Σ΄ αυτές τις δύσκολες ώρες που περνά το γένος μας, το μόνο υπεροχικό όπλο είναι ο ρωμαίϊκος πολιτισμός μας - Μητροπολίτης Μόρφου κ. Νεόφυτος

 Χαιρετισμός Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου κατά την παρουσίαση τῶν ὁδηγῶν Βυζαντινῶν Μνημείων και την ἔκθεση φορητῶν εἰκόνων καί χειρογράφων στό Πολιτιστικό Ἵδρυμα Τραπέζης Κύπρου στις 8 Ἰουνίου 2015 

Σεβασμιώτατε καί θεοφιλέστατε, ἅγιοι ἀδελφοί,

Ἀγαπητοί πατέρες καί ἀδελφοί,

Εὑρισκόμεθα ὄντως στήν καλή στιγμή νά εἴμεθα λίγο πρίν τήν ὁλοκλήρωση μιᾶς συλλογικῆς προσπάθειας, ἡ ὁποία ἤδη ἀριθμεῖ 15-16 ἔτη ζωῆς καί δημιουργικότητας.

Στόχος τῆς προσπάθειας αὐτῆς ἦταν, σέ μιά κοινή συνεργασία τῆς Μητροπόλεως Μόρφου μέ τό Πολιτιστικό Ἵδρυμα τῆς Τράπεζας Κύπρου, νά ἐκδοθοῦν ὁδηγοί γιά τά Βυζαντινά Μνημεῖα τοῦ Τροόδους, ἀρχίζοντας ἀπ᾽ αὐτά τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Μητροπόλεως Μόρφου, μέ τήν προοπτική νά ἀκολουθήσουν καί οἱ λοιπές Μητροπόλεις.

Μετά ἀπό ὅσα σημαντικά λέχθηκαν ἀπό τή Διευθύντρια τοῦ Πολιτιστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Τράπεζας Κύπρου, κ. Λευκή Μιχαηλίδου -μέ τήν ὁποία, σημειωθήτω, ἔχουμε μακρά καί γόνιμη συνεργασία-, καί τήν κ. Λίνα Κασσιανίδου, τήν Πρόεδρο τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ αὐτοῦ Πολιτιστικοῦ Ἱδρύματος, ἀλλά καί πρίν ἀκούσουμε τούς κατά πάντα εἰδικούς παρουσιαστές τῶν ὁδηγῶν τῶν δύο ἐκκλησιαστικῶν Μνημείων, τῆς Παναγίας τοῦ Μουτουλλᾶ καί τοῦ Ἀρχαγγέλου τοῦ Πεδουλᾶ, θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ μέ συντομία στό σκεπτικό τῆς συνεργασίας μας αὐτῆς.

Πρέπει νά ποῦμε καταρχήν ὅτι, ἐνῶ οἱ ἴδιοι οἱ Κύπριοι δέν γνωρίζουν τήν Κύπρο, θέλουν νά τήν προβάλουν στούς ξένους. Ὅταν συνειδητοποιήσουμε αὐτό τό πράγμα,  μποροῦμε νά ἀντιληφθοῦμε πόσο βαθὺ εἶναι τό πρόβλημα τῆς ἔλλειψης ἱστορικῆς ταυτότητας καί ἱστορικῆς αὐτογνωσίας ἐκ μέρους τῆς πλειονότητας τῶν Κυπρίων. Ἀντιληφθήκαμε λοιπόν τήν ἔκταση τῆς εὐθύνης μας ἀπέναντι στήν πολύπλευρη ἱστορική καί πολιτιστική μνήμη,πού παρέδωσαν σ᾽ ἐμᾶς οἱ πατέρες μας, οἱ πάπποι, οἱ πρόπαπποι καί οἱ πρόγονοί μας, καί ἀναρωτηθήκαμε, τί κάνουμε ἐμεῖς, ἐν προκειμένῳ; Ὁ καθένας δηλαδή ἀπό τήν θέση πού ἔχει: Οἱ ἀρχιερεῖς ἀπό τήν ἀρχιερατική τους θέση, οἱ ἄνθρωποι τοῦ πολιτισμοῦ ἀπό τή γνώση καί τήν ἀγάπη τους σέ ὅ,τι εἶναι ὡραῖο, οἱ ἄνθρωποι τῆς ἱστορίας ἀπέναντι στήν ἱστορία, οἱ τοπικές κοινότητες ἀπέναντι στήν ὅποια τοπική κληρονομιά. Καί καταλήξαμε ὅτι, τό λιγότερο πού μποροῦμε νά πράξουμε, εἶναι νά παρουσιάσουμε ὁδηγούς Βυζαντινῶν Μνημείων τῆς Κύπρου, ἀρχίζοντας βεβαίως ἀπό τά δέκα κορυφαῖα Μνημεῖα, πού ἡ Unescoἐπέλεξε νά εἶναι Mνημεῖα Παγκόσμιας Κληρονομιᾶς, ἄρα Μνημεῖα πού δέν ἀνήκουν μόνο στήν Κύπρο. Εἶναι Μνημεῖα, πού ἀνήκουν σ᾽ ὅλους τούς λαούς τῆς γῆς.

Αἰσθάνομαι λοιπόν ἰδιαίτερη χαρά, διότι σιγά – σιγά φθάνουμε πρός τό τέλος τῆς ὡραίας καί πολυσήμαντης αὐτῆς προσπάθειας. Ἀναμένεται βεβαίως καί ἡ ἔκδοση τοῦ ὁδηγοῦ τῆς Παναγίας τοῦ Ἄρακος, τοῦ κορυφαίου ἴσως Μνημείου ἀπό ἀπόψεως καλλιτεχνίας τῶν τοιχογραφιῶν του - καί νά μέ συγχωρήσουν οἱ φίλοι Μαραθεῦτες, πού προβάλλω ὡς προέχον ἕνα μνημεῖο τῆς Πιτσιλιᾶς! Βεβαίως, νά λεχθεῖ ἐδῶ, ὅτι σέ συνεργασία τῆς Μητροπόλεώς μας μέ τό Πολιτιστικό Ἵδρυμα τῆς Τράπεζας Κύπρου καί τό Ἵδρυμα Ἀναστάσιος Λεβέντης, ἑτοιμάζεται ἕνας σημαντικός τόμος γι’ αὐτό τό τόσο σημαντικό καί καθοριστικό Μνημεῖο τοῦ 12ου αἰῶνος, τῆς Παναγίας τοῦ Ἄρακος. Εὐελπιστοῦμε νά ἐκδοθεῖ ἐντός τοῦ ἔτους ἤ ἀρχές τοῦ ἑπόμενου ἔτους. Μέ τήν ἔκδοση λοιπόν τοῦ ὁδηγοῦ γιά τόν Ἄρακα, πού εὔλογα θά μποροῦσε νά ἀκολουθήσει μετά τήν ἔκδοση τοῦ ἐν λόγῳ ἐπιστημονικοῦ τόμου, θά ὁλοκληρώσουμε σύν Θεῷ τούς ὁδηγούς καί τῶν ἑπτά Μνημείων, πού ἀνήκουν στή δικαιοδοσία τῆς καθ’ ἡμᾶς Μητροπόλεως Μόρφου, ἀπό τά δέκα συνολικά τῆς  Unesco.

Θά ἤθελα, ἐν εἴδει κεράσματος πρός ἐσᾶς ὅλους, πού αὐτό τό ἀπόγευμα εἶστε μαζί μας, νά μοῦ ἐπιτρέψετε νά διηγηθῶ μιά μικρή, σύντομη ἱστορία, πού ἔχει σχέση μέ τά Μνημεῖα μας, γιά νά δεῖτε πόσο σημαντικά εἶναι γιά ἄλλους πού δέν εἶναι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, πού δέν εἶναι Ἕλληνες, ἀλλ᾽ εἶναι Κύπριοι, γιά μερικούς δηλαδή Τουρκοκυπρίους. Παρεπιμπτόντως, ἀναφορικά πρός τίς γλῶσσες, στίς ὁποῖες μέχρι στιγμῆς ἐκδόθηκαν οἱ ὁδηγοί, κάνω τήν εἰσήγηση ὅτι θά ἦταν καλό νά ἐκδοθοῦν ὁδηγοί καί στήν τουρκική γλῶσσα, ἄν θέλουμε νά εἴμεθα γιά πρώτη φορά ἐπεκτατικοί -ἄν καί ποτέ, ὡς γνωστόν, δέν ἦταν ὁ πολιτισμός μας ἐπεκτατικός, ἀλλά καθαρά διαφωτιστικός. Λοιπόν, ἄν θέλουμε νά μεταλαμπαδεύσουμε τόν Ὀρθόδοξο χριστιανικό φωτισμό μας, τότε θά πρέπει νά ἀρχίσουμε νά σκεπτόμεθα σ’ αὐτές τίς δύσκολες ὧρες πού περνᾶ  τό γένος μας σέ ἐθνικό, πολιτικό καί οἰκονομικό ἐπίπεδο, ὅτι τό μόνο μας ὑπεροχικό ὅπλο ἀπέναντι στή μεγάλη Τουρκία τοῦ μεγάλου Σουλτάνου, πού σιγά-σιγά ἀπέρχεται..., νομίζω εἶναι ὁ ρωμαίϊκος πολιτισμός μας. Αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή καί ἀναφαίρετη περιουσία μας, καί εἶναι ἐκεῖ πού ἔχουμε δυνατότητα νά δηλώσουμε παρόντες ὡς πραγματικοί φωτιστές καί διαφωτιστές.

Λοιπόν, ἀκοῦστε τήν ἱστορία, γιά νά μήν πολυλογῶ. Αὐτά, πού θά εἰπῶ, συνέβησαν τό 2003-2004. Τότε ὑπῆρχε ὁ γνωστός παροξυσμός, στόν ὁποῖο εἰσήλθαμε κι ἐμεῖς ἐκούσια -καί δέν τό μετανοιώσαμε-, ὁ παροξυσμός τῆς συνύπαρξης καί ἐπαναπροσέγγισης, νά ἀνακαλύψει ἡ μία Κοινότητα τήν ἄλλη Κοινότητα, καθώς γιά χρόνια οἱ δύο Κοινότητες εἴμασταν χωρισμένες. Καί οἱ Τουρκοκύπριοι μέ ἔκπληξη ἀντιλήφθηκαν τότε, ὅτι οἱ Ἑλληνοκύπριοι, εἴτε συνειδητά πιστοί, εἴτε ὄχι, ἔχουν μία Ὀρθόδοξη ταυτότητα. Μέ πλησίασαν λοιπόν τότε διάφοροι καί μοῦ εἶπαν: «Δέν κάνουμε κι ἐμεῖς κάτι, γιά νά συμβάλουμε στήν καλύτερη προσέγγιση τῶν δύο Κοινοτήτων;» Καί ἐγώ, εἰσηγήθηκα τή σύσταση ἑνός Ἱδρύματος, μέ τήν εὐφάνταστη ἐπωνυμία ΙΜΑΜ, δηλ. «Ἵδρυμα Μελετῶν Ἀνατολικῆς Μεσογείου»! Ἱδρυτικά μέλη θά ἦταν, ἐκτός τοῦ ὑποφαινομένου, ἕνας Ἀρμένης, μία Μαρωνίτισσα καί μία Τουρκοκύπρια καθηγήτρια στό Μοντμπελιέ τῆς Γαλλίας, ἡ ὁποία κατάγεται ἀπό τήν περιοχή τῆς Μόρφου. Καί διαπίστωσα, ὅτι ὑπῆρχε ἐνδιαφέρον ἀπό πολλούς γιά νά χρηματοδοτήσουν αὐτό τό Ἵδρυμα, διότι γιά πρώτη φορά ἑτεροπολιτισμικές Κοινότητες, οἱ Ἕλληνες, οἱ Τοῦρκοι, οἱ Ἀρμένιοι καί οἱ Μαρωνίτες, θά βρίσκονταν κάτω ἀπό ἕνα Ἵδρυμα, πού θά μελετοῦσαν ἐπιτέλους τήν ἱστορία τους, τήν ταυτότητά τους στήν κοινή περιοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου. Στά πλαίσια λοιπόν τῶν προετοιμασιῶν γιά τή σύσταση τοῦ Ἱδρύματος αὐτοῦ, ζήτησα ἀπό τή γνωστή καί ἀείποτε συνεργάτιδά μας, κ. Ἄννα Μαραγκοῦ, νά διευθετήσει κάποια μέρα νά ἐπισκεφθοῦμε τά Μνημεῖα τοῦ Τροόδους μέ τήν ὡς ἄνω Τουρκοκύπρια καθηγήτρια. Αὐτά τά Μνημεῖα, πού προβάλλουν οἱ ὁδηγοί μας. Πράγματι, διευθετήθηκε ἡ περιήγηση αὐτή, καί ἐπισκεφθήκαμε μέ τίς δύο κυρίες τή Μονή τοῦ Λαμπαδιστῆ, τόν ναό τοῦ Ἀρχαγγέλου στόν Πεδουλᾶ, τόν ναό τῆς Παναγίας τοῦ Μουτουλλᾶ καί, τέλος, τή Μονή τοῦ Ἄρακος. Καί, ὅταν εἶδε ἡ Τουρκοκύπρια τά χρώματα, τήν ὑψηλή τέχνη καί τίς ἀλληλεπιδράσεις αὐτῶν τῶν μνημείων, μέ ρώτησε: «Μά, Δεσπότη, ἐσεῖς εἴχατε πρίν τούς Ὀθωμανούς αὐτά τά χρώματα τοῦ Τζιόττο, τοῦ Ραφαήλ, καί τά χρησιμοποιούσατε; Καί ἦταν γνωστά στούς ζωγράφους σας; Καί εἴχατε αὐτή τήν ὑψηλή θρησκευτική τέχνη; Τότε, ἡ συνεργασία μας στό ‘‘Ἵδρυμα Μελετῶν Ἀνατολικῆς Μεσογείου’’ δέν θά εἶναι ἰσότιμη, ἀλλά ἐσεῖς θά εὑρίσκεσθε σέ θέση ὑπεροχῆς!» Καί, τελικά, ναυάγησε τό Ἵδρυμα ΙΜΑΜ! ΙΜΑΜ μπαϊλντί...! Τῶν φρονίμων ὀλίγα. Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν, ἀκουέτω καί, ὁ νοῶν, νοείτω...

Λοιπόν, ἀντιλαμβάνεσθε γιατί τά λέω αὐτά. Ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι Ρωμηοί τῆς Κύπρου, ἄνθρωποι τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου, πρέπει νά ἀντιληφθοῦμε ποιά εἶναι ἡ δύναμή μας καί ποιά ἡ πραγματική μας δυνατότητα. Αὐτά, πού θά δοῦμε καί θά ἀκούσουμε σέ λίγο εἶναι ἕνα ἐκλεκτό κομμάτι ἀπό τήν ψηφίδα τῆς πονεμένης Ρωμηοσύνης, πού συνεχίζει νά ὑπάρχει στήν Ἀνατολική Μεσόγειο.

Εὐχαριστοῦμε πολύ γιά τήν συνεργασία