Έβρισκα τον πατέρα μου να προσεύχεται, γονατιστός, με δάκρυα στα μάτια | Μιχαήλ Μιχαηλίδης

Έβρισκα τον πατέρα μου να προσεύχεται, γονατιστός, με δάκρυα στα μάτια | Μιχαήλ Μιχαηλίδης

Ο φιλόλογος Μάριος Μιχαηλίδης μιλά για τον Μιχαήλ Μιχαηλίδη, τον θεολόγο που μετείχε στον ενθικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ και ήταν κρατούμενος για 18 μήνες στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των Άγγλων

Οι κοινωνίες στη σύγχρονη εποχή ομόφωνα και σταδιακά έχουν σχεδόν καταργήσει τους ήρωες. Οι προσωπικότητες που προβάλλονται είναι συνήθως φουσκωμένες από αλαζονεία, άρα και ακαλαίσθητες, καταδικασμένες να εξαφανίζονται μετά από λίγες προβολές στον διαδικτυακό τύπο. Το θλιβερό είναι πως τα νέα παιδιά εκπαιδεύονται να χάνουν το κουράγιο τους για ευγενικούς αγώνες. Στην συνέντευξη που μας παραχώρησε ο κ. Μάριος Μιχαηλίδης, φιλόλογος στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση θέλησε να παρουσιάσει μιαν αυθεντία για παιδαγωγικούς σκοπούς. Υπάρχουν εμβληματικές μορφές που αξίζει να μην περάσουν στην λήθη.

Ο πατέρας του, Μιχαήλ Μιχαηλίδης, ήταν αγωνιστής, μέλος της ΕΟΚΑ, κρατούμενος για 18 μήνες στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των Άγγλων, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν άσκησε την τέχνη των ηθικών εκπτώσεων. Ο υιός Μιχαηλίδης έγραψε ένα είδος βιογραφίας του πατέρα του, με τον τίτλο «Ο πατέρας μου» και από προσωπική μου καταγραφή το θεωρώ πολύτιμης αξίας διήγημα, που δεν θα χαρακτηριζόταν βέβαια ως ιστορικό ντοκουμέντο, ούτε κλασική βιογραφία.

Ωστόσο η ημερολογιακή αφήγηση του πατέρα, μαζί με το κείμενο του συγγραφέα, δεν ωραιοποιούν καταστάσεις και πρόσωπα, αλλά δείχνουν μια συγκινητική νηφαλιότητα. Ο κ. Μιχαηλίδης μας μίλησε για τον πατέρα του.

Πώς διαχειριστήκατε την επιρροή του συναισθήματος ως γιος του πρωταγωνιστή, στη συγγραφή του βιβλίου;

Προσπαθώντας να εναρμονίσω τις δικές μου, εν πολλοίς ανεπεξέργαστες, θυμικές αντιδράσεις με τη νηφάλια γλώσσα της προσωπικής μαρτυρίας και τις δικές του ημερολογιακές καταγραφές μιας ολόκληρης ζωής (τις οποίες παραθέτω για την πληρέστερη δυνατή αποτύπωση της προσωπικότητάς του), αισθάνθηκα παγιδευμένος. Τα γεγονότα μπορεί πολλές φορές να αποτελούν το αυταπόδεικτο των παρατηρήσεών μας για κάποιον. Μπορεί, όμως, να είναι και ο ιδεωδέστερος ψευδομάρτυρας συμπερασμάτων για τη ζωή και τις παραξενιές της.

Επιπλέον, στην προσπάθεια αυτή επιδίωξα να αποφύγω τις όποιες ωραιοποιημένες σκηνοθεσίες του «κάποτε». Άλλωστε, είναι γνωστό ότι τα «παλιά» συνοδεύουν μεγάλες δόσεις εξιδανίκευσης και εκ των υστέρων συναισθηματικά φορτισμένης κατασκευής. Παρόλα αυτά, η γλώσσα της ψυχής και των συναισθημάτων είναι αυτή που αποτυπώνει τις διαδρομές της νοσταλγίας και των βιωμάτων.

«Στα παιδιά του, στα εγγόνια του, στους μαθητές του δεν παρέλειπε ποτέ να λέει κάποιον λόγο για τον Θεό, για την αξία της πίστης και της αγάπης στη ζωή τους. Ήταν όμως, πρώτα και κύρια, ο ίδιος το παράδειγμα»

Ποιες είναι οι εικόνες του πατέρα που αποτυπώθηκαν στην ψυχή σας από την παιδική σας ηλικία αλλά και αργότερα;

Πρωτίστως, η εικόνα ενός δακρυσμένου προσευχόμενου πατέρα. Μια εικόνα που δεν ανταλλάσσεται με καμία άλλη -ορθολογική ή ιδεαλιστική- προσέγγιση για το πρότυπο ενός επιτυχημένου γονιού που φροντίζει τα παιδιά του. Πόσες φορές θυμάμαι τον εαυτό μου να τον βρίσκω προσευχόμενο, πολλές φορές γονατιστό, με δάκρυα στα μάτια. Αναρωτιόμουν έντρομος «μα αν αυτός κλαίει για τις αμαρτίες του, εγώ τι πρέπει να κάνω;».

Εικόνες μιας μακρόσυρτης μνήμης σκιαγραφούν τη μορφή του πατέρα: του αγίου, του μαχητή, του αρχέτυπου της καλοσύνης και της ανεξικακίας. Ενός γελαστού, και πράου ανθρώπου. Ζωντανεύουν οι παιδικές μνήμες μιας αληθινά στοργικής παρουσίας. Το χάδι σε δύσκολες ώρες, οι αυστηρές επιπλήξεις για στραβοπατήματα, η σύζευξη του πατρικού ρόλου με τη μητρική αγάπη που έλειπε. Ο πατέρας μου, κατά κάποιον τρόπο, ήταν η ζωντανή εγγύηση ενός κόσμου ελπίδας, παραδομένου στα χέρια του Θεού της Αγάπης. Η πνευματική παρουσία του χρωμάτιζε κάθε στιγμή, κάθε επιλογή, κάθε γεγονός. Αληθινή αυθεντία, νοηματοδοτούσε ή απομυθοποιούσε, αναλόγως, κάθε νέα σκηνή στο θέατρο της ζωής.

Μεγάλωσα σ΄ ένα σπίτι γεμάτο βιβλία, κυρίως θεολογικά, που μαρτυρούσαν πνευματικές αναζητήσεις και μιαν αληθινή παιδεία, γεμάτο όμως και από μελωδίες και μουσικές. Σε ένα σπίτι όπου οι Βυζαντινές εικόνες διαμόρφωναν μιαν αισθητική αυστηρή, παράδοξη και ταυτόχρονα βαθιά πνευματική με τη χριστιανική σημασία του όρου. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα του σπιτιού καταδεικνύει, ξέρετε, πολλές φορές με εύγλωττο τρόπο την εσωτερική ποιότητα του ανθρώπου που το κατοικεί, τον ορίζει τελικά ως πνευματικό άνθρωπο.

Στα παιδιά του, στα εγγόνια του, στους μαθητές του δεν παρέλειπε ποτέ να λέει κάποιον λόγο για τον Θεό, για την αξία της πίστης και της αγάπης στη ζωή τους. Ήταν όμως, πρώτα και κύρια, ο ίδιος το παράδειγμα.

Ο αγώνας του μέσα στις φυλακές για τη διεκδίκηση των θρησκευτικών δικαιωμάτων των κρατουμένων και η πλούσια ιεραποστολική του δράση

Ο πατέρας σας συμμετείχε στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ στην Κύπρο (1955-1959). Ποια ήταν η συμμετοχή του στον αγώνα για την Ένωση με την Ελλάδα;

Φυλακίστηκε από τους Άγγλους για μεταφορά οπλισμού από την Αθήνα. Στο βιβλίο αποτυπώνονται οι εμπειρίες από τα κρατητήρια των Άγγλων. Το Ημερολόγιο των Φυλακών που κρατούσε είναι σημειώσεις από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κοκκινοτριμυθιάς και της Πύλας (11.12.1956 – 1.5.1958).

Για τον αγώνα της ΕΟΚΑ μιλούσε με απεριόριστο σεβασμό και, κυρίως, θαυμασμό για τους συναγωνιστές του, τονίζοντας ότι ο ίδιος έκανε ελάχιστα μπροστά σε αυτούς. Ακόμα όμως και τους αγώνες της ΕΟΚΑ, ποτέ δεν τους έβλεπε μονοσήμαντα στο εθνικοαπελευθερωτικό πεδίο, αλλά τους αξιολογούσε σε συνάρτηση με το χριστιανικό αξιακό πλαίσιο ζωής, που πάντα νομοθετούσε τις επιλογές του. Ο αγώνας που έδωσε μέσα στις φυλακές και η διεκδίκηση των θρησκευτικών δικαιωμάτων των κρατουμένων με προσωπικές προσπάθειες, καταδεικνύουν με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τη συνύπαρξη δύο ταυτοτήτων σε μια ψυχή: του θεολόγου που υπηρετεί το Θείο Θέλημα και του αγωνιστή που μάχεται για τις προϋποθέσεις ελευθερίας.

Αναφέρεστε στη «δεκαετία του πόνου και του διωγμού (1968 – 1978).». Γιατί «πόνου» και «διωγμού»;

Πόνου λόγω της απώλειας της μητέρας μου δεκατρείς μέρες μετά την γέννησή μου. Διωγμού, εξαιτίας του ανέντιμου πολέμου που αντιμετώπισε για τις αρχές του, τη σκοτεινή εκείνη περίοδο στην Κύπρο όπου ο ίδιος επέλεξε την εντιμότητα. Δεν παζάρεψε τα πιστεύω του, δεν συνθηκολόγησε.

Ακολουθεί η επώδυνη μετανάστευση;

Ναι, με τα αποτυπώματα αυτού του ταξιδιού στη μνήμη μου να παραμένουν, μέχρι τώρα, ανεξίτηλα. Κινηματογραφικές εικόνες ενός συναισθηματικού ξεριζωμού, μιας οδύνης διαρκείας….

Ακολουθούν τα χρόνια της ιεραποστολικής δράσης όπου ταξιδεύει σε πολλές πόλεις της Ελλάδας για κηρύγματα και ομιλίες. Εντυπωσιακή ήταν η συγγραφική του δράση. Ασταμάτητη αρθρογραφία, σχόλια, επιστολές, βιβλιοπαρουσιάσεις, αλλά και εκδόσεις δεκάδων βιβλίων. Όλα αυτά “Sub specie aeternitatis”. Δηλαδή, «υπό το πρίσμα της αιωνιότητας». Κάτι που ο πατέρας μου συνήθιζε να λέει.

Κάτι που θυμάστε ή που σας έμεινε από τη συνέπεια και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του;

Μια πτυχή της ακεραιότητας του χαρακτήρα του αφορά στη δια βίου άρνησή του να ξεστομίσει και το ελάχιστο, ανώδυνο ψέμα. «Άνευ ψεύδους ουδεμία υπόθεσις ευοδούται» έλεγε ο Παπαδιαμάντης. Και ο λόγος του ήταν προφητικός, αφού σήμερα το ψέμα αποτελεί το άλλοθι των αδυναμιών και των παθών μας. Ανακαλώ στη μνήμη μου την απόλυτη καταδίκη του ψέματος από την πλευρά του πατέρα μου, σε πολλές περιπτώσεις, όπου έστω και μια απόκρυψη της αλήθειας φάνταζε ευεργετική εκ του αποτελέσματός της.

«Αποχριστιανίζονται η Ευρώπη και η Αμερική, αν δεν έχουν ήδη αποχριστιανιστεί»

Σε ό,τι αφορά το πολιτικό πεδίο εκδήλωνε τη θέση του;

Θυμάμαι τη συστηματική παρακολούθηση των πολιτικών τεκταινομένων εντός και εκτός Ελλάδας. Το 1989 η πτώση του τείχους του Βερολίνου τον συγκινεί. Είναι μια δικαίωση των αγώνων που και ο ίδιος έκανε εναντίον του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού και της σταλινικής αθεΐας. Προδόθηκε δύο φορές από ανθρώπους της δογματικής αυτής ιδεολογίας. Για τη μεταφορά οπλισμού το ’55 με την ΕΟΚΑ, αλλά και με τη δίωξή του για το εκκλησιαστικό ζήτημα. Αναφερόμενος στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου και τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς κατά της Γιουγκοσλαβίας, κάνει λόγο για έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Ευαισθητοποιημένος και λυπημένος, πάντα όμως προσευχόμενος «για τους Σέρβους αδελφούς». Ακόμα, τον θυμάμαι φανερά συγκινημένο να δηλώνει τον θαυμασμό του για το τεράστιο «όχι» του αείμνηστου γίγαντα της πολιτικής ιστορίας της νεότερης Ελλάδας, Κύπριου Προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου.

Τα τελευταία χρόνια, έχοντας σχεδόν αλάνθαστο κριτήριο, αρθρογραφούσε κατά της παγκοσμιοποίησης και με βάση, πάντοτε, τη χριστιανική ηθική διαπίστωνε: «Η Ευρώπη και η Αμερική αποχριστιανίζονται, αν δεν έχουν ήδη αποχριστιανιστεί!...Σε κάποια δήλωσή του ο Α. Σολτζενίτσιν στη Δύση έλεγε προφητικά: ‘’Η Δυτική κοινωνία είναι το ίδιο υλιστική, όπως η κομμουνιστική, κι ετοιμάζεται με τον αθεϊσμό της να μεταβληθεί σε μία προσεχή κόλαση». Ιδού η Ευρώπη, η Αμερική. Ιδού η ανθρωπότητα! Τα πάντα καταρρέουν. Αιτία; «Νους αποστάς του Θεού ή κτηνώδης γίνεται ή δαιμονιώδης!’’. Λοιπόν: Δεν μένει, παρά επιστροφή στον δρόμο του Θεού».¹

Πώς αντιμετώπισε την ασθένειά του την τελευταία περίοδο της ζωής του;

Με το μοτίβο «Εμοί το ζην Χριστός και το αποθανείν κέρδος». Ο ύστατος λόγος. Τέσσερεις λέξεις. Μου ζητούσε να τον θυμάμαι πάντα. Όταν κάτι τέτοιο λέγεται από έναν ασθενή στο τελικό στάδιο, καταλαβαίνετε ότι προσλαμβάνει άλλο νόημα. Εύκολες οι πνευματικές προσεγγίσεις εκ τους ασφαλούς. Εκεί είμαστε όλοι θεολόγοι. Στα ζόρικα όμως, θέλει ψυχή για να το πεις.

* * *

Ευχαριστούμε τον υιό Μιχαηλίδη. Η εμπειρία της φυλακής, ο χαμός της γυναίκας του, το μεγάλωμα των δυο γιων του, η Ιεραποστολική του πορεία και η ηθική του ως παιδί του Θεού, πράγματα γνωστά σε πάρα πολλούς ανθρώπους, στη διάρκεια του βίου του Μιχαήλ Μιχαηλίδη αποτελούν πηγή ενθάρρυνσης για μια καλύτερη ζωή. Τέτοιες προσωπικότητες μπορούν να αφυπνίσουν την κατά καιρούς ταπεινωμένη ανθρωπότητα.

____________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Ορθόδοξη Αλήθεια, 06.04.2022
¹ «Επιμέλεια ψυχής», το τελευταίο του βιβλίο που εκδόθηκε μετά θάνατον.