«Για τα παιδιά». Το νέο τεύχος της «Σύναξής»

 «Για τα παιδιά».

Το νέο τεύχος της «Σύναξής» μας (αρ. 161), με το οποίο ξεκινάμε το 41ο έτος της!

Παραθέτω το ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ και στη συνέχεια τα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

(το εξώφυλλο το κοσμεί έργο της Naira Stergiou ).

……………………………………………………………...............

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο

Σαράντα χρόνια κι ένα τεύχος δρόμος…

Το πρώτο τεύχος της «Σύναξης» κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1982, σχεδόν είκοσι χρόνια πριν ξημερώσει ο 21ος αιώνας. Έτσι φέτος, τον Ιανουάριο του 2022, συμπληρώθηκαν σαράντα ολοστρόγγυλα χρόνια, με την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα να έχει ξεκινήσει! Αν μετρήσουμε αυτό τον δρόμο με τεύχη, έχουμε 160 γέννες. Σαράντα χρόνια αδιάλειπτου γεννοβολήματος κάθε τρεις μήνες.

Με το τεύχος ετούτο λοιπόν (το 161ο) ανοίγουμε το βήμα στα μετά τα σαράντα! Και γι’ αυτό, το ανοίγουμε με ένα αφιέρωμα που εξ ορισμού παραπέμπει στην βίωση του σήμερα με λαχτάρα για το μέλλον, όπως περίπου γίνεται μετά τον «σαραντισμό» στην εκκλησία: Είναι αφιέρωμα στα παιδιά, και ειδικότερα στη σχέση τους με την πίστη και με τον θεολογικό κόσμο των ενηλίκων.

Σαράντα χρόνια…

Επί σαράντα χρόνια (κι ένα τεύχος) η έγνοια είναι καθημερινή. Το κάθε τεύχος εμφανίζεται κάθε τρίμηνο, όμως οι αθέατοι κόποι είναι ασταμάτητοι. Δεν ξεχωρίζουν μέρα από νύχτα, δεν διακόπτουν σε εγκλεισμούς ή νοσηλείες, πασχίζουν να πλουτίζουν όποτε ανταμώνουν αποτυχίες, απώλειες ή τραμπουκισμούς. Έτσι έχουν υπάρξει αυτά τα χρόνια, δρόμοι παντός καιρού, με ομορφιές μα και με κόστος. Ίσως μιαν άλλη στιγμή μιλήσουμε εξομολογητικά γι’ αυτά... Εδώ αρκεί να πούμε σε τι συνοψίζονται όλα αυτά. Συνοψίζονται λοιπόν σε δυο λέξεις: Χαρά και δέος! Χαρά που τη νιώθουμε ως δώρο, δέος που βιώνουμε μπροστά σε κάτι μυστήριο. Χαρά και δέος, που κρατούν το φως τους αν κρατούν μακριά τους τον κομπασμό. Έκδοση περιοδικού σημαίνει ασταμάτητους πυκνούς σχεδιασμούς, και σχεδιασμός σημαίνει πειρασμό της αυταπάτης ότι τάχα διαφεντεύεις το μέλλον. Και γι’ αυτό είναι ανυπερθέτως απαραίτητο, οι σχεδιασμοί να εμβαπτίζονται στα ζώντα ύδατα μιας ιδιαίτερης άσκησης: στο να καταλαβαίνεις με τα μύχια της ύπαρξής σου το εύθραυστό σου, κι όμως να το παντρεύεις με τη λαχτάρα για το μέλλον, αλλά και πάλι χωρίς να δένεις κόμπο ο,τιδήποτε. Είναι άσκηση στο να καταλαβαίνεις πως έχεις χίλιους λόγους να ευγνωμονείς για τόσες συναντήσεις, τόσες φιλίες που ολοένα αυγαταίνουν, τόσες αναμετρήσεις, τόσες διερωτήσεις, τόσους εκβραχισμούς. Πώς πέρασαν σαράντα χρόνια; Ειλικρινά, δεν μπορεί κανείς να το χωνέψει, ακόμα κι αν τα εικοσιτετράωρα αυτών των χρόνων τα ζει ήδη από την περίοδο που ο πρωτομάστοράς μας Παναγιώτης Νέλλας ετοίμαζε με χαρτί και μολύβι και συζητήσεις την εκκόλαψη της «Σύναξης». Και τώρα, όσοι ήμασταν τότε γύρω του και μαθητές στα εργόχειρά του, είμαστε σε ηλικία μεγαλύτερη απ’ αυτήν που είχε ο δάσκαλος όταν έφυγε – τόσο αιφνίδια! [1] Δεν είπα, δέος; Δέος όμως και για κάτι ακόμη: για την ευθύνη σου να αρθρώνεις λόγο, ευθύνη λιπαινόμενη –μακάρι– απ’ την επίγνωση πως έχεις να δώσεις λόγο… Η προσευχή είναι η γραμματική των θεατών και των αθέατων κόπων…

Η διαδρομή των σαράντα χρόνων σημαίνει ζήση τεσσάρων δεκαετιών με κάποιους κοινούς άξονες, μα και με τόσο διαφορετικά χαρακτηριστικά μεταξύ τους, μέσα στους πνευματικούς, κοινωνικούς, ιδεολογικούς αναδασμούς της ελληνικής κοινωνίας, μα και της παγκόσμιας Ορθοδοξίας. Φέρτε στον νου σας τα εμβληματικά γεγονότα και τη φυσιογνωμία καθεμιάς δεκαετίας: του 1980, κατόπιν του 1990, ύστερα του 2000, μετά του 2010 και πάει λέγοντας, με κρίσεις απρόβλεπτες, με απόνερα αναπόφευκτα, με ευκαιρίες άλλοτε εύφορες κι άλλοτε χαμένες. Αλλού τεράστιοι μετασχηματισμοί κι αλλού πανσθενή τέλματα, και συχνά διαύγαση του θεολογικού τοπίου με αναντίστοιχη επιδείνωση της εκκλησιαστικής ακαμψίας. Και σ΄ όλα αυτά η «Σύναξη» σε προσπάθεια να σπουδάζει αυτό που δεν χωράει στο τσεπάκι κανενός, να δίνει μαρτυρία εκτιθέμενη, να συζητά με ανθρώπους που σέβονται την πίστη χωρίς να την συμμερίζονται, να επιμένει στο όνειρο (όνειρο κοινό, κι όχι ιδιωτικό) για εκκλησιαστικές κοινότητες αδιάζευκτα λατρεύουσες και θεολογούσες και πράττουσες και πορευόμενες. Με δυο λόγια, πάντα σε προσπάθεια να διαλέγεται και να αναμετριέται με το εκάστοτε σήμερα. Αυτό βέβαια εύκολα διακηρύσσεται κι εύκολα γίνεται παντιέρα ανέξοδη. Μα όταν πασχίζεις αυτό να είναι ειλικρινά το εργόχειρό σου, τότε εσύ ο ίδιος, εσύ η ίδια οφείλεις να μη μένεις αλαζονικά μαρμαρωμένος. Αν, για παράδειγμα, καθηλωθώ στην ευκολία δεκαετιών που πέρασαν, τότε δεν είμαι πιστός. Προδότης γίνομαι˙ προδότης του χρέους για αντάμωμα με την κάθε εποχή σαν αυτή να χρειάζεται να γίνει το υλικό της αποκάλυψης του Θεού στο σήμερα, όπως τόνιζε ο Παναγιώτης Νέλλας. Ο Χριστός, μας έλεγε τολμηρά ο πρωτομάστορας, «προσφέρεται μέσα στην Εκκλησία στους ανθρώπους και ταυτόχρονα περιμένει απ’ αυτούς τη συγκεκριμένη σάρκα διά της οποίας μόνο το Σώμα του μπορεί να συγκροτηθεί. Αν ο Χριστός δεν βρει σε μια ορισμένη ιστορική περίοδο αυτή τη σάρκα, μένει σ’ αυτή την περίοδο αδρανής [...]. Η ενσωμάτωση στο Χριστό δεν αφορά μόνο τα ανθρώπινα όντα. Αφορά εξίσου τις ιστορικές πραγματικότητες μέσα στις οποίες οι άνθρωποι είναι υπαρξιακά δομημένοι». [2]

Οι χαρές πλεονάζουν, μα και οι συγκρούσεις αφθονούν. Αυτή είναι η απλή αλήθεια. Όπως επίσης είναι αλήθεια της «Σύναξης» ότι η ίδια αρνείται προγραμματικά να γίνει δύναμη εκδίκησης. Και παιδεύεται να προχωρά προσηλωμένη στα τίμια και στα πολύτιμα, με υνί την ψυχή ανθρώπων που κάνουν το περιοδικό ζωή τους – όχι μία από πολλές δραστηριότητες. Με την άροση του Παναγιώτη Νέλλα (+ 1986), την σοφία των αδελφών Μάινα, Λευτέρη (+ 1996) και Ιάκωβου (+ 1998), και την τρυφεράδα της Ρίτας Νέλλα (+ 2018), η «Σύναξη» εκτείνεται και στην εδώ ζωή και στην επόμενη, ακουμπώντας στην ευχή των αγαπημένων που οδοποίησαν την περπατησιά ημών των περιλειπόμενων. Και κατόπιν με την προσφορά του Σωτήρη Γουνελά (αρχισυντάκτη ως τα τέλη του 1997), των μελών της Συντακτικής Επιτροπής (αληθώς συντακτικής) και των υπεύθυνων γραμματείας, και βεβαίως του Κώστα και της Πόπης Νέλλα, που συνεχίζουν τη νοικοκυροσύνη της οικογένειας Νέλλα. Κορυφαία ευλογία για το περιοδικό είναι ο ανείπωτος και καρδιακός συντονισμός των σταθερών συντελεστών του, πραγματικά νευρώνων του: των μαστόρων στοιχειοθετών Γιάννη, Μαριάνας και Δημήτρη Σούκη, της απερινόητης διορθώτριας Ντίνας Σαμοθράκη, των αφοσιωμένων στην έκδοση Γιώργου Χατζηιακώβου και Λουκά Σούλου. Είναι δώρο πελώριο, η συνεργασία να είναι πανηγύρι κι όχι αγγαρεία! Είμαστε όλοι συν-σκηνίτες μιας εξόδου που ξεπερνά πλέον τα σαράντα χρόνια, με την «Σύναξη» αποφασισμένη να είναι ελεύθερο, ευρύχωρο και ακηδεμόνευτο εργαστήρι σκέψης, δίχως τα χρυσά δεσμά χορηγών, πνευματικής υπαλληλίας και παγκαριών. Διαβαζόμαστε, βγαίνουμε˙ όταν δεν θα διαβαζόμαστε, δεν θα βγαίνουμε!

… κι ένα τεύχος δρόμος

Όπως είπαμε, το τεύχος τούτο προσεγγίζει τα παιδιά σε σχέση με την εκκλησιαστική ζωή, η οποία ουσιαστικά είναι δομημένη με κέντρο τους ενήλικες. Ωστόσο τα παιδιά δεν είναι ενήλικες σε σμίκρυνση. Είναι ιδιαίτερες παρουσίες και χρειάζεται να μετρούν ως τέτοιες. Είναι τόσο όμορφη και τόσο συμπεριληπτική η επισήμανση του αγίου Ειρηναίου Λυών: Ο Χριστός δεν προσπέρασε καμιά ανθρώπινη συνθήκη, αλλά εξαγίασε κάθε ηλικία, ζώντας την. Έγινε βρέφος για τα βρέφη, παιδί για τα παιδιά, νεαρός για τους νεαρούς κι ενήλικας για τους ενήλικες. [3] Χρειάζεται να το κρατάμε μπρος στα μάτια μας αυτό, διότι, μολονότι όλοι οι ενήλικες έχουμε υπάρξει παιδιά, υπολειπόμαστε του φιλότιμου που τους οφείλουμε. Υπάρχουν ζωές σε ακραία εγκατάλειψη και σε άκρα θεοφάνεια, όταν ένα παιδί μιλά στον Θεό μ’ αυτά τα λόγια – πραγματικά, κι όχι ως υπόθεση βιβλιογραφίας: «Μην κρύβεσαι από μένα! […] Μη μ’ αφήνεις και μη μ’ εγκαταλείπεις, Θεέ μου και σωτήρα μου. Η μάνα κι ο πατέρας μου μ’ εγκατέλειψαν, μα ο Κύριος με δέχεται». [4]

Πάμε λοιπόν στα κείμενα του αφιερώματός μας.

Το κείμενο του Παναγιώτη Νέλλα δεν αφορά τα παιδιά, αλλά τους νέους που βρίσκονται σε φάση αυτενέργειας. Ωστόσο έχει τη θέση του εδώ, διότι κατά κάποιον τρόπο γεφυρώνει την σαραντάχρονη πορεία της «Σύναξης» με το αφιέρωμά μας. Μιλώντας με ζέση για την ευθύνη των νέων, αναδεικνύει μείζονα ζητήματα εκκλησιαστικής ζωής και αποστολής, εκκρεμή και σήμερα. Το κείμενο, τη συγκυρία και τα συμφραζόμενά του σχολιάζει και διευκρινίζει αμέσως μετά ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου.

Η Αικατερίνη Τσαλαμπούνη ερευνά την θέση των παιδιών στην Καινή Διαθήκη, και τις ερμηνείες τους, τόσο ως υπάρξεων αγνών, αλλά και ως υποδειγμάτων των αδύναμων οι οποίοι κατ’ εξοχήν γίνονται πολίτες της Βασιλείας του Θεού. Στη συνέχεια ο Τιμολέων Γαλάνης φωτίζει κάποια δύσκολα σημεία της Παλαιάς Διαθήκης, όπου ο Θεός εμφανίζεται να μετρά την αφοσίωση των πατεράδων αξιώνοντας τη θυσία του πρωτότοκου γιου τους. Ύστερα ο Παναγιώτης Υφαντής εξετάζει τις ματιές που ρίχνει στα παιδιά η εκκλησιαστική γραμματεία, τα συναξάρια και τα μαρτυρολόγια, προσπαθώντας να συνδέσουν τη Βιβλική οπτική με τις αγωνίες της εποχής τους.

Κατόπιν η Κυριακή Τριανταφυλλίδου, η Αγγελική Καριώτογλου, η Χρυσή Καριώτογλου και ο π. Αντώνιος Καλλιγέρης δίνουν τις δικές τους απαντήσεις στο ερώτημα αν έχουν και τι έχουν να πουν οι ενήλικες πιστοί στα παιδιά, και αν ναι, πώς.

Τα ζητήματα και τις δυσκολίες που αφορούν την είσοδο των παιδιών στην Εκκλησία προσεγγίζουν ο π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος (για τον νηπιοβαπτισμό στην Ορθόδοξη Εκκλησία) και ο αρχιεπ. Ιωάννης Σπιτέρης (για την χορήγηση του χρίσματος και της θείας Κοινωνίας σε ηλικία 7-10 ετών στην πρακτική της Καθολικής Εκκλησίας).

Ο π. Ζήσης Κτενίδης ορύσσει τον κόσμο του κινηματογράφου, εντοπίζοντας ταινίες που προσφέρονται για την αγωγή της παιδικής ηλικίας – και για σχετικό προβληματισμό γονέων και εκπαιδευτικών. Ο π. Βασίλειος Χαβάτζας συζητά με παρρησία και ειλικρίνεια τη σχέση των παιδιών με το μυστήριο της εξομολόγησης, διερωτώμενος όχι μόνο για το «πώς» μιας τέτοιας σχέσης, αλλά ακόμη και για τον λόγο ύπαρξής της. Τέλος ο π. Βασίλειος Θερμός κρίνει τις πρόσφατες εξελίξεις στον κοινωνικό χώρο όσον αφορά ένα πολύ ευαίσθητο θέμα: την αντιμετώπιση της λεγόμενης δυσφορίας που βιώνουν ορισμένα παιδιά προς το φύλο τους, ως προβλήματος ή αντιθέτως ως κανονικότητας. Αυτό που μορφάζει εφιαλτικά πίσω από αυτό το ζήτημα (αλλά και ευρύτερα, πίσω από κάθε ιδεολογικό ή θρησκευτικό στρατωνισμό) είναι η πιθανότητα εργαλειοποίησης των παιδιών.

Καλό δρόμο, φίλες και φίλοι.

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

[1] Πρβλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Παναγιώτη Νέλλα μνήμη και παρουσία», Σύναξη 138 (2016), σ. 48.

[2] Παναγιώτης Νέλλας, «Γεννηθήναι άνωθεν. Οι δογματικές, μυστηριακές και ανθρωπολογικές προϋποθέσεις της πνευματικής ζωής», Σύναξη 3 (1982), σ. 32.

[3] Ειρηναίος, Κατά αιρέσεων 2, 22, 4, Sources Chrétiennes 294:220.

[4] Ψαλμ. 27(26):9-10.

………………………………………………..……………

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

- ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΕΛΛΑΣ, «Οἱ νέοι καὶ τὰ προβλήματα τῆς Ὀρθοδοξία».

- ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, «Ἐπίμετρο στὸ κείμενο τοῦ Παναγιώτη Νέλλα “Οἱ νέοι καὶ τὰ προβλήματα τῆς Ὀρθοδοξίας”».

- ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΣΑΛΑΜΠΟΥΝΗ, «Παιδὶ καὶ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ στὴν Καινὴ Διαθήκη».

- ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΓΑΛΑΝΗΣ, «Ἡ θυσία τοῦ πρωτοτόκου στὴν Παλαιὰ Διαθήκη».

- ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΥΦΑΝΤΗΣ, «Ὁ δοξασμὸς τῆς ἀθωότητας».

- ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΟΥ, ΑΓΓΕΛΙΚΗ καὶ ΧΡΥΣΗ ΚΑΡΙΩΤΟΓΛΟΥ,

π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΛΛΙΓΕΡΗΣ, «Τί ἔχουμε νὰ ποῦμε στὰ παιδιά».

- π. ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ΜΑΡΤΖΟΥΧΟΣ, «Ἡ Χάρις, κἂν χάρις ᾖ, τοὺς θέλοντας σῴζει».

- Καθολ. Ἀρχιεπ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΙΤΕΡΗΣ, «Ἡ χριστιανικὴ μύηση τῶν παιδιῶν στὴν παράδοση τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας».

- ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, «Κατῆλθες» (ποίημα).

- π. ΖΗΣΗΣ ΚΤΕΝΙΔΗΣ, «Παιδικὸς Κινηματογράφος/Κινηματογράφος γιὰ παιδιά: Μιὰ χαρτογράφηση τοῦ πεδίου».

- π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΧΑΒΑΤΖΑΣ, «Στὴν πορεία πρὸς τὴ συνειδητότητα».

- π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ, «Φύλο: παιδιὰ καὶ ἔφηβοι ὡς «στρατιῶτες» στὸν «πόλεμο» τῶν μεγάλων».

- ΜΑΡΩ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, «Πέτρος».