13 Οκτωβρίου 1904 – Ο θάνατος του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά (βιβλιοπροτάσεις για το Μακεδονικό αγώνα) - Επιμέλεια: Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Πύργου

 

13 Οκτωβρίου 1904 – Ο θάνατος του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά 

(βιβλιοπροτάσεις για το Μακεδονικό αγώνα)

1.      Παύλος Μελάς: Βιογραφία από διηγήσεις, αναμνήσεις, γράμματα δικά του και άλλων (Ναταλία Μελά) - Σύλλογος προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων, 1963

Θέλει κανείς να μιλή για κείνον που αγάπησε του φαίνεται πως έτσι τον ξαναφέρνει κοντά του, στη ζωή. Από ένα τέτοιο αίσθημα γράφηκε αυτό το βιβλίο. Ύστερα ήλθαν οι ακόλουθες σκέψεις, που χωρίς αυτές το βιβλίο τούτο ίσως δε θα δημοσιεύονταν. Όλοι τον έχουν ακούσει “ο Παύλος Μελάς που σκοτώθηκε στη Μακεδονία”. Αλλά πώς να τον φαντάζωνται τον Παύλον όσοι δεν έζησαν μαζί του; Όσο περνά ο καιρός, τόσο πιο αφηρημένα τ’ όνομά του συμβολίζει τον Έλληνα ήρωα του Μακεδονικού αγώνα. Αλλ’ όταν ο κόσμος ιδή κάποιον έτσι, τον βλέπει περισσότερο σαν ιδέα, σαν έκτακτη πράξη και χάνει το συναίσθημα πως ο ήρως του ήταν κι εκείνος άνθρωπος. Αυτό φέρνει εύκολα πολλούς να πιστέψουν πως οι ίδιοι και η ζωή τους είναι ξένοι και άσχετοι με ό, τι λέγομε ηρωικό. Και τότε η ζωή ασχημίζει και στην ψυχή μας κατασταλάζει του ξεπεσμού η κακία και η λύπη. Γι’ αυτό είναι καλό να ξέρη κανείς πώς ήσαν και πώς έζησαν πραγματικά οι ήρωές του. Θα ιδή ότι από νουν ανθρώπινο, από ανθρώπινη καρδιά, που αγωνιούν και πονούν τις πιο πολλές ώρες, όπως του καθενός μας ο νους και η καρδιά, βγαίνουν σιωπηλά οι μεγαλύτερες ιδέες και οι πράξεις, οι γνωστές και οι άγνωστες, που αψηφούν την ηδονή και το θάνατο. Και ο καθένας, στις χειρότερες στιγμές, δε θα ξεχνά πως ο άνθρωπος γεννιέται ηρωικός, ο άνθρωπος ο αδύνατος που ανέκαθεν, παλεύοντας με τη φύση, εδημιούργησε τον πολιτισμό.

Δε θα ξεχνά την ανθρώπινη αξία ούτε για τον εαυτό του ούτε για τους άλλους. Και η αγάπη και ο σεβασμός για τον εαυτό μας και για τους άλλους θα υψώνουν έμορφη, δημιουργική, βαθιά χαρούμενη τη ζωή. Το βιβλίο αυτό, που γράφηκε από τον πόθο να ξαναφέρη στη ζωή τον Παύλο Μελά, έχει με πολλά ιδιωτικά του γράμματα και αρκετές λεπτομέρειες για να ιδή ο καθένας πώς πραγματικά ήταν αυτός και η ζωή του. Έτσι θα βοηθήση ίσως να ξανάβρη ο αναγνώστης το ηρωικό που, λίγο πολύ, κάθε άνθρωπος έχει μέσα του όποιος και να είναι. Ο Παύλος Μελάς αγωνίσθηκε για να μην καταστρέψουν οι Βούλγαροι τον τρόπο του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι που λέγεται Ελληνισμός. Άλλοι θ’ αγωνισθούν κατά μεγαλύτερων εχθρών. Άλλοι για τη συντήρηση της οικογένειας, του γένους, για τη θρησκεία, για την επιστήμη, για την τέχνη. Όλους μπορεί να τους βοηθήση, να τους στηρίξη στις ώρες τις αδύνατες. Γιατί όλες οι ευγενικές ιδέες έχουν κάτι κοινό μεταξύ τους. Και καμιά δεν προκόβει χωρίς ηρωισμό.

2.      “Σε κλαίει λαός…” (Συλλογικό έργο) -  Δόμος, 1995

Τόσα χρόνια μετά το θάνατο του Παύλου Μελά, ο τόπος μας δείχνει να στερείται του ζωοποιού ήθους που λειτουργούσε ως αυτονόητος άξονας αναφοράς. Μέχρι, πρότινος (μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες) το ήθος και η πράξη του Παληκαριού αναγνωρίζονταν και σε άλλους χαρισματικούς του λαού μας. Σήμερα ίσως μοιάζει ρομαντικό να περιμένει κανείς τέτοιες δοξαστικές αποκοτιές. Γι` αυτό, πέραν του χρέους να μνημονεύσομε έναν μεγάλο άνδρα της νεώτερης ιστορίας μας, είναι ανάγκη να θυμηθούμε με τι ψωμί τράφηκε ο κόσμος αυτού του τόπου, να ξανασυλλαβίσουμε την αλφαβήτα της κοινής μας συνείδησης. Στο βιβλίο ανθολογούνται κείμενα της Ναταλίας Π. Μελά, του Ίωνος Δραγούμη, του Γεωργίου Μόδη, της Γαλάτειας Σαράντη, του Γιώργου Δέλιου, του Παύλου Τσάμη, της Ελένης Κιτσοπούλου-Θέμελη, του Γιώργου Ιωάννου και του Νίκου Μπακόλα. Ανθολογούνται επίσης δημοτικά της εποχής και ποιήματα των Στέφανου Δάφνη, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Κωστή Παλαμά, Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου και Κυριάκου Χαραλαμπίδη. Προηγείται όλων εισαγωγικό κείμενο του ανθολόγου Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου.

3.      Απομνημονεύματα Γερμανού Καραβαγγέλη Μητροπολίτου Καστοριάς : Ο Μακεδονικός αγών - Μπαρμπουνάκης

Έγραφε κάπου ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος: «δεν υπάρχει κοιτίδα Ελλήνων που να μη χρειάσθηκε, από τους αρχαίους καιρούς κι ως τις μέρες μας, ποταμούς δακρύων και άφθονο αίμα για να κρατηθεί ή ν’ ανακτηθεί». Η σωστή αυτή παρατήρηση του μεγάλου πνευματικού ανθρώπου και πολιτικού ισχύει ιδιαίτερα για κείνη την «κοιτίδα των Ελλήνων» που από τα αρχαιότατα χρόνια ονομάζεται Μακεδονία. Και που από εκείνα τα αρχαία χρόνια, από την προελληνική εποχή, την κλασσική ελληνική, την ελληνιστική, τους ρωμαϊκούς χρόνους, τη χιλιόχρονη βυζαντινή περίοδο και την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας ως σήμερα κατοικήθηκε και κατοικείται από Έλληνες. Είναι βέβαιο πως πολλοί ξένοι λαοί πέρασαν από πάνω της, πολλοί προσπάθησαν να την κατακτήσουν, μύριες υπήρξαν οι επιδρομές εναντίον της, αλλά η Μακεδονία και το κέντρο της, το κάστρο της Θεσσαλονίκης, ποτέ δεν κυριεύτηκε από Σαρακηνούς, από Άραβες ή από Σλάβους. Έπεσε στους Οθωμανούς μόνο το 1430, όταν έπεσε όλη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, λίγα χρόνια πριν από την άλωση της Πόλης.

Είναι ιστορικά σωστό πως, στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια, το πλούσιο έδαφος της Μακεδονίας και η σημαντική γεωγραφική της θέση τράβηξαν πολλούς ξένους από ολόκληρη την οθωμανική επικράτεια, αλλά και έξω από αυτήν, όπως Σέρβους, Βουλγάρους, Αρβανίτες, Εβραίους κλπ., οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν, αλλά, ταυτοχρόνως, σημειώθηκε και σε τεράστια έκταση εγκατάσταση είτε βετεράνων του τουρκικού στρατού είτε Τούρκων εποίκων από την Ανατολία. Το αποτέλεσμα ήταν, στις τελευταίες δεκαετίες της οθωμανικής παρουσίας στη Βαλκανική, ο πληθυσμός στη Μακεδονία να είναι ανάμικτος με πάντοτε την αριθμητική υπεροχή του ελληνικού στοιχείου (50,7%), δεύτερους τους Μουσουλμάνους (39,4%) και τρίτους τους Σλάβους (9,9%). Αυτά τα στοιχεία κατά τις επίσημες οθωμανικές στατιστικές εκείνης της εποχής. Από αυτήν την ευκαιριακή ανάμιξη τόσων λαών προσπάθησαν να επωφεληθούν, από το τέλος του περασμένου αιώνα και πς αρχές του τωρινού, οι βαλκανικοί μας γείτονες -βοηθούμενοι και από κάποιες από τις τότε Μεγάλες Δυνάμεις- και επιχείρησαν ν’ αρπάξουν τη Μακεδονία και ή να κηρυχτεί αυτόνομη -σαν πρώτο στάδιο πριν από την προσάρτησή της στο έδαφός του- ή να την προσαρτήσουν αμέσως στα κράτη τους. […] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

4.      Εκθέσεις περί του Μακεδονικού Αγώνος 1903-1907 (Χρυσοστόμου Καλαφάτη, μητροπολίτου Δράμας) - Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών - : Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 1960
Επιμέλεια Βασιλείου Λαούρδα. Πρόλογος Στίλπωνος Π. Κυριακίδου. Σε ψηφιακή μορφή εδώ.

5.      Ο μακεδονικός αγώνας : μέσα απο τις φωτογραφίες του (1904-1908) (Βασίλης Γούναρης) - Τα Νέα, 2000

 Ο τόμος αποτελεί προϊόν των μελετών που εκπονήθηκαν στο Ίδρυμα κατά την τελευταία δεκαετία. Αποσκοπούν σε μια πολύπλευρη προσέγγιση μιας περιόδου που αποτελεί σημαντικότατο τμήμα της ιστορίας του ελληνικού κράτους, αλλά παράλληλα παρουσιάζει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον λόγω της πολυπλοκότητας που τη χαρακτηρίζει. Σε αυτό το μήκος κύματος κινείται και ο συγγραφέας των κειμένων Βασίλης Γούναρης: μεταξύ της συμβολικής σημασίας του Αγώνα και της ιστορικής του ιδιαιτερότητας. Συνδυάζει τη χρονολογική αφήγηση με την ανάδειξη επιμέρους θεμάτων, ενώ παράλληλα παραπέμπει και ερμηνεύει το φωτογραφικό υλικό. (…)

6.      Αρχείον Μακεδονικού αγώνος Πηνελόπης Δέλτα - Εταιρεία Μακεδονικών σπουδών : Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου, 1959

Γερμανού Καραβαγγέλη, Ο Μακεδονικός Αγών (Απομνημονεύματα). Πρόλογος Βασιλείου Λαούρδα. Εισαγωγή Κλεοβούλου Τσούρκα

Σε ψηφιακή μορφή εδώ

7.      Μακεδονικός αγών και Μακεδόνες αρχηγοί (Γ. Χ. Μόδη) – αυτοέκδοση 1950

Με βαθειά ικανοποίηση η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών επανακυκλοφορεί το περιώνυμο έργο του Γεωργίου Μόδη “Μακεδονικός Αγών και Μακεδόνες Αρχηγοί”, το οποίο είχε εκδώσει το 1950 η Εταιρεία και, μετά μισόν αιώνα, έχει εξαντληθεί.

Η επανέκδοση του ανά χείρας βιβλίου και ακόμη έξι άλλων εξηντλημένων πια εκδόσεών μας κατέστη δυνατή χάρις στην ευγενική χορηγία του σεβαστού πρεσβύτη Κυρίου Ναούμ Μπαμπατάκα, επιτίμου δικηγόρου Θεσσαλονίκης που γεννήθηκε, όπως και ο Γ. Μόδης, στο Μοναστήρι. Η Εταιρεία τον ευγνωμονεί.

Ο Γεώργιος Χρ. Μόδης παραμένει η εμβληματική μορφή της μαχόμενης Μακεδονίας και ο κορυφαίος βάρδος, συνάμα αυτόπτης μάρτυς και αγωνιστής του Μακεδονικού Αγώνος, ο οποίος, μετά το 1908, συνεχίσθηκε σ’ όλη τη διάρκεια της μακράς ζωής του και στις ημέρες μας συνεχίζεται κρισιμότατος με άλλα μέσα, με όχημα του ιμπεριαλισμού το Κράτος των Σκοπίων.

Ο Γεώργιος Χρ. Μόδης γεννήθηκε το 1887 στο Μοναστήρι, μητρόπολη του μακεδονικού ελληνισμού, όπου μαθήτευσε στα ακμαία τότε και σπουδαία Ελληνικά Σχολεία. Η εύπορη οικογένειά του μετείχε εξ αρχής στον εθνικό αγώνα προς υπεράσπιση της Μακεδονίας και ο θείος του Θεόδωρος Μόδης, μέλος της μυστικής Επιτροπής Αγώνος, δολοφονήθηκε μέσα στο κατάστημά του από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Ευθύς μόλις απεφοίτησε από το Ελληνικό Γυμνάσιο Μοναστηρίου, το 1906, εξήλθε στο βουνό και πολέμησε για την Πατρίδα με το σώμα του οπλαρχηγού Γεωργίου Βολάνη έχοντας συμπολεμιστή του τον τότε λοχία Γεώργιο Κονδύλη, μετέπειτα στρατηγό, υπουργό και Αντιβασιλέα.

Το 1912 απεφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και, όπως πολλοί Βιτωλιάνοι (Μοναστηριώτες) συμπολίτες του, ξεριζωμένοι από την γενέτειρά τους μετά την Συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913, εγκαταστάθηκε στην πλησιόχωρη Φλώρινα όπου δικηγόρησε και εξελέγη πολλές φορές βουλευτής με το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Το 1929 Αντιπρόεδρος της Βουλής, το 1931-1932 Γενικός Διοικητής Ηπείρου, το 1944-1945 Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, το 1950 υπουργός των Εσωτερικών και το 1951 υφυπουργός Εθνικής Παιδείας. Ενωρίτερα είχε διατελέσει Έπαρχος και Νομάρχης στην ακριτική Μακεδονία. Αφιέρωσε όλη την ζωή του, μέχρι τον θάνατό του 1975 στην Θεσσαλονίκη, στην υπεράσπιση της Μακεδονίας. Μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, με βαθειά γνώση του τόπου, των Μακεδόνων, της Ιστορίας και της πολιτικής, διέγνωσε πρώτος την, μέσω τρίτων ισχυρών, ιμπεριαλιστική απειλή από τα Σκόπια, δημοσίευσε προς τούτο άφθονο πρωτογενές αποδεικτικό υλικό της και ουδέποτε έπαυσε να επισημαίνει, εις ώτα μη ακουόντων υπευθύνων, την πρόδηλη απειλή της μεθοδευμένης αυτής ιμπεριαλιστικής κατασκευής που είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του συνειδητοποίησε πολύ αργά η Ελληνική ηγεσία! […] (Από τον πρόλογο στη δεύτερη έκδοση)

8.      Μαρτύρων και ηρώων αίμα (Ίωνος Δραγούμη) - Νέα Θέσις, 1992

Το Ηρώων και Μαρτύρων Αίμα είναι αυτοβιογραφικό κείμενο του Δραγούμη από την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα.

9.      Ο Μακεδονικός ελληνισμός : αγώνες και θυσίες αιώνων (Παντελής Γ. Βυσσούλης) – αυτοέκδοση 1980

Προλογίζει ο Ίων Δραγούμης. Ο αγών δια την απελευθέρωσιν της Μακεδονίας υπήρξε μια αστροφεγγής ώρα του Ελληνισμού. Του Ελληνισμού ο οποίος πολλάκις ομοιάζει καθευδών και αίφνης τινάσσεται όρθιος και ευθυτενής και από του ύψους ολοκλήρου του εθνικού αναστήματος του κραδαίνει και επιδεικνύει ώσπερ ρομφαίαν την ανδρικήν, την ηρωικήν ταυτότητά του. Η Μακεδονία ήτο έτοιμη τότε, εις τας αρχάς του αιώνος μας ν υποκύψει εις την φοβεράν διπλήν καταδρομήν Τούρκων τε και Βουλγάρων, εχόντων συμμαχήσει δια ν΄ αφανίσουν εκεί παν το ελληνικόν, γηγενή πληθυσμόν, οικίας εκκλησίας, σχολεία, μνημεία, ακόμη και καλλιεργείας και ποίμνια και δάση. Τότε ορισμένοι φλογεροί Έλληνες πατριώται εν Αθήναις απεφάσισαν ν΄αναλάβουν πρωτοβουλίαν αντιδράσεως εις το κακόν, από το οποίον απειλείτο τόσον ο μακεδονικός ελληνισμός, όσον και αυτή η Μακεδονία. Συνέστησαν οργανώσεις, συγκέντρωσαν χρήματα και εν τέλει επέτυχον ν΄αποστείλον τον Παύλον Μελάν επικεφαλής ολιγομελούς ανταρτικής ομάδος εις την Δυτικήν Μακεδονίαν. Είναι βέβαιον ότι η θητεία του Παύλου Μελά εις τον Μακεδονικόν Αγώνα υπήρξεν ατυχώς βραχεία. Αλλ΄ η προσφορά του, μετρούμενη με τα μέτρα της ιστορίας, υπήρξε τεράστια. Διότι μόνον δια της αυτοθυσίας του Παύλου Μελά εσυνειδητοποίησεν η καθεύδουσα ελληνική ιθύνουσα τάξις, ότι υπάρχει Μακεδονικόν ζήτημα ( από τα προλεγόμενα)

10.  Οι “Βαρκάρηδες” της Θεσσαλονίκης : Η αναρχική ομάδα και οι βομβιστικές ενέργειες του 1903 (Γιάννης Μέγας) - Τροχαλία, 1994

Το βιβλίο του Γιάννη Μέγα «Οι Βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης» προσφέρει άφθονο και πρωτότυπο υλικό γύρω από ένα περιστατικό που οι πιο πολλοί ιστοριογράφοι της Θεσσαλονίκης το αγνοούν, αν και συνδέεται άμεσα με την έναρξη του μακεδονικού αγώνα είναι γραμμένο με συναρπαστική ενέργεια μας δείχνει την σημασία που έχουν οι καρτ-ποστάλ στο ζωντάνεμα παλιών εποχών και τόπων συνδέει αβίαστα το μακεδονικό πρόβλημα των αρχών του αιώνα με την σημερινή κατάσταση στη Μακεδονία φωτίζοντας αιτίες και αποτελέσματα μ’ έναν τρόπο επαγωγικό. Για όλους αυτούς τους λόγους αξίζει να το διαβάσουν όσοι πονούν τον τόπο μας και ιδιαίτερα όσοι αγαπούν την Θεσσαλονίκη. (Ντίνος Χριστιανόπουλος)

11.  Η Μακεδονική θύελλα (M. Paillarès) - Τροχαλία, 1994

Τα πύρινα χρόνια 1903-1907 : Θεσσαλονίκη – Κοζάνη – Έδεσσα – Νάουσα – Σέρρες – Καβάλα – Δράμα – Μοναστήρι – Σκόπια

Μετάφραση Β. Καρδιόλακα – εισαγωγή, σχόλια Κ. Α. Βακαλόπουλος – πρόλογος Στ. Παπαθεμελής

12.  Αναμνήσεις εκ του Μακεδονικού αγώνος (Ναούμ Σπανού) -  Εταιρεία Μακεδονικών σπουδών - Ίδρυμα μελετών Χερσονήσου του Αίμου, 1957

Ο Ναούμ Σπανός, γνωστός και ως καπετάν Απίκραντος, ήταν σημαντικός Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από τη Χρούπιστα (Άργος Ορεστικό) Καστοριάς. Καθόλη τη διάρκεια της δράσης του, ο Ναούμ Σπανός κρατούσε ημερολόγιο, το οποίο έκρυβε στο μανίκι της κάπας του. Αν και μικρό μέρος του ημερολογίου του χάθηκε από τις κακουχίες, κατάφερε να συγκεντρώσει τις σημειώσεις του, και τα υπόλοιπα γεγονότα τα υπαγόρευσε στον προσωπικό του φίλο Ν. Σαχίνη, έτσι ώστε να καθαρογραφούν. Το έργο “Αναμνήσεις εκ του μακεδονικού αγώνος” που επιμελήθηκε ο Χ. Σακελλαριάδης, της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (1957), θεωρείται ένα από τα πλέον σημαντικά ιστορικά ντοκουμέντα του Μακεδονικού Αγώνα, καθώς Ναούμ Σπανός ήταν ιδιαίτερα ακριβής στα γεγονότα και τις ημερομηνίες που κατέγραψε.

13.  Οι πρωτοπόροι του Μακεδονικού αγώνος : 1903-1909 (Παύλου Γύπαρη) – αυτοέκδοση 1962

Σε ψηφιακή μορφή εδώ

14.  Μακεδονομάχοι και Ηπειρομάχοι απο τα Σφακιά (Πάρις Κελαϊδής) - Καράβι και τόξο, 1992

Μακεδονικός αγώνας 1903-1908 – Εισαγωγή στο Μακεδονικόν αγώνα – Γενική κατάσταση – Ο μητροπολίτης Καστοριάς – Πάυλος Μελάς – Σφακιανοί οι πρώτοι ανιχνευτές – Σφακιανοί οι πρωτοπόροι πολεμιστές – Σφακιανός ο πρώτος νεκρός του αγώνα – Η συνέχεια πάλι με Σφακιανούς – Μακεδονικό Κομιτάτο: Μπροστά οι Σφακιανοί – Κι ο Π.Μελάς με Σφακιανούς – Ο Ρούβας κι οι Σφακιανοί – Σφακιανός ο γενικός αρχηγός

15.  O Μακεδονικός αγών και τα εις Θράκην γεγονότα – Γενικό Επιτελείο Στρατού 1979

16.  Η Γλώσσα της Μακεδονίας : Η αρχαία Μακεδονική γλώσσα και η ψευδώνυμη γλώσσα των Σκοπίων (Συλλογικό έργο) - Ολκός, 1993

Σκοπός αυτού του βιβλίου δεν είναι να φανατίσει, αλλά να φωτίσει πώς έχει επιστημονικά το μεγάλο θέμα της γλώσσας της Μακεδονίας, τόσο της αρχαίας Μακεδονικής, μιας προφορικά μόνο χρησιμοποιηθείσης αρχαίας ελληνικής διαλέκτου, όσο και της σύγχρονης ψευδώνυμης Μακεδονικής των Σκοπίων, που φέρει παραπλανητικά την ονομασία της «μακεδονικής γλώσσας» χωρίς να έχει καμία σχέση με την ελληνική γλώσσα. Ότι η Μακεδονία είναι ένα από τα πιο γνήσια και πανάρχαια κομμάτια του Ελληνισμού είναι για τους Έλληνες και για κάθε γνώστη της ιστορίας αυτονόητο. Ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες, η Ελλάδα δεν κινδυνεύει από τα Σκόπια καθ’ εαυτά, όσο από αυτούς που θα θελήσουν να χρησιμοποιήσουν τα Σκόπια ως προκάλυμμα είναι προφανές. Ότι χρειάζεται αυξημένη προσοχή και ευαισθησία ώστε ο επιβεβλημένος εθνισμός, η συνείδηση εθνικής ταυτότητας και η υποστήριξη των εθνικών δικαιωμάτων μας, να μην εκτραπεί σε μορφές εθνικισμού, ασυμβίβαστου προς το δημοκρατικό ήθος και την ιστορία του Ελληνισμού, είναι χρήσιμο να το θυμίζουμε και να το θυμόμαστε. (. . .)

Εισαγωγή: Γεώργιος Μπαμπινιώτης

17.  Η γλώσσα μας στα σχολεία της Μακεδονίας (Μανώλης Τριανταφυλλίδης) – αυτοέκδοση 1916

Στην πρώτη ενότητα (Ι. Εισήγηση) αυτού του άρθρου, ο Τριανταφυλλίδης διαπιστώνει ότι «το ελληνικό κράτος έχει αποτύχει στο ζήτημα του εξελληνισμού, τον τρόπο που θ’ αφομοιώση γλωσσικά τους ξενόφωνους.» (σ. 12) κι ότι ο κυριότερος λόγος αυτής της αποτυχίας είναι η σχολική γλώσσα. Ορίζει τη γλωσσική αφομοίωση ως διδασκαλία της γλώσσας στους ξενόφωνους με τρόπο τέτοιο ώστε «να γίνη σιγά σιγά δική τους, σα μητρική, και να τη μεταχειρίζωνται σε κάθε της ζωής τους περίσταση, σε χαρά και λύπη, για σκέψεις κι αισθήματα, στο σπίτι, στη δουλειά και στην κοινωνική ζωή.» (σ. 13) και δεν παραλείπει να προσδιορίσει ότι, δεδομένων των ιστορικών και πολιτισμικών προεκτάσεων του φαινομένου γλώσσα, οι ξενόφωνοι κερδίζουν -εκτός από την ίδια τη γλώσσα ως σύστημα- και «την κοινότητα στα αισθήματα και στη σκέψη και στη ζωή, ολόκληρο τον πολιτισμό του ομόγλωσσου πια λαού.» (σ. 13).
Αντιπαραβάλλοντας την επίσημη ελληνική γλωσσική αγωγή με την εκπαιδευτική πρακτική που εφαρμόζουν τα όμορα κράτη, ο Τριανταφυλλίδης τονίζει ότι η γλωσσική αφομοίωση των ξενόφωνων είναι καταρχήν ζήτημα πρακτικό: «Και όλα αυτά γίνονται σε τόπο όπου οι αντίθετοι έχουν στον αγώνα το γλωσσικό πολύ καλύτερα όπλα, γλώσσα εύκολη και απλή με ορθογραφία ευκολομάθητη, έτσι που κατορθώνουν άμα τελειώσουν το σχολείο, να κατέχουν το απαραίτητο όργανο για την ευδοκίμησή τους.» (σ. 15).
Το βασικό συμπέρασμα του συγγραφέα είναι ότι «Η γλωσσική αφομοίωση δεν μπορεί να γίνη παρά με τη ζωντανή γλώσσα, και η γλώσσα αυτή πρέπει να καθιερωθή στα σχολεία της Μακεδονίας, παντού όπου υπάρχουν ξενόφωνοι, τουλάχιστο για τις τέσσερεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού.» (όπ.: 16).

Σε ψηφιακή μορφή εδώ

18.  Μακεδονία 4000 Χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού - Εκδοτική α.ε., 1982

Ο πρώτος τόμος της σειράς Ιστορικοί Ελληνικοί Χώροι παρουσιάζει την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού, ο οποίος έζησε, έδρασε και επιβίωσε με συνείδηση της καταγωγής και της εθνικής του φυσιογνωμίας. Για τη συγγραφή τού τόμου συνεργάστηκε επιτελείο από κορυφαίους Έλληνες και ξένους επιστήμονες, ειδικούς στη μελέτη της ιστορίας και του πολιτισμού του μακεδονικού χώρου.

19.  Το Μακεδονικόν ως φάσις του Ανατολικού ζητήματος 1878 – 1908 (Νικολάου Β. Βλάχου) - Πετρούδης Χ. Χρήστου, 1935

[…] είναι προφανές ότι αποτελεί το περιεχόμενον και προσδίδει την ιδιάζουσα έκφρασιν και την ιστορικήν αξίαν εις το μακεδονικόν ζήτημα κατά τα έτη 1878 – 1908 η σύγκρουσις δύο ιδεών: της ιδέας της εθνικής αποκαταστάσεως και του αυτοπροσδιορισμού των τυχών των λαών, ήτις της περιόδου της γαλλικής επαναστάσεως λαβούσα την αρχήν αυτής δεσπόζει και κυριαρχεί του παρελθόντος αιώνος, κατά της ιδέας της υλικής επικρατήσεως των μεγάλων κρατών αναλώμασι της οντότητας και της αυθυπαρξίας των ασθενεστέρων, ήτις έκδηλος κυρίως κατά το τελευταίο τέταρτο του παρελθόντος αιώνος, είναι άλλως γνωστή υπό το όνομα τάσις ιμπεριαλιστική. Ή καλύτερον: η προσπάθεια των χριστιανικών κρατών της χερσονήσου του Αίμου ίνα αποδώσουν την εθνικήν ανεξαρτησίαν εις τους κατά την οθωμανικήν αυτοκρατορίαν αλύτρωτους ομοεθνείς, ανακόπτεται διασταυρούται από την σύγχρονον τάσιν των ευρωπαϊκών Δυνάμεων, ίνα υπό του αυτού εδάφους της οθωμανικής αυτοκρατορίας ενισχύουν ή επεκτείνουν την εδαφικήν και κυρίως την οικονομικήν αυτών επιρροήν (από τον πρόλογο του βιβλίου)

20.  Το Μακεδονικόν ζήτημα και η Σοβιετική πολιτική (Χριστόφορου Α.Νάλτσα) - Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1954

 Πολιτική της τσαρικής Ρωσίας εν τω μακεδονικό ζητήματι 1828-1917 – Μεταξύ των δυο πόλεμων – Ο δεύτερος παγκόσμιος

21.  Η πλαστογράφηση της ιστορίας της Μακεδονίας (Νικολάου Κ. Μάρτη) - Ευρωεκδοτική, 1983

Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών.

Η ιστορία της Μακεδονίας πλαστογραφείται. Όσο και αν η ενέργεια αυτή φαίνεται, από πρώτη άποψη, σ’ εμάς τους Έλληνες αδιανόητη και αυταπόδεικτα καταδικασμένη σε πλήρη αποτυχία, επιδιώκεται, από ορισμένους, συστηματικά, με κάθε τρόπο και με άφθονα οικονομικά μέσα, σ’ ολόκληρο πλέον τον κόσμο”. (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

22.  Η Μακεδονία του 1893-1903 : (το Μακεδονικόν ζήτημα) – Βύρων Δάβος αυτοέκδοση

23.  Το Μακεδονικόν ζήτημα (Γεώργιος Καραμέρος) – αυτοέκδοση 1946

24.  Του Αλεξάνδρου η χώρα : μορφές και χώροι της Μακεδονίας μέσα από κάρτες της περιόδου 1914-1918 (Θεόδωρος Πανάγος) - Νέα σύνορα, 1992

25.  Συναξάρια της μικρής Πατρίδας (Θοδωρής Παπαθεοδώρου) - Ψυχογιός , 2019

«Άραγε θα ξεχάσουμε ποτέ; Θα γιατρευτούμε απ’ τις πληγές;» «Παρακαλώ να μην ξεχάσω. Τούτος ο αγώνας από τον νου και την καρδιά μου να μη σβηστεί. Τόσες θυσίες, τόσες αδικοχαμένες ψυχές, ούτε μια να μη λησμονηθεί…» Πήρε το βλέμμα της από πάνω του και κοίταξε με μάτια βουρκωμένα τη Θεσσαλονίκη που έσβηνε αργά στην πρωινή ομίχλη. «Έχεις δίκιο…» ψιθύρισε στο τέλος. «Ο μόνος τάφος των νεκρών είναι οι καρδιές των ζωντανών…» Ο Μήλιος, η Ανθή, η μικρούλα Βάσιλκα, λιανοκέρια της σκλάβας Μακεδονίας. Μια χούφτα χρόνια μόνο η ζωή τους, στεριωμένα σε φωτιά και πόλεμο. Η Αρετή και η Φωτεινή, γυναίκες της μικρής πατρίδας, ταγμένες σε αγώνα αντρειωμένο για το γένος και τη λευτεριά. Θέριεψαν οι ψυχές τους κι έκλαψαν συνάμα. Για το παιδί που έχασε τόσο άδικα η μία. Για τον άντρα που αγάπησε παράφορα και σκότωσε με τα ίδια της τα χέρια η άλλη. Σιμά τους ο Παύλος Μελάς, ο Τέλλος Άγρας, ο καπετάν Κώττας, ο καπετάν Γαρέφης. Κείνοι που θυσιάστηκαν κι αναπαύτηκαν αιώνια στα σπλάχνα της μακεδονικής γης, αντάμα με χιλιάδες άλλους άνδρες και γυναίκες του λαού μας. Συναξάρια της μικρής πατρίδας. Μαρτύρων και ηρώων αίμα. Αυτή είναι η ιστορία τους (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

26.  Στα μυστικά του βάλτου  (Πηνελόπη Δέλτα) - Εστία, 1999

 Η υπόθεση εκτυλίσσεται το 1907, όταν ο Μακεδονικός Αγώνας βρισκόταν στο απόγειό του και οι Έλληνες μακεδονομάχοι, καπετάν Άγρας και καπετάν Νικηφόρος, έχουν εξασφαλίσει σημαντικές επιτυχίες με τις οποίες υποστηρίζονται οι διωκόμενοι ελληνικοί πληθυσμοί. Όμως, οι Βούλγαροι κομιτατζήδες αποδεικνύονται βίαιοι και σκληροί αντίπαλοι, και οι ηρωικοί Έλληνες αγωνιστές, προερχόμενοι από την ελεύθερη Ελλάδα, μαζί με τους ντόπιους πρέπει να συνεχίσουν να μάχονται για να αντεπεξέλθουν σε έναν δύσκολο και άνισο αγώνα. Μέσα σε αυτά τα ιστορικά γεγονότα και δίπλα στα πραγματικά ιστορικά πρόσωπα μπλέκονται και οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες -κυρίως τα παιδιά, ο Αποστόλης και το τρυφερό «Βουλγαράκι», ο Γιωβάν. Η ιστορία, λοιπόν, και η διαπαιδαγώγηση σε υψηλά ιδανικά -της φιλοπατρίας, του θάρρους, της φιλαλήθειας και της αξιοπρέπειας- αλλά και η κατανόηση της ανθρώπινης φύσης αποτελούν τον καμβά του ξεχωριστού αυτού ιστορικού μυθιστορήματος, που εκδόθηκε το 1937.

27.  Η Μακεδονία και ο Παύλος Μελάς (Ηλίας Μπακόπουλος) – αυτοέκδοση 1953

28.  Παύλος Μελάς, Ωραίος ως Έλλην (Μίτση Πικραμένου) - Τετράγωνο, 2013

Παύλος Μελάς: ένας ήρωας με βαρύ για την Ελλάδα όνομα. Το ίνδαλμα της νεότερης Ιστορίας μας. Με το αίμα του στέριωσε τον Μακεδονικό Αγώνα. Ένας νέος άνθρωπος με πολλές ικανότητες και προσόντα, που έχασε τη ζωή του χωρίς να έχει εξακριβωθεί μέχρι σήμερα πώς ακριβώς σκοτώθηκε. Υποθέσεις κάνουμε μόνο για τον άδικο χαμό του. Τα ερωτήματα πολλά, πάμπολλα. Πώς κάποιος με καταγωγή από την Ήπειρο ασχολήθηκε με τον Μακεδονικό Αγώνα; Πώς μπόρεσε να εγκαταλείψει την οικογένειά του και να προσφέρει τα πάντα για τη Μακεδονία; Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντί του; Πώς αντιδρούσαν τότε οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι στις προσπάθειες απελευθέρωσης της Μακεδονίας; Η συγγραφέας του πολύ πετυχημένου βιβλίου “Η κυρία με τα μαύρα” (Η βιογραφία της Πηνελόπης Δέλτα) μας δίνει μια νέα μυθιστορηματική βιογραφία, που συγκεντρώνει και ενοποιεί όλες τις ως τώρα γνωστές πληροφορίες για τον Παύλο Μελά, για την οικογένειά του, τους φίλους και τους γνωστούς του, καθώς και για τους ανθρώπους που καθόρισαν θετικά ή αρνητικά τη ζωή του. Παρουσιάζονται σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση οι δραστηριότητές του, οι σκέψεις και τα συναισθήματά του και σκιαγραφείται το πορτρέτο ενός νέου ανθρώπου, ενός συνηθισμένου και καλομαθημένου αστού, που κατόρθωσε, χωρίς να τρέφει ανάλογες φιλοδοξίες, να γίνει ίνδαλμα και να παραμείνει ως τις μέρες μας.

29.  Α΄ Πανδυτικομακεδονικοί Αγώνες “Παύλος Μελάς” (Συλλογικό έργο) - Κεντρική Επιτροπή των Πανδυτικομακεδονικών αγώνων "Παύλος Μελάς", 1948

30.  Ο Μακεδονικός Αγώνας (Χρήστος Νεράντζης) - Αλέξανδρος, 1992

**************************************************************

Ο θάνατος του Παύλου Μελά στις εφημερίδες της εποχής

(βλ. εικόνες)

Επιμέλεια: Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Πύργου