ΑΓΙΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ (3) - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΑΓΙΟΣ  ΚΑΙ  ΜΕΓΑΣ  ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ     3

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

Κωνστάντιος 337-361, Αθανασίου 2^η, 3^η μεγάλες εξορίες και εξής.

      Μάιος 337, ο Μ. Κων/νος πεθαίνει, έχοντας βαπτιστεί λίγο πριν χριστιανός. Και, αφήσει στους γιους-διαδόχους του επιθυμία-εντολή να δοθεί αμνηστία σε όσους ορθόδοξους είχαν εξοριστεί, πράγμα που και εκτελείται από αυτούς με έκδοση σχετικού Διατάγματος. Έτσι, ο Αθανάσιος επί του προκειμένου μετά διετή εξορία-Τρέβηρα Γαλλίας-γυρίζει στην Αλεξάνδρεια στη θέση του, και γίνεται  δεκτός με πλησμονή χαράς από πλήθος λαού.

     Και, την επόμενη χρονιά-328-συγκαλεί Σύνοδο ως 100 Επισκόπων της Αιγύπτου, Λιβύης, και Πεντάπολης, η οποία διακήρυξε το έγκυρο των Αποφάσεων της Α΄ στη Νίκαια Οικουμενικής Συνόδου και κατήγγειλε όσα είχαν γίνει στο μεταξύ-«Ου τα παρά Αθανασίου, αλλά τα παρ’ αυτών γενόμενα θρήνου και οιμωγής άξια» ! Προσθέτω πάντως ότι, γνώριζε πολύ καλά πρόσωπα και πράγματα, και βέβαια περίμενε αυτό που έμελλε και δεν άργησε να ’ρθει.

        Πράγματι, Κωνστάντιος, ο μεγαλύτερος γιος του Μ. Κωνσταντίνου, και διάδοχος-κυρίαρχος της αυτοκρατορίας στη μεγάλη Ανατολική της πλευρά, αρειανόφρων ως μέσα βαθιά, δε χρειάστηκε πολύ για να ανταποκριθεί στην πρώτη σχετική των ομοφρόνων του πίεση. Συγκάλεσε, λοιπόν, Σύνοδο στην Αντιόχεια-339-η οποία κήρυξε έκπτωτο τον Αθανάσιο, ως επανελθόντα στη θέση του χωρίς νέα Σύνοδος να ανατρέψει την Απόφαση της Συνόδου της Τύρου-335. Έτσι, αρχές του 340 είναι και πάλι εξόριστος, στη Ρώμη αυτή τη φορά. Όπου, τι ευλογία, τι χαρά, τον υποδέχεται ο πάπας Ιούλιος και όλο το πλήρωμα της Εκκλησίας με τον οφειλόμενο σεβασμό και την τιμή ως τον Κανονικό της Αλεξάνδρειας επίσκοπο.

Διαχωρίζει έτσι τη θέση του από τα της Ανατολής, όπου εμφανώς επιβαλλόταν πια και κυριαρχούσε ο Αρειανισμός. Αλλά και συγκαλεί στη Ρώμη Σύνοδο, 341, «πάντων των κατά την Ιταλίαν και των εν τούτοις τοις  μέρεσιν επισκόπων», αλλά και των γύρω από τους δυο Ευσέβιους, Νικομηδείας και Καισαρείας της Παλαιστίνης επισκόπων της Ανατολής, οι οποίοι όμως δεν προσέρχονται, καθένας καταλαβαίνει γιατί.

      Η Σύνοδος αυτή αθώωσε τον Αθανάσιο, και τον αναγνώρισε επίσημα ως τον Κανονικό επίσκοπο Αλεξανδρείας. Αλλά ! Οι Αρειανοί στην Ανατολή δεν άργησαν να επανέλθουν. Και, να επικυρώσουν όλες τις Συνοδικές αποφάσεις που είχαν λάβει κατά του Αθανασίου, αλλά και να ακυρώσουν όσα στη Ρώμη είχαν αποφασιστεί, και τέλος, να εκδώσουν τέσσερις εκθέσεις πίστεως, που κατά κάποιο τρόπο έδειχναν να μην προσκρούουν πολύ στην ορθή διδασκαλία, από τις οποίες όμως είχε αφαιρεθεί ο όρος «ομοούσιος» του Συμβόλου της Νικαίας !

      Επί πλέον, και δεν έχει μικρή σημασία αυτό, το θέμα είναι ότι με όλα αυτά ή παρ’ όλα αυτά, Γρηγόριος ο Καππαδόκης τον οποίο στο μεταξύ έχουν «εκλέξει» και «επιβάλει» ως επίσκοπο στην Αλεξάνδρεια, από κοινού με τον επίσης Καππαδόκη κρατικό έπαρχο της Αιγύπτου Φιλάγριο, «θύουν και απολύουν» εκεί, αν κρίνουμε και από το ακόλουθο απόσπασμα Εγκυκλίου του Αθανασίου Επιστολής. «Ο δε Γρηγόριος εισερχόμενος εις μίαν των Εκκλησιών εν Παρασκευή, ομού μετά του ηγεμόνος και των εθνικών δήμων-ειδωλολατρών-ως είδε αποστρεφομένους τους λαούς την βιαίαν είσοδον αυτού ους λαούς, εποίησε τον ωμότατον ηγεμόνα εν μια ώρα τριάντα τέσσαρες  παρθένους, και υπάνδρους, και, ευγενείς άνδρας μαστίξαι δημοσία και εις το δεσμωτήριον εμβαλείν».

       Ωστόσο, στη Ρώμη, και ευρύτερα στην Ιταλία, πέρα από τον πάπα Ιούλιο και το πλήρωμα της Εκκλησίας, υπάρχει από πολιτικής πλευράς και είναι ο κυρίαρχος άρχοντας έτερος του Μ. Κωνσταντίνου υιός, ο Κώνστας. Δεκαπέντε χρονών αρχικά, πιο μεγάλος και ωριμότερος μετά, και παρακολουθεί τα συμβαίνοντα στην Εκκλησία με πολύ ενδιαφέρον και πολλή προσοχή. Και, προσκαλεί στα Μεδιόλανα-Μιλάνο-όπου η έδρα του τον Αθανάσιο, και τον δέχεται με τον προσήκοντα σεβασμό, και συζητάει μαζί του το όλο θέμα με πολλή προσοχή. Και όσα ακολούθησαν, δείχνουν ότι επιβεβαίωσε και στέριωσε μέσα του τον προς τον Αθανάσιο σεβασμό του. Και όχι μόνο, αλλά ακολουθώντας εδώ την πρακτική του πατέρα τους Μ. Κωνσταντίνου, έκρινε ότι το πρόβλημα είναι και πολύ σοβαρό, και πρέπει, και επιβάλλεται και μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο από νέα ευρεία Σύνοδο Ανατολής και Δύσης οικουμενική.

       Και έγραψε στον αδελφό του Κωνστάντιο, και πράγματι συγκλήθηκε Σύνοδος στη Σαρδική-σήμερα Σόφια-343. Όπου καταφτάνουν όχι και πολύ πρόθυμα 76 επίσκοποι απ’ την Ανατολή, σημαδεμένοι με τον του Αρείου ιό, βλέπουν να έχουν απέναντι έως τριακόσιους επίσκοπους κυρίως από τη Δύση με πρόεδρο μάλιστα τον Κορδούης Όσιο, γνωστό της Α΄ στη Νίκαια Οικουμενικής πρωτοστάτη και υποστηρικτή, και καταλαβαίνουν ό, τι θα καταλάβαινε ο καθείς. Και αποχωρούν και πηγαίνουν και συνάζονται στη Φιλιππούπολη, και επιμένουν στις δικές τους αποφάσεις. Στις οποίες προσθέτουν και περιλαμβάνουν τώρα στον αφορισμό και τους, Ρώμης Ιούλιο, και Κορδούης Όσιο. Και το χειρότερο, ο Κωνστάντιος, που βέβαια ελέγχει και κινεί τα νήματα σε όλα αυτά, διαμηνύει σε λίγο στον Αθανάσιο, να μην τολμήσει να κινηθεί και να γυρίσει στην Αλεξάνδρεια, γιατί θα δώσει διαταγή ακόμα και να θανατωθεί !

        Παρά ταύτα ο Κώνστας δεν απελπίζεται, γράφει και ξαναγράφει στον αδελφό του Κωνστάντιο, ώσπου, καθώς στο μεταξύ πεθαίνει και ο «εκλεγμένος» και επιβεβλημένος Γρηγόριος ο Καππαδόκης, κάμπτεται κι αυτός κάποια στιγμή, και του απαντάει ότι, ευχαρίστως θα έβλεπε να επανέρχεται στην Αλεξάνδρεια στη θέση του ο Αθανάσιος. Ο οποίος όμως, έχοντας γνώση και πείρα των μεταπτώσεων Κωνσταντίου, μόνο όταν του το διαμήνυσε γραπτώς για τρίτη φορά αποφάσισε να γυρίσει στη θέση του ύστερα από εξάχρονη εξορία στις 21.10.346.

     Και, να γίνει δεκτός με πλησμονή χαράς και απερίγραπτο ενθουσιασμό από τον ευσεβή λαό, ως μαρτυρεί το ακόλουθο απόσπασμα απ’ τον «Εγκωμιαστικό Λόγο» του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. «Υπεδέχθη αυτόν πλήθος άπειρον και οίον τε πέλαγος, ουχ ορίζον τοις οφθαλμοίς … Κατά γένη και ηλικίας και τέχνας διαιρεθέντες ποταμός ήσαν  εις-ένας  … πώλος ήγεν αυτόν … κλάδοι δε αυτόν υπεδέχοντο και στρώσεις ιματίων πολυανθών και ποικίλων προρριπτομένων  … και οι προβοώντες και οι προχορεύοντες … Εώ λέγειν κρότους πανδήμους και μύρων εκχύσεις και παννυχίδας και πάσαν φωτί καταστραπτομένην την πόλιν, και δημοσίας εστιάσεις και οικιδίας-οικογενειακές, σπιτικές-και όσαις αι πόλεις το φαιδρόν επισημαίνουσι». Ο Γρηγόριος, νεαρός σπουδαστής τότε στην Αλεξάνδρεια ευτύχησε να δει, να γίνει μέτοχος και κοινωνός αυτής της μεγάλης χαράς. 

      Τώρα, μετά τις ευχαριστίες και δοξολογίες στο Θεό ο Αθανάσιος ρίχνεται στη δουλειά, κρατώντας όμως σε εγρήγορση εαυτόν, βέβαιος ότι το εναντίον του μίσος των «αρειομανιτών», ως τους ονομάζει, δεν έχει εξαντληθεί. Και πράγματι στο μεταξύ ο Μαγνέντιος στασιάζει, ανατρέπει τον Κώνστα και τον δολοφονεί-350. Και οι αρειανοί αρχίζουν πάλι τις εναντίον Αθανασίου μηχανορραφίες. Ο Κωνστάντιος τρία χρόνια μετά έχει εξουδετερώσει το Μαγνέντιο, και έχει μείνει ο κυρίαρχος της αυτοκρατορίας.

     Και, από τη μια διαβεβαιώνει τον Αθανάσιο ότι έχει αμέριστη την εμπιστοσύνη του, ενώ από την άλλη. «Ως υπό πυρός αναφθείς μετεβάλλετο γνώμην, και ούτε των όρκων εμνημόνευσεν, αλλά και ων έγραψεν επελάθετο, και των προς αδελφόν καθηκόντων αγνώμων γέγονεν». Ξαναθυμάται τον παλιό του εαυτό, και προσπαθεί με ανέντιμα μέσα να προσεταιριστεί εναντίον Αθανασίου το νέο πάπα της Ρώμης Λιβέριο, αρχικά ευτυχώς, ανεπιτυχώς, Συγκαλεί όμως Σύνοδο στην Αρελάτη-353-και άλλη στο Μιλάνο-355-με 400 επισκόπους κυρίως από τη Δύση. Σ’ αυτήν όμως ο ίδιος ο Κωνστάντιος, όντας παρών αυτοπροσώπως, ασκεί αφόρητη πίεση παντού, και επιβάλλει την υπογραφή του Αρειανικού Συμβόλου του Σιρμίου, και την καταδίκη του Αθανασίου.

     Ο Ρώμης Λιβέριος ζητούσε, ανυποχώρητα μάλιστα αρχικά, να γίνει δεκτή η Αλήθεια-Πίστη της Α’ στη Νίκαια Οικουμενικής, να επανέλθουν στις θέσεις τους όλοι οι επίσκοποι, και να συγκληθεί νέα Σύνοδος στην Αλεξάνδρεια, όπου να ακουστούν οι θέσεις των κατηγόρων του Αθανασίου και του ίδιου. Ο Κωνστάντιος όμως του έδωσε προθεσμία δύο ημερών να υπογράψει αυτά που του λέει, και όταν αυτός αρνήθηκε, τον έστειλε εξορία, στην οποία δεν άντεξε πάνω από δυο χρόνια, και υπέγραψε-358. Πιο λυπηρό είναι ότι αναγκάστηκε να υπογράψει και ο από τους προέδρους της Α΄ Οικουμενικής Όσιος Κορδούης ως εξής. Αρχικά αρνήθηκε να πάει στο Μιλάνο, όπου είχε κληθεί-διαταχθεί από τον Κωνστάντιο. Και όχι μόνο, αλλά και του έστειλε Επιστολή, μάλιστα άκρως ελεγκτική, αλλά και της προς Αθανάσιο εκτίμησης και αγάπης του δηλωτική-τη διασώζει ο Άγιος στο έργο του «προς τους απανταχού Μοναχούς …». Κατόπιν τούτου οδηγήθηκε βίαια μπρος στον Κωνστάντιο, όπου όμως παρά τις πιέσεις αρνήθηκε πάλι να βάλει υπογραφή. Οπότε τον έκλεισε φυλακή, και μετά από ένα χρόνο αναγκάστηκε κι αυτός να υπογράψει την Αρειανή Ομολογία, όχι όμως και την καταδίκη του Αθανασίου.

     Έτσι με τις «αποφάσεις» των Συνόδων Αρελάτης-353-και Μιλάνου-355-στο χέρι έφτασαν στην Αλεξάνδρεια ο Νοτάριος Διογένης και ο στρατηγός Συριανός να τον συλλάβουν, αλλά συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από το λαό. Ο στρατηγός ζήτησε από τον Αθανάσιο να εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια διακριτικά χάριν της ειρήνης, κι εκείνος από την πλευρά του ζήτησε την επιστολή του Κωνσταντίου που βεβαίωνε ότι δε θα τον ενοχλήσει. Και έμεινε στη θέση του να συνεχίζει το έργο και την αποστολή του ειρηνικά. Αυτά ως εκείνο το βράδυ-8 Φεβρουαρίου 356-όπου τελώντας Ολονυχτία στην εκκλησία του Αγίου Θεωνά, ειδοποιήθηκε ότι είναι περικυκλωμένος από πέντε χιλιάδες στρατιώτες υπό το στρατηγό Συριανό.

      Δεν ταράχτηκε καθόλου, ούτε έχασε την ψυχραιμία του ποσώς, υπέδειξε παρευθύς στο Διάκο να διαβάζει στίχο-στίχο τον 135^ο Ψαλμό-«Εξομολογείσθε τω Κυρίω ότι αγαθός…», και στο λαό ν’ απαντά με το στίχο. «Ότι εις τον αιώνα το έλεος αυτού…», και, να αποχωρεί ήρεμα ένας-ένας για το σπίτι του, ενώ ο ίδιος αρνήθηκε από το Ναό να απομακρυνθεί. Ώσπου, όταν έφτασε να έχουν αποχωρήσει ασφαλείς σχεδόν όλοι οι πιστοί, και μόλις που είχαν αρχίσει να εισβάλουν οι στρατιώτες στο Ναό, και να τον πλησιάζουν, δευτερόλεπτα πριν τον συλλάβουν, τον άρπαξαν οι μοναχοί που τον περιέβαλαν, τον φυγάδεψαν, και τον έκρυψαν. «Εν όρεσιν και σπηλαίοις και ταις οπαίς της (Μοναστηριακής) γης»!

     Και, τον μετακινούσαν ανάλογα από Μονή σε Μονή, και από σκήτη σε σκήτη. Όπου αντί για λέξη την παραμικρή, οι αντίστοιχοι μοναχοί, πρότειναν κατ’ ευθείαν το λαιμό τους στο σπαθί των στρατιωτών που τον αναζητούσαν παντού μανικά. Έτσι άρχισε η 3^η εξορία του που κράτησε έξι χρόνια, 356-362. Αλλά και που, σε όλη της τη διάρκεια δεν έπαψε να καθοδηγεί πνευματικά το ποίμνιο της Αλεξάνδρειας με κατάλληλα γραπτά.

      Τις επόμενες μέρες είχαν κιόλας τοποθετήσει στη θέση του έτερο πάλι βέβαια Αρειανό, επίσης από την Καππαδοκία. Το Γεώργιο, «τέρας Καππαδόκειον πονηρότερον την διάνοιαν-ακόμα πιο πονηρό- πάντα ποιείν και λέγειν επί τη γαστρί μεμαθηκώς»-από τα γεννοφάσκια του- ως γράφει Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Και, είχαν αρχίσει απηνή κατά των ορθοδόξων διωγμό, που τέλειωσε το 361 και λίγο ακόμα, όπως και η εξορία Αθανασίου, που όμως έμελλε να δοκιμάσει μικρά νέα διωκτικά, από τον Ιουλιανό που διαδέχτηκε τον Κωνστάντιο, και τον Ουάλη αργότερα.

******  ***   *******

     Για τα οποία όμως λίγα συγκεκριμένα μεν, λίαν συνοπτικά δε. α. Ο Ιουλιανός μόλις που ανέλαβε χορήγησε αμνηστία, κι έδωσε άδεια να επανέλθουν όλοι οι εξόριστοι επίσκοποι στις θέσεις τους. Έτσι ο Αθανάσιος επανήλθε στη θέση του, στην Αλεξάνδρεια. Αλλά, και δεν άργησε να τον βάλει στο στόχαστρο από το δικό του δρόμο, άλλη δική του οδό. Ως γνωστόν ήταν θερμός εραστής και θαυμαστής του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, ορθώς και καλώς ! Συνάμα όμως ήταν και αποφασισμένος να επαναφέρει, να αναστήσει την αρχαία ειδωλολατρία, μάταια-«το ποτάμι δε γύριζε πίσω πια»-μέγα λάθος πολιτικό. Και πιο μεγάλο από πλευράς χριστιανικής, από κακό ως πολύ κακό, αφού όντας αυτός βαπτισμένος χριστιανός γινόταν έτσι αποστάτης-«Παραβάτης».

    Και έτσι καθώς δεν μπορούσε να επιτρέψει εις εαυτόν να ανεχτεί την προσβολή, «ο ανθρωπίσκος της Αλεξανδρείας», ως έλεγε τον Αθανάσιο περιφρονητικά επειδή ήταν κοντός, «να τολμήσει «ελληνίδας-ειδωλολάτρισσες-γυναίκας των επισήμων -επιφανών οικογενειών- βαπτίσαι», στη «μιαρή», ως επίσης έλεγε, «θρησκεία των Γαλιλαίων». Έπρεπε κατά ταύτα να διωχθεί-εξοριστεί, ακόμα και να θανατωθεί--«Ουκ εξελαθήναι μόνον προσέταξεν, αλλά και αναιρεθήναι».

     Έτσι, Φθινόπωρο του 362, πέρασε τον Αθανάσιο στην 4^η κατά σειρά σύντομη όμως-ετήσια μόνο-εξορία. Στην οποία ο Άγιος αναχωρώντας για να ενισχύσει το πλήρωμα της Εκκλησίας θα διαμηνύσει. «Θαρσείτε, νεφύδριον-συννεφάκι- εστί και θάττον-γρήγορα- παρελεύσεται». Πράγμα που και πράγματι έγινε, καθώς την επόμενη χρονιά-363-ο  Ιουλιανός σκοτώθηκε στον πόλεμο εναντίον των Περσών.

       Ο Ιοβιανός που τον διαδέχτηκε, στους οκτώ μήνες που διοίκησε, τον περιέβαλε με σεβασμό, και  από τη θέση του στην Αλεξάνδρεια συνέχισε τα πνευματικά του αγωνίσματα. Ώσπου ο νέος αυτοκράτορας Ουάλης-365-δεν παρέλειψε από κάποια αφορμή να τον εξορίσει, 5^η εξορία στη σειρά, για μια ακόμα χρονιά.

        Έτσι στην εξαετία από Σεπτέμβριο 367 έως Μάιο 373, που θα κληθεί στον ουρανό, θα έχει ως ο Παύλος. Τον αγώνα τον καλό αγωνιστεί μαρτυρικά, το δρόμο του τελειώσει καρτερικά,  την Αλήθεια-Πίστη της Εκκλησίας για το Χριστό τηρήσει αμόλευτη αταλάντευτα !  Όπως ακριβώς,  στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο-Νίκαια 325-από τους 318 Αγίους Πατέρες, είχε διατυπωθεί, «Ομοούσιον τω Πατρί» ! Με όχι μικρή τη συνεισφορά και συμβολή αυτού, νεαρού Διακόνου τότε ακόμα του Αλεξανδρείας Αλέξανδρου, πρώτης σθεναρής της Ορθοδοξίας μορφής ! 

******   ***   ******

     Ταύτα προς γνώση, κοινωνία, διδαχή όλων ημών ! Συν προς διάκριση, του ποιοι και πώς μπορεί να κάνουν σήμερα πραγματικό αγώνα για την Αλήθεια-Πίστη της Εκκλησίας, και ποιοι μπορεί να είναι, «πλανώντες» και πλανώμενοι», κοινοί κυνηγοί δικής τους έμπνευσης, προέλευσης και κατασκευής … «αιρετικών κεφαλών» ! Δια της γνωστής παλαιάς σοφιστικής. «Τον ήττονα λόγον, κρείττονα ποιείν» !

Αθανάσιος Κοτταδάκης

          

ΥΓ. Ρ.Σ. «Πειραϊκή Εκκλησία»,
εκπομπή «Αναφορά στους Πατέρες»,
 3^η-6^η εισαγωγική Δεκ. 2000.

__________________

Το 1^ο μέρος του άρθρου ΕΔΩ
Το 2^ο μέρος του άρθρου ΕΔΩ