"Φθινοπωρινά έθιμα στον Πόντο." Του Δημήτρη Ι. Ευσταθιάδη

"Φθινοπωρινά έθιμα στον Πόντο."

Του Δημήτρη Ι. Ευσταθιάδη

Κάποτε στον Πόντο, την εποχή που ζούσαν εκεί οι παππούδες μας, το φθινόπωρο θεωρούνταν ως η αρχή του έτους. Το Μοθόπωρον (Φθινόπωρο)  άρχιζαν να πέφτουν οι πολλές βροχές και η φύση με την οργιώδη βλάστηση μεταμορφωνόταν. Το Μοθόπωρον αποτελούνταν από τον Σταυρίτε (Σεπτέμβριος) -  Ο Σταυρίτες ρουζ' τα φύλλα και ξεραίντανε τα ξύλα,  τον Τρυγομηνά (Οκτώβριος) - Ο Τρυγομηνάς ζενκίντ φερ' κρύον νερόν και πίντς και τον Αεργίτε (Νοέμβριος) - Αεργίτα αν 'κι σπέρτς, τιδέν έσοδον 'κι παίρτς. Αν και η περιοχή του Πόντου είναι ιδιαίτερα βροχερή καθόλη την διάρκεια του έτους, με υγρό κλίμα, το φθινόπωρο άρχιζαν να πέφτουν οι πολλές βροχές. Τα πυκνά δάση της περιοχής με κωνοφόρα, οπωροφόρα και άλλα δέντρα άρχιζε να μεταμορφώνεται και να αλλάζει χρώμα. Η φύση ετοιμαζόταν να υποδεχτεί σταδιακά για τον ψυχρό και δύσκολο χειμώνα που θα ακολουθούσε.

Ως αγροτική περιοχή, τα προς το ζείν οι Πόντιοι τα κέρδιζαν από τη γεωργία. Το νέο έτος, λοιπόν, έπρεπε να ξεκινήσει με μια παράκληση προς το Θεό, ώστε να πέσουν πολλές βροχές για να γίνει η γη γόνιμη.Έτσι, συναντάμε το έθιμο της κουσκουβάρας ή περπερούνας σε άλλες περιοχές της πατρίδας μας. Η κουσκουβάρα, ήταν ένα έθιμο που το έκαναν τα κορίτσια για να προκαλέσουν βροχή. Διάλεγαν ένα κοριτσάκι 8-10 ετών, συνήθως φτωχό ή ορφανό, και το στόλιζαν με λουλούδια και πρασινάδα. Παρέα με άλλα μικρά κοριτσάκια η κουσκουβάρα, φτάνει σε σπίτι και τραγουδά το τραγουδάκι της Περπερούνας. Μόλις τελειώσει το τραγούδι, η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού βγαίνει έξω και χύνει πάνω στο κεφάλι του παιδιού νερό και εύχεται: «Καλή βροχή να δώσει ο Θεός».

Άτυπα, η πρώτη μέρα του Σταυρίτε θεωρούνταν σαν Πρωτοχρονιά. Έπρεπε, λοιπόν, να ξορκιστεί το κακό και η γουρσουζιά από τα σπίτια. Σηκωνόντουσαν πρίν ακόμα χαράξει  και αφού έκαναν την προσευχή τους στο εικονοστάσι του σπιτιού, πήγαιναν με μεγάλη προφύλαξη στην εκκλησία του χωριού, για να πάρουν την ευλογία και ύστερα έβλεπαν τους ανθρώπους.. Μετά την εκκλησία φρόντιζαν να δουν αθώα παιδάκια παρά μεγάλους. Αν κατά τύχη συναντούσαν κανέναν μεγάλο, τότε τον "σημάδευαν" και αν η χρονιά πήγαινε καλά τον υποχρέωναν να ξαναφανεί και την επόμενη 1η του Σεπτέμβρη. Αν πάλι, ακολουθούσε μια άσχημη χρονιά, ο συγκεκριμένος μεγάλος, δεν είχε πρόσβαση. Στο σπίτι δεν επέτρεπαν να μπεί κανένας, προτού περάσει ο παπάς για να φωτίσει. Η κυρά του σπιτιού κάτω από το εικονοστάσι τοποθετούσε ένα τραπέζι και πάνω σ’ αυτό έβαζε ότι καλλιεργούσε η οικογένεια, για να ευλογούσε ο παπάς που θα φώτιζε.

Όπως προαναφέρθηκε, ο χειμώνας στα βουνά του Πόντου, ήταν πάντα δύσκολος και πολύ ψυχρός. Από τον Σεπτέμβρη, λοιπόν, ξεκινούσαν οι προετοιμασίες, ώστε η οικογένεια να είναι έτοιμη να τον υποδεχθεί. Εξασφάλιζαν τα καυσόξυλα, προμηθεύονταν από τις πόλεις τα παστά, λάδι, ελιές, ζάχαρη, μέλι κ.ά. Παρασκεύαζαν διάφορα φαγώσιμα, όπως τη μακαρίναν, πληγούρι, τα κορκότα, στίπα (τουρσιά), χωσάφια με αποξηραμένα φρούτα του καλοκαιριού κι άλεθαν το σιτάρι.Οι γυναίκες και τα κορίτσια "ελενάριζαν" έγνεθαν τα μαλλιά, έπλεκαν κάλτσας (ορτάρια) και "επαρακάθευαν" ως αργά τη νύχτα. Οτιδήπωτε, δηλαδή, ήταν απαραίτητο και από διατροφική και από ενδυματολογική άποψη.

Τον Σεπτέμβριο στον Πόντο τιμούσαν ιδιαίτερα τις παρακάτω ημερομηνίες και γιορτές:

1 Σεπτεμβρίου: Αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή του εκκλησιαστικού έτους.

8 Σεπτεμβρίου: Τα γενέθλια της Θεοτόκου.

14 Σεπτεμβρίου: Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Τη γιορτή αυτή την τιμούσαν με καθολική νηστεία και αργία.

22 Σεπτεμβρίου: Του Αγίου Φωκά του θαυματουργού και του Οσιομάρτυρα Φωκά του κηπουρού. Καταγόμενοι και οι δύο από τη Σινώπη. Ότι αφορά την συγκεκριμένη γιορτή, οι Πόντιοι την τιμούσαν με ιδιαίτερη ευλάβεια,καθώς επικαλούνταν την ευλογία των Αγίων, για μια πλούσια σοδειά.

<<Ψηλά ραχία πράσινα φιλώ και χαιρετώ ’σας, μοθοπωρί μη θλίφκουστουν, χειμωγκονί μη κλαίτεν.>> .Καλο χειμώνα. Υείαν κι ευλοείαν.