Η γυναίκα που στάθηκε αγέρωχη απέναντι στα Ες Ες - Υπ.

Η γυναίκα που στάθηκε αγέρωχη απέναντι στα Ες Ες

8 Σεπτεμβρίου 1944, ώρα 5:30 το πρωί. Στρατιωτικά γερμανικά οχήματα με ανοικτές τέντες, διασχίζουν την Ιερά Οδό και καταλήγουν στην αρχή μιας μικρής χαράδρας κοντά στη Μονή Δαφνίου, λίγο πριν από την ανηφοριά που βρίσκεται το Χαϊδάρι. Εκεί σταματούν και κατεβάζουν 59 Έλληνες. Τους τοποθετούν σε σειρά και ετοιμάζονται για την εκτέλεση. Ξεχωρίζουν τις εννέα γυναίκες που θα εκτελέσουν πρώτες, πριν από τους άντρες.  

Και ενώ όλοι παγώνουν, μια γυναικεία φωνή ακούγεται θαρρετά: «Θάρρος παιδιά! Ζήτω η πατρίδα μας. Μη λυγίσετε παιδιά!». Ύστερα παίρνει μια-μια τις μελλοθάνατες τις βάζει σε κύκλο κι αρχίζει να τραγουδά το τραγούδι του Ζαλόγγου. 

Είναι η Λέλα Καραγιάννη, η μεγάλη ηρωίδα της Εθνικής μας Αντίστασης, επικεφαλής της οργάνωσης που η ίδια ίδρυσε και χρηματοδοτούσε, τη Μπουμπουλίνα [1]. Γεννημένη το 1898 στη Λίμνη Ευβοίας, κατοικούσε στην Αθήνα με τον Σμυρνιό φαρμακοποιό σύζυγό της Νίκο Καραγιάννη και τα επτά παιδιά τους.

Το σπίτι της Λέλας Καραγιάννη στη συμβολή των οδών Λέλας Καραγιάννη 1 και Σταυροπούλου στην Αθήνα, κοντά στην Πλατεία Αμερικής. Το 1995 κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο και ανήκει πλέον στο Δήμο Αθηναίων.

Λίγους μήνες πριν, τον Ιούλιο του 1944 οι Γερμανοί έχουν συλλάβει το συνεργάτη της Γιώργο Ριζόπουλο. Ο Ριζόπουλος έσπασε στην ανάκριση από τα σκληρά βασανιστήρια. Οι ώρες μετρούν αντίστροφα για τη σύλληψή της. Στις 11 Ιουλίου 1944 οι Γερμανοί κάνουν έφοδο στο σπίτι της. Εκείνη νοσηλεύεται στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού. Στο σπίτι βρίσκονται τα τέσσερα από τα επτά παιδιά της, ο Γιώργος, η Ιωάννα, η Νεφέλη και η Ηλέκτρα. Συλλαμβἀνονται όλα.  Ο Νέλσων, ένας από τους γιους της είναι στη Γλυφάδα. Οι Γερμανοί δεν αργούν να τον εντοπίσουν και να τον συλλάβουν και στη συνέχεια πάνε στον Ερυθρό Σταυρό και από κει την οδηγούν στα κρατητήρια της Μέρλιν.

Μια από τις αντιστασιακές πράξεις της Λέλας Καραγιάννη ήταν να προμηθεύει με τρόφιμα και φάρμακα τους Βρετανούς στρατιώτες που είχαν βρεί καταφύγιο στην Μονή Αγίου Ιεροθέου Μεγάρων

Δεν είναι η πρώτη φορά που τα μέλη της οικογένειας Καραγιάννη διαβαίνουν τα μπουντρούμια των κατακτητών. Τρία χρόνια πριν, τον Ιούνιο του 1941 ο ένας από τους τρεις γιους της, ο Γιώργος είχε περιθάλψει έναν Αυστραλό τραυματία, τον Τζον Ουίλσον. Ο Ουίλσον έγινε σύντομα καλά, αλλά σε μια βραδινή έξοδο σε ένα μπαρ μέθυσε και αποκάλυψε όλη την περιπέτειά του στον άντρα που καθόταν απέναντί του και τον άκουγε με περισσή προσοχή. Όχι βέβαια από ανθρώπινο ενδιαφέρον, αλλά γιατί ήταν Γερμανός πράκτορας. Ο Γιώργος Καραγιάννης συνελήφθη και κατά τη διάρκεια της ανάκρισης κατάφερε να δραπετεύσει.

Τώρα όμως, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Οι Γερμανοί την υποβάλλουν σε βασανιστήρια προκειμένου να μιλήσει. Την κρεμούν ανάποδα, της προκαλούν εξάρθρωση στους ώμους, την χτυπούν στα πλευρά με το πόμολο της πόρτας, την αφήνουν τρεις μέρες χωρίς νερό. Όλα με την καθοδήγηση του διαβόητου βασανιστή Φριτς Μπέκε. Κι όταν πια όλα τα μέσα τους αποδεικνύονται αναποτελεσματικά, φέρνουν μπροστά της τα παιδιά της. Ο Βύρωνας ίσα που στέκεται στα πόδια του. Το πουκάμισό του είναι καταματωμένο, τα πόδια του ήταν καμένα, τα χέρια του κρέμονταν λες και ήταν παράλυτα.

«Αν ποτέ σας πιάσουν οι Γερμανοί, μας είπε, να δείξετε γενναιότητα και να μην λυγίσετε, γιατί έτσι θα επιβαρύνετε περισσότερο την θέση σας.

Προσέξτε καλά, δεν ξέρετε τίποτα για το τι έκανα, έτσι μόνο θα γλυτώσετε, και δεν θέλω να κλάψετε ή να πενθήσετε για μένα, μόνο να σκέπτεστε, ότι ό,τι κάναμε το κάναμε για την πατρίδα και αυτό θα σας ανακουφίζει» τους είπε πει σε ανύποπτη στιγμή, θυμάται ο Βύρωνας. 

Η Λέλα μαζεύει με μια υπεράνθρωπη προσπάθεια τα αισθήματά της και κοιτάζοντας το γιο της επιτακτικά λέει μόνο μια λέξη: «Πρόσεχε!»

«Μας έλεγε ότι πίστευε στον Θεό και στην βοήθειά Του για να σωθούμε εμείς, τα παιδιά της» θυμάται ο Βύρωνας.

Ο Μπέκε γρήγορα αντιλαμβάνεται πως απέναντί του έχει μια αγέρωχη γυναίκα που δεν λυγίζει εύκολα. Αρπάζει τα δυο αγόρια και τους κολλάει τα πρόσωπα στον τοίχο. Βγάζει το περίστροφο απ’ τη θήκη του και το σφίγγει στο κεφάλι του Νέλσωνα ουρλιάζοντας: ««Λέλα Καραγιάννη, πρόσεξε καλά, σου δίνω δυο λεπτά προθεσμία, για να μου απαντήσεις σ’ αυτά που σ’ ερωτώ, διαφορετικά θα εκτελέσω, τώρα εδώ μπροστά σου, ένα - ένα τα παιδιά σου, αρχίζοντας από αυτόν εδώ. Λέγε, γιατί θα πιέσω την σκανδάλη …»

Το κεφάλι του παιδιού νιώθει την πίεση του σιδερικού και γέρνει. Ο Μπέκε δείχνει αποφασισμένος να τον εκτελέσει δίχως δεύτερη σκέψη.

Κι ενώ τα δευτερόλεπτα κυλούν απελπιστικά αργά, η ήρεμη και σταθερή φωνή της μάνας δίνει τέλος στο μαρτύριο. «Τα παιδιά μου, εγώ τα γέννησα, δικά μου είναι, αλλά πρέπει να ξέρεις ότι πρωτίστως ανήκουν στην πατρίδα μας. Πρόσεξε καλά, και πάλι σου λέω ότι αυτά δεν ξέρουν τίποτα και άδικα θα τα σκοτώσεις». 

Αμήχανος ο Μπέκε βάζει το περίστροφο στη θήκη και τρέμοντας από οργή και εκδίκηση της λέει: «Τα παιδιά σου τα χρειάζομαι προς το παρόν, και μόλις τελειώσω μ’ αυτά, υπόσχομαι να τα στείλω στο εκτελεστικό απόσπασμα, να μην αμφιβάλλεις γι’ αυτό».

Από το κολαστήριο της οδού Μέρλιν την οδηγούν μαζί με άλλους πατριώτες που είχε συλλάβει η SD, η διαβόητη ασφάλεια των SS στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Η αρχική σκέψη των Γερμανών ήταν να τους ανταλλάξουν με δικούς τους αιχμαλώτους. Ο πόλεμος όμως, πήρε άλλη τροπή. Η Γερμανία ήταν πλέον σε δεινή θέση. Η ανταλλαγή των αιχμαλώτων δεν θα γίνει ποτέ. Η εκτέλεσή τους έχει ήδη αποφασιστεί. Δίχως δίκη, χωρίς στρατοδικείο.

Το σούρουπο της 7^ης Σεπτεμβρίου διαδόθηκε στο στρατόπεδο ότι ήρθαν κλούβες και ένα απόσπασμα. Ο Νέλσωνας κι ο Βύρωνας τρέμοντας από αγωνία σκαρφαλώνουν στα παραθυράκια του υπογείου όπου κρατούνται. «Βύρων, παίρνουν και τη μαμά!» λέει σπαρακτικά ο Νέλσων. Τρέμοντας ο Βύρων, κάνει μια προσπάθεια να διακρίνει. Και τη βλέπει μαζί με κάποιους συνεργάτες της. Κάποια στιγμή ένας άντρας φεύγει από τη θέση του, πλησιάζει την Καραγιάννη, γονατίζει και της φιλά το χέρι. Είναι ο Γιώργος Ριζόπουλος, ο πρώην συνεργάτης της που έσπασε από τα βασανιστήρια και τους πρόδωσε όλους.

Η Λέλα τον κοιτά ίσια στα μάτια. Κι ύστερα με μια κίνηση όλο μεγαλείο, από εκείνες που εύχεσαι να υπάρχει κάπου κοντά μια κάμερα για να την απαθανατίσει και να τη δείχνουν μετά στο μάθημα της Ιστορίας στα σχολεία, σκύβει και του δίνει συγχώρεση!  

Η πομπή με τα δύο φορτηγά ξεκινά στις 5:30 το πρωί της 8^ης Σεπτεμβρίου του 1944.  Κι ενώ έχουν διανύσει μερικές εκατοντάδες μέτρα, ένα χέρι μελλοθάνατου γλιστρά πάνω από τα πλαϊνά σίδερα και αφήνει να πέσει στο δρόμο ένα μικρό δεματάκι. Λίγη ώρα αργότερα ένας μικροπωλητής σκοντάφτει επάνω του και με περιέργεια το ανοίγει. Με έκπληξη, που γρήγορα γίνεται συγκίνηση, διαβάζει ένα σημείωμα που είναι γραμμένο σε χαρτί κονσέρβας: «Ο ευρών παρακαλείται να πάει το παρόν σημείωμα στον Ιερό Ναό Αγίας Ειρήνης, εις τον ιερέα Βασίλειο Χούπη. Είμαι γιος του και εκτελούμαι σήμερα 8-9-1944. Ζήτω η Πατρίς. Πατέρα, μανούλα μου, Κούλα μου. Να με συγχωρήσετε για την πίκρα που θα σας ποτίσω. Θέλω να ζήσετε, για να εκδικηθήτε και να προσεύχεσθε για την ανάπαυση της ψυχής μου. Θάρρος, συγγνώμη. Σας φιλώ, Ιωάννης Χούπης». Τα χέρια του μικροπωλητή τρέμουν και τα δάκρυα αυλακώνουν το πρόσωπό του, ενώ κάτω από το σημείωμα γλιστρά μια εικόνα της Παναγίας.

Τα καμιόνια στο μεταξύ φτάνουν στο άλσος. Οι 12 στρατιώτες παίρνουν θέση απέναντι στους μελλοθανάτους.  Και τότε συμβαίνει κάτι που όμοιό του, δεν έχει καταγράψει η Ιστορία: «Ανάμεσα από τους μελλοθανάτους άνδρας, ξεπετιέται ένα παιδί 19 ετών. Είναι ο Γιάννης Χούπης, […]. Τόσο εντυπωσιάζεται ο Γιάννης από το θάρρος των γυναικών, που ορμά στο κοντινότερο πολυβόλο, το αρπάζει από τα χέρια ενός Γερμανού και το στρέφει εναντίον των. Δυστυχώς δεν ξέρει να το χειρισθεί. Μάταια δοκιμάζει να πυροβολήσει. Οι Γερμανοί τρομοκρατούνται και αρχίζουν να βάλλουν στο σωρό των πατριωτών, όσο να τους σωριάσουν όλους».

Αυτά μετέφερε ο Έλληνας διερμηνέας που ήταν παρών στην εκτέλεση στους μελλοθάνατους Νίκο Μπάρδη και Δημήτρη Αλεξόπουλο, οι οποίοι πήραν χάρη την τελευταία στιγμή λόγω παρέμβασης του δοτού πρωθυπουργού Ιω. Ράλλη.

Ο παπα Βασίλης μαθαίνει το τραγικό νέο της εκτέλεσης του μονάκριβου γιου του, από την πρεσβυτέρα που στο μεταξύ είχε ειδοποιήσει ο μικροπωλητής. Ο τραγικός πατέρας ξεκινά για το Χαϊδάρι. Στο δύσκολο έργο της αναγνώρισης είναι δίπλα του ο διάκος της αγίας Ειρήνης, ένα παλικάρι από την Κύπρο που ήλθε στην Αθήνα για να σπουδάσει Θεολογία. Είναι ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

Ο Γιάννης, ο αριστούχος απόφοιτος του Πρότυπου Βαρβακείου Γυμνασίου και φοιτητής της Νομικής,  κηδεύτηκε την άλλη μέρα στο  Α΄ Κοιμητήριο. Τα «σαράντα», με την πατρίδα πλέον λεύτερη, τα έκανε ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός.

Αναμνηστική πλάκα στην oικία της Λέλας Καραγιάννη

Στο μεταξύ ο τραγικός σύζυγος και πατέρας Νίκος Καραγιάννης κάνει προσπάθειες αφενός να βρει τη σωρό της γυναίκας του και αφετέρου να σώσει τα παιδιά του. Με τη βοήθεια μιας γερμανίδας κατοίκου της Αθήνας τα παιδιά απελευθερώθηκαν στις 9 Σεπτεμβρίου.

Το σώμα της ηρωίδας, διάτρητο από τις σφαίρες, παρέλαβαν οι αδελφές της Μαρία και Καλλιόπη Μινοπούλου και τάφηκε στο 2^ο Κοιμητήριο της Αθήνας. Μερικά χρόνια αργότερα έγινε η εκταφή της. «Πλένοντας τα οστά της μετά την εκταφή, διέκρινα τα διαμπερή τραύματα που είχαν αφήσει οι σφαίρες στο κρανίο, στους μηρούς και στις κνήμες», περιγράφει η εγγονή της ηρωίδας, που γεννήθηκε έναν χρόνο μετά την εκτέλεση και πήρε το όνομά της: Λέλα Καραγιάννη.

Η εκτέλεση της Λέλας Καραγιάννης και των άλλων πατριωτών ήταν από τις τελευταίες εκτελέσεις που έκαναν οι Γερμανοί. 34 ημέρες μετά η Αθήνα απελευθερώθηκε. Εκτός από τους 56 Έλληνες που εκτελέστηκαν στις 8 Σεπτεμβρίου, σκοτώθηκε μια Ουγγαρέζα, η Άννα Μπαν, μια Αγγλίδα που συνελήφθη τον Απρίλη του 1944 στην Πάτρα η Μάρτζορυ Δημοπούλου, η οποία ήταν παντρεμένη με τον Τάκη Δημόπουλο από τον Πύργο και ένας αξιωματικός του ιταλικού στρατού, ο  Βιτόριο ντε Κάρλο.

Μαρμάρινη προτομή της Λέλας Καραγιάννη τοποθετήθηκε στην οδό Τοσίτσα στα Εξάρχεια το 1963 και είναι έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργαντή. Στις 26 Σεπτεμβρίου 2016 βανδάλισαν το γλυπτό αποκεφαλίζοντάς το

«ΤΑ ΝΕΑ», 8.9.1946

Το 1947, η Ακαδημία Αθηνών απένειμε στη Λέλα Καραγιάννη το Βραβείο Αρετής και Αυτοθυσίας. Ακολούθησε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Τιμόθεος Α’ το 1948 που απένειμε «στην ηρωίδα Λέλα Καραγιάννη, που έπεσε για την πίστη, την πατρίδα και την ελευθερία τον σταυρό του Παναγίου Τάφου». Και το 1961 ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Χριστόφορος Β’, της απένειμε «τον τίμιον σταυρόν του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου Γ’ τάξεως». Το 2020 εκδόθηκε προεδρικό διάταγμα ύστερα από πρόταση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας με το οποίο της απονεμήθηκε ο βαθμός του Ταξιάρχου επί τιμή.

Η Λέλα Καραγιάννη πέρασε στην Ιστορία. Το μυστικό του ηρωισμού της, αυτό που την έκανε  να αναμετρηθεί με αδίστακτους Γερμανούς, αυτό που ενέπνευσε ηρωικές πράξεις σαν εκείνη του Γιαννάκη Χούπη, είναι αυτό που αφηγείται στο ντοκιμαντέρ[1] παραγωγής της ΕΡΤ, ο ίδιος ο γιος της, Βύρωνας:

«Όλα (τα παιδιά) μεγαλώσαμε μέσα σ’ ένα χριστιανικό περιβάλλον, με τις παραδόσεις της φυλής μας, όπου η φιλοπατρία ήταν ανωτέρα στην ιεράρχηση των καθηκόντων. Είχαμε πάθος για την πατρίδα μας, που μας το ενέπνευσαν οι γονείς μας και προπάντων η μητέρα μας».

Υπ.

25 Νοεμβρίου 2022
Ημέρα πανελλαδικού εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης

___________________

[1] Αν και δεν είναι γνωστό το κριτήριο με το οποίο επέλεξε το όνομα της οργάνωσης, το πατρικό επώνυμο της μητέρας της (Μπούμπουλη), μας επιτρέπει να εικάσουμε το λόγο.

Στόχος της οργάνωσης ήταν αφενός η φυγάδευση Βρετανών στρατιωτών στο Κάιρο και αφετέρου οι δολιοφθορές κατά του εχθρού, μέσα από ένα θαυμάσια οργανωμένο και αποτελεσματικό δίκτυο κατασκοπείας.

Ανάμεσα στους συνεργάτες της ήταν ο καπνοβιομήχανος Τάσος Παπαστράτος, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, η συγγραφέας Ιωάννα Τσάτσου και ο Γεώργιος

[2] https://www.youtube.com/watch?v=GJ5LNU0Ar3k (απόσπασμα)