Τα μήλα και τα εμβόλια
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΝΤΩΝΑΡΑΚΗΣ*
Τα εμβόλια είναι ιστορικά ο πιο
αποτελεσματικός τρόπος να προφυλαχθεί ο πληθυσμός από τις λοιμώξεις.
Εκατομμύρια θάνατοι αποφεύγονται κάθε χρόνο λόγω των διάφορων εμβολιασμών! Η
σημασία τους ήρθε πάλι στο προσκήνιο με την πρόσφατη περιπέτεια του κορωνοϊού.
Οι ειδήσεις για την αποτελεσματικότητα των υπό ανάπτυξη εμβολίων από τις
διάφορες εταιρείες είναι πρωτοσέλιδες στις εφημερίδες και αποτελούν το κύριο
θέμα σε όλα τα επίπεδα οικογενειακών, κοινωνικών και επαγγελματικών συζητήσεων.
Η δίψα της ενημέρωσης για τα εμβόλια ξεπερνά και αυτή της πολιτικής, τέχνης,
αθλημάτων και διακοπών. Υπάρχουν όμως και οι σκεπτικιστές που βλέπουν τα
εμβόλια με δυσπιστία ή και φόβο. Ας δούμε, λοιπόν, τα εμβόλια με το ψυχρό και
εξελικτικό μάτι του γονιδιώματος.
Η συνάντηση των δύο γονιδιωμάτων, αυτό του κορωνοϊού με τις 30.000 γράμματα, και αυτό του ανθρώπου με τα 6,4 δισεκατομμύρια γράμματα έχει φέρει την ανθρωπότητα άνω-κάτω. Και οι δύο πλευρές, ο ιός και ο άνθρωπος έχουν μόνο ένα σκοπό σε αυτή τη συνάντηση: ο καθένας από τους δύο να επιζήσει! Η έκβαση της μάχης αυτής εάν αφεθεί στην τύχη εξαρτάται κυρίως από την ποικιλομορφία του ιού και την ποικιλομορφία των ανθρωπίνων γονιδιωμάτων. Με άλλα λόγια, επιζούν όσα γονιδιώματα έχουν τέτοιες παραλλαγές που επιτρέπουν την καλύτερη δυνατή αντοχή, προφύλαξη και ισχυρή ανοσία σχετικά με τον κορωνοϊό. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Τα τελευταία χρόνια οι γενετιστές πρώτα και έπειτα οι μοντέρνοι πολιτικοί της υγείας μιλάμε για εξατομικευμένη ιατρική της ακρίβειας που είναι βασισμένη στη γονιδιωματική ποικιλομορφία. «Δεν υπάρχουν αρρώστιες, υπάρχουν άρρωστοι!», λέει το σύνθημα της γονιδιωματικής ιατρικής. Δηλαδή το κάθε ατομικό γονιδίωμα βιώνει διαφορετικά την κάθε αρρώστια, έχει διαφορετική προδιάθεση στις μύριες ασθένειες, και αντιδρά διαφορετικά στα φάρμακα.
Στο άλλο άκρο της ιατρικής είναι η πραγματικότητα και φιλοσοφία του εμβολίου. Η θέση εδώ είναι ότι υπάρχει μια ιατρική πράξη για όλους η ίδια, χωρίς να μας πολυσκοτίζει η γονιδιωματική ιδιαιτερότητα του καθένα/καθεμιάς από εμάς. Σαν να λέμε να φορέσουμε ένα ζευγάρι παπούτσια στο ίδιο μέγεθος, ίδιο σχέδιο, ίδιο χρώμα για όλους/όλες αρκεί να μην περπατάμε ξυπόλυτοι στα αγκάθια του ιού. Εντάξει, έστω και έτσι θα τα φορέσουν όλοι τα παπούτσια αφού μας λύνεται το πολύ σοβαρό πρόβλημα της αρρώστιας από τον κορωνοϊό και όλα τα συμπαρομαρτούντα (εμπόριο, σχολεία, λατρεία, ταξίδια, συναυλίες, ποδόσφαιρο…).
Σπάνια όμως, κάπου, κάποια ιδιαίτερα γονιδιώματα αντιδρούν διαφορετικά στο εμβόλιο. Και όχι μόνο στο εμβόλιο αλλά σε οποιαδήποτε εξωτερική περιβαλλοντική επίδραση γενικότερα. Πάρτε για παράδειγμα τα… μήλα. Εχουμε όλοι ακούσει τη σοφή φράση «ένα μήλο την ημέρα, το γιατρό τον κάνει πέρα!». Ενώ λοιπόν τα μήλα είναι μια υγιεινή τροφή για όλους… για όλους; όχι όμως για τον Αχιλλέα από ένα ορεινό χωριό της Ελλάδoς που έχει δυσανεξία στη φρουκτόζη, μια σπάνια κληρονομική αρρώστια από παθογόνες μεταλλαγές στο γονίδιο με το παράξενο όνομα ALDOB. Η παθολογική πρωτεΐνη που κωδικοποιείται από αυτό το γονίδιο δεν μεταβολίζει καλά τη φρουκτόζη που υπάρχει στα μήλα και σε άλλα φρούτα, και προκαλεί τα συμπτώματα στον Αχιλλέα. Βέβαια, η πάθηση του Αχιλλέα που τον αρρωσταίνουν τα μήλα είναι σπάνια, περίπου ένας στις 20.000 ανθρώπους, αλλά δεν παύει να είναι και αυτός ένας αγαπημένος και πολύτιμος γιος, αδελφός, φίλος, σύζυγος, πατέρας, συνάνθρωπος που χρειάζεται την προσοχή και τη φροντίδα μας.
Το παράδειγμα των μήλων το ανέφερα για να καταλήξω ότι και τα εμβόλια, σαν εξωτερικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες, έχουν και αυτά διαφορετική ανταπόκριση στα διάφορα γονιδιώματα. Υπάρχουν δηλαδή άνθρωποι με συγκεκριμένη ποικιλομορφία στα γονίδιά HLA, υποδοχέων Toll, κυτοκινών, (και αναμφισβήτητα άλλων που δεν έχουν ακόμα ταυτοποιηθεί), οι οποίοι δεν αναπτύσσουν καθόλου ή ελάχιστη ανοσία. Στο άλλο άκρο βρίσκονται άλλοι άνθρωποι που υπεραναπτύσσουν ανοσία. Και τα δύο άκρα των επιπέδων της πληθυσμιακής ανοσίας είναι βεβαίως σπάνια. Εχει υπολογιστεί σε μελέτες με μονοωογενή δίδυμα άτομα (που έχουν πανομοιότυπο γονιδίωμα) ότι το επίπεδο της επιτυγχανόμενης ανοσίας καθορίζεται κατά μεγάλο ποσοστό (40-85% για διάφορους ιούς) από τη γονιδιωματική ποικιλομορφία. Ευτυχώς οι πολύ ακραίες παθολογικές αντιδράσεις στο εμβόλιο είναι εξαιρετικά σπάνιες, ίσως της ίδιας συχνότητας με το παράδειγμα της δυσανεξίας στη φρουκτόζη που ανέφερα πριν.
Θα ρωτήσετε: εσύ γιατρέ-γενετιστή-ερευνητή θα εμβολιαστείς; Βεβαίως Ναι (αν μέχρι τότε δεν θα είμαι θετικός στον ιό)! Η πιθανότητα σοβαρής άμεσης αντίδρασης είναι ελαχιστότατη. Οσο για τις μακροχρόνιες θεωρητικές παρενέργειες –αν υπάρχουν– είμαι σίγουρος ότι είναι πολύ μικρότερες από αυτές του καπνίσματος, της οδήγησης αυτοκινήτου, ή την πιθανότητα σωματικών μεταλλαγών που προκαλούν καρκίνους.
Θα ήταν βέβαια πολύ πιο κομψό να υπήρχαν εμβόλια φτιαγμένα στα μέτρα του κάθε γονιδιώματος, αλλά ζητάμε πολλά σε μια στιγμή πολεμικής σύρραξης με τον ιό που μας ταλαιπωρεί και μας διαιρεί.
* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών, πρώην πρόεδρος του διεθνούς οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).
Η συνάντηση των δύο γονιδιωμάτων, αυτό του κορωνοϊού με τις 30.000 γράμματα, και αυτό του ανθρώπου με τα 6,4 δισεκατομμύρια γράμματα έχει φέρει την ανθρωπότητα άνω-κάτω. Και οι δύο πλευρές, ο ιός και ο άνθρωπος έχουν μόνο ένα σκοπό σε αυτή τη συνάντηση: ο καθένας από τους δύο να επιζήσει! Η έκβαση της μάχης αυτής εάν αφεθεί στην τύχη εξαρτάται κυρίως από την ποικιλομορφία του ιού και την ποικιλομορφία των ανθρωπίνων γονιδιωμάτων. Με άλλα λόγια, επιζούν όσα γονιδιώματα έχουν τέτοιες παραλλαγές που επιτρέπουν την καλύτερη δυνατή αντοχή, προφύλαξη και ισχυρή ανοσία σχετικά με τον κορωνοϊό. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Τα τελευταία χρόνια οι γενετιστές πρώτα και έπειτα οι μοντέρνοι πολιτικοί της υγείας μιλάμε για εξατομικευμένη ιατρική της ακρίβειας που είναι βασισμένη στη γονιδιωματική ποικιλομορφία. «Δεν υπάρχουν αρρώστιες, υπάρχουν άρρωστοι!», λέει το σύνθημα της γονιδιωματικής ιατρικής. Δηλαδή το κάθε ατομικό γονιδίωμα βιώνει διαφορετικά την κάθε αρρώστια, έχει διαφορετική προδιάθεση στις μύριες ασθένειες, και αντιδρά διαφορετικά στα φάρμακα.
Στο άλλο άκρο της ιατρικής είναι η πραγματικότητα και φιλοσοφία του εμβολίου. Η θέση εδώ είναι ότι υπάρχει μια ιατρική πράξη για όλους η ίδια, χωρίς να μας πολυσκοτίζει η γονιδιωματική ιδιαιτερότητα του καθένα/καθεμιάς από εμάς. Σαν να λέμε να φορέσουμε ένα ζευγάρι παπούτσια στο ίδιο μέγεθος, ίδιο σχέδιο, ίδιο χρώμα για όλους/όλες αρκεί να μην περπατάμε ξυπόλυτοι στα αγκάθια του ιού. Εντάξει, έστω και έτσι θα τα φορέσουν όλοι τα παπούτσια αφού μας λύνεται το πολύ σοβαρό πρόβλημα της αρρώστιας από τον κορωνοϊό και όλα τα συμπαρομαρτούντα (εμπόριο, σχολεία, λατρεία, ταξίδια, συναυλίες, ποδόσφαιρο…).
Σπάνια όμως, κάπου, κάποια ιδιαίτερα γονιδιώματα αντιδρούν διαφορετικά στο εμβόλιο. Και όχι μόνο στο εμβόλιο αλλά σε οποιαδήποτε εξωτερική περιβαλλοντική επίδραση γενικότερα. Πάρτε για παράδειγμα τα… μήλα. Εχουμε όλοι ακούσει τη σοφή φράση «ένα μήλο την ημέρα, το γιατρό τον κάνει πέρα!». Ενώ λοιπόν τα μήλα είναι μια υγιεινή τροφή για όλους… για όλους; όχι όμως για τον Αχιλλέα από ένα ορεινό χωριό της Ελλάδoς που έχει δυσανεξία στη φρουκτόζη, μια σπάνια κληρονομική αρρώστια από παθογόνες μεταλλαγές στο γονίδιο με το παράξενο όνομα ALDOB. Η παθολογική πρωτεΐνη που κωδικοποιείται από αυτό το γονίδιο δεν μεταβολίζει καλά τη φρουκτόζη που υπάρχει στα μήλα και σε άλλα φρούτα, και προκαλεί τα συμπτώματα στον Αχιλλέα. Βέβαια, η πάθηση του Αχιλλέα που τον αρρωσταίνουν τα μήλα είναι σπάνια, περίπου ένας στις 20.000 ανθρώπους, αλλά δεν παύει να είναι και αυτός ένας αγαπημένος και πολύτιμος γιος, αδελφός, φίλος, σύζυγος, πατέρας, συνάνθρωπος που χρειάζεται την προσοχή και τη φροντίδα μας.
Το παράδειγμα των μήλων το ανέφερα για να καταλήξω ότι και τα εμβόλια, σαν εξωτερικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες, έχουν και αυτά διαφορετική ανταπόκριση στα διάφορα γονιδιώματα. Υπάρχουν δηλαδή άνθρωποι με συγκεκριμένη ποικιλομορφία στα γονίδιά HLA, υποδοχέων Toll, κυτοκινών, (και αναμφισβήτητα άλλων που δεν έχουν ακόμα ταυτοποιηθεί), οι οποίοι δεν αναπτύσσουν καθόλου ή ελάχιστη ανοσία. Στο άλλο άκρο βρίσκονται άλλοι άνθρωποι που υπεραναπτύσσουν ανοσία. Και τα δύο άκρα των επιπέδων της πληθυσμιακής ανοσίας είναι βεβαίως σπάνια. Εχει υπολογιστεί σε μελέτες με μονοωογενή δίδυμα άτομα (που έχουν πανομοιότυπο γονιδίωμα) ότι το επίπεδο της επιτυγχανόμενης ανοσίας καθορίζεται κατά μεγάλο ποσοστό (40-85% για διάφορους ιούς) από τη γονιδιωματική ποικιλομορφία. Ευτυχώς οι πολύ ακραίες παθολογικές αντιδράσεις στο εμβόλιο είναι εξαιρετικά σπάνιες, ίσως της ίδιας συχνότητας με το παράδειγμα της δυσανεξίας στη φρουκτόζη που ανέφερα πριν.
Θα ρωτήσετε: εσύ γιατρέ-γενετιστή-ερευνητή θα εμβολιαστείς; Βεβαίως Ναι (αν μέχρι τότε δεν θα είμαι θετικός στον ιό)! Η πιθανότητα σοβαρής άμεσης αντίδρασης είναι ελαχιστότατη. Οσο για τις μακροχρόνιες θεωρητικές παρενέργειες –αν υπάρχουν– είμαι σίγουρος ότι είναι πολύ μικρότερες από αυτές του καπνίσματος, της οδήγησης αυτοκινήτου, ή την πιθανότητα σωματικών μεταλλαγών που προκαλούν καρκίνους.
Θα ήταν βέβαια πολύ πιο κομψό να υπήρχαν εμβόλια φτιαγμένα στα μέτρα του κάθε γονιδιώματος, αλλά ζητάμε πολλά σε μια στιγμή πολεμικής σύρραξης με τον ιό που μας ταλαιπωρεί και μας διαιρεί.
* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών, πρώην πρόεδρος του διεθνούς οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).
Πηγή: Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου