παρελθόν, και ροή δακρύων θερμής ικεσίας να συνεχίσουμε αδελφικά από δω κι εμπρός! Και πολύ πιο ολόθερμης ικεσίας να μας δείξει ο Χριστός, που είναι με μένει η μόνη κεφαλή της Εκκλησίας διαπαντός, πώς να κινηθούμε καλύτερα στην οδό του, «αληθεύοντες δε εν αγάπη»-Εφ.4,15-και να αξιωθούμε να φτάσουμε κάποια στιγμή στο : «Ίνα πάντες εν ώσιν καθώς συ πάτερ εν εμοί καγώ εν σοι»-Ιωαν.17,21.

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα…

Αθανάσιος Κοτταδάκης.