Η τοξικότητα της κουλτούρας ακύρωσης (cancel culture). Υπάρχει χώρος για ποιμαντική αντιμετώπιση; - π. Χριστοφόρου Χρόνη

Η τοξικότητα της κουλτούρας ακύρωσης (cancel culture). 
Υπάρχει χώρος για ποιμαντική αντιμετώπιση;

Πρωτοπρεσβυτέρου Χριστοφόρου Χρόνη

Κληρικού Ι. Μ. Αιτωλίας κ΄ Ακαρνανίας 

(Δρ. Θεολογίας-Μ.Α Φιλοσοφίας)

Διδάσκοντος στο ΕΚΠΑ/Θεολογική Σχολή-Τμ. Θεολογίας

1. Η κουλτούρα ακύρωσης ζει και βασιλεύει

         Η κουλτούρα ακύρωσης (cancel culture) είναι μια σύγχρονη μορφή λογοκρισίας/εξοστρακισμού, κατά την οποία κάποιος απομακρύνεται από τους κοινωνικούς ή επαγγελματικούς κύκλους, είτε διαδικτυακά, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε στην πραγματική ζωή. Όσοι υπόκεινται σε αυτόν τον εξοστρακισμό, λέγεται ότι έχουν «ακυρωθεί» (έχουν φάει cancel) και, ως επί το πλείστο, θύματα πέφτουν άνθρωποι, ακόμη και επιφανείς άνθρωποι, που αντιβαίνουν τον καθωσπρεπισμό/πολιτική ορθότητα. Ο όρος έχει κυρίως αρνητική χροιά και χρησιμοποιείται σε συζητήσεις για την ελευθερία του λόγου και τη λογοκρισία.^[1]

        Το αυξανόμενο πρόβλημα της κουλτούρας ακύρωσης συνδέεται με τη συνεχιζόμενη απομάκρυνση του δυτικού πολιτισμού από τη χριστιανική ηθική. Καθώς η κοινωνία γίνεται όλο και πιο μεταχριστιανική, θα υιοθετεί φυσικά συμπεριφορές λιγότερο συμβατές με τη χριστιανική-βιβλική προσέγγιση. Πλέον στην εποχή μας αξία δεν έχουν οι αξίες και η αλήθεια, αλλά οι γνώμες. Η γνώμη μου είναι η αλήθειά μου. Όποιος δεν δέχεται την αλήθειά μου, στοχοποιείται και ακυρώνεται. Σχετικισμός  και αλαζονεία παντού. Δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια παρά μόνο η αλήθεια που πιστεύω εγώ. Οι απόλυτες αλήθειες έχουν μπει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Βέβαια ο σχετικισμός, η άποψη δηλ. ότι δεν υπάρχουν απόλυτες αλήθειες, πριονίζει το κλαδί πάνω στο οποίο στέκεται και αυτοαναιρείται, αφού πρέπει να δεχθεί οπωσδήποτε μία απόλυτη αλήθεια: ότι δεν υπάρχουν απόλυτες αλήθειες.

        Η κουλτούρα της ακύρωσης είναι καρκίνος στη δημοκρατία, την αξιοκρατία, τη δίκαιη διαδικασία και την ελευθερία της έκφρασης. Ο καρκίνος αυτός δίνει μεταστάσεις κυρίως μέσω του τύπου, της τηλεόρασης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η κουλτούρα ακύρωσης καταστρέφει τη δημιουργικότητα, θέτει σε κίνδυνο βασικές ελευθερίες, διαστρεβλώνει την ιστορία, ενδυναμώνει δεξιούς και αριστερούς εξτρεμιστές, καταστρέφει υπολήψεις που κερδήθηκαν με κόπο—όλα αυτά χωρίς λογοδοσία ή διαφάνεια. Η κουλτούρα ακύρωσης προκαλεί περισσότερα προβλήματα παρά λύνει. Κατηγορεί ψευδώς, είναι άνευ προτύπων, μη διαφανής και συχνά ανώνυμη, κρύβει προσωπικές, ιδεολογικές και πολιτικές ατζέντες. Μπορεί να γίνει όργανο για εκδίκηση και εκβιασμό. Η κουλτούρα ακύρωσης είναι πραγματική. Στην κουλτούρα ακύρωσης δεν έχεις το δικαίωμα της δίκης και απολογίας. Κρίνεσαι αμέσως χωρίς δίκη. Πρόσφατα, μερικοί κριτικοί μουσικής προσπάθησαν να ακυρώσουν τον Μπετόβεν, αποκαλώντας τη μουσική του το «soundtrack» για τα λευκά προνόμια και την καταπίεση!!!^[2]

 2. Ακυρώνοντας την κουλτούρα ακύρωσης

        Δεν είναι καθόλου εύκολο να ακυρωθεί η κουλτούρα ακύρωσης γιατί, όπως όλες οι «κουλτούρες», είναι διάχυτη παντού, ενώ δεν έχει σπίτι-γραφείο ή έδρα και φυσικά κανείς δεν είναι άμεσα υπεύθυνος. Η κουλτούρα της ακύρωσης πρέπει να αμφισβητηθεί στην αγορά των ιδεών. Όσοι από εμάς αγαπούν την ελευθερία, υπερασπίζονται τη δίκαιη διαδικασία, υποστηρίζουν την ελευθερία του λόγου, ευνοούν την αξιοκρατία, περιφρονούν τους νταήδες, αντιτίθενται στην πολιτική ταυτότητας, απαιτούν ισότητα για όλους, εκτιμούν την αναζήτηση της αλήθειας και απορρίπτουν την πολιτική ορθότητα, πρέπει να αντισταθούν στους μεγάλους κινδύνους για την ελευθερία. Πρέπει να ακυρώσουμε την κουλτούρα ακύρωσης τώρα, πριν μετατραπεί σε παγκόσμια κουλτούρα.^[3]

         Έχουμε ανθρώπους που προσπαθούν να ακυρώσουν άλλους ανθρώπους στην κοινωνία για πράγματα που δεν είναι καν αμαρτίες. Προσπαθούν να τους τιμωρήσουν για το υπόλοιπο της ζωής τους εδώ. Οι Χριστιανοί θα πρέπει να περιμένουν να αντιμετωπίσουν εναντίωση ή περιθωριοποίηση επειδή έχουν απόψεις σύμφωνες με την Αγία Γραφή. Ο Ιησούς μας προειδοποίησε ότι θα υπάρχει αντίθεση. Στην τελευταία εκτεταμένη συνομιλία του με τους μαθητές Του προτού προδοθεί, ο Ιησούς ρητά και κατηγορηματικά διαβεβαίωσε τους μαθητές Του και κατ’ επέκταση όλους τους χριστιανούς όλων των αιώνων, ότι θα βιώσουν το μίσος και την απόρριψη, όπως τη βίωσε και ο Ίδιος.^[4] Στο ίδιο ακριβώς πνεύμα είναι και η διαβεβαίωση του αποστόλου Παύλου- οι ευσεβείς θα διωχθούν οπωσδήποτε.^[5] Αυτό συμβαίνει γιατί, όπως εξηγεί  ο Παύλος, το ευαγγέλιο είναι ένα «εμπόδιο»^[6] και «ανοησία»^[7]  στα μάτια του κόσμου. Επομένως, κανένας συνειδητός χριστιανός δεν πρέπει να εκπλήσσεται όταν η πίστη του χλευάζεται, απορρίπτεται, ακυρώνεται. Ωστόσο, θα πρέπει επίσης ο χριστιανός αυτός να εξετάζει τακτικά τον εαυτό του και να βεβαιώνεται, ότι ο λόγος της  ακύρωσής του οφείλεται στην πίστη του και όχι στην αμαρτωλή συμπεριφορά του.^[8]

         Είναι περιττό να παρουσιαστούν περιπτώσεις ακύρωσης κουλτούρας. Είναι αναρίθμητες. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε το θέμα της άμβλωσης, του γάμου και της πίστεως. Εάν πιστεύουμε ότι η ζωή ξεκινά από τη σύλληψη, πολλοί θα μας κατηγορήσουν ότι διεξάγουμε έναν «πόλεμο κατά των γυναικών» και των δικαιωμάτων τους. Εάν έχουμε δηλώσει αυτές τις πεποιθήσεις δημόσια, δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν οι υποστηρικτές των αμβλώσεων εμφανίσουν τις δηλώσεις μας και τις χρησιμοποιήσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ζητήσουν αντίποινα εναντίον μας. Εάν πάλι έχουμε δηλώσει ότι ο γάμος είναι ιερός, είναι μια δια βίου διαθήκη μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας, η «ομοφοβία» και ο «φανατισμός» που θα μας προσάψουν, ασφαλώς θα χρησιμοποιηθούν εναντίον μας. Εάν τέλος έχουμε κάνει τη δήλωση ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο αληθινός Θεός και ο μοναδικός σωτήρας, τότε η ταμπέλα της  «μισαλλοδοξίας» θα κοσμεί την πλάτη μας και αναφανδόν θα ακυρωθούμε. Όσο πιο ορατή είναι η κοινωνική μας θέση, τόσο περισσότερο στόχος είναι πιθανό να γίνουμε. Υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι που η κουλτούρα ακύρωσης υποχρεωτικά πρέπει να ακυρωθεί, αφού είναι απάνθρωπη και αντιχριστιανική.

α) Ο κουλτούρα ακύρωσης είναι πηγή μίσους. Η επιλογή ενός ατόμου για «ακύρωση» φαίνεται να ισοδυναμεί με το να παρουσιάζεις αυτό το άτομο ως άξιο μίσους, επομένως δικαιολογείσαι να το συκοφαντήσεις. Όταν «ακυρώνεις» κάποιον, τον μισείς και απλά επιθυμείς να μην υπάρχει. Το μίσος δεν είναι απλή υπόθεση. Δεν είναι ένα απλώς ακραίο συναίσθημα. Είναι το πιο απάνθρωπο. Μισώ σημαίνει: θέλω, και κάνω το παν, να μην υπάρχει κάποιος. Ο άνθρωπος που μισεί λυτρώνεται μόνο όταν καταστρέφει το μισητό του πρόσωπο.^[9] Ο Χριστός όμως μας διατάζει να «αγαπάμε τους εχθρούς μας, να κάνουμε καλό σε εκείνους που μας μισούν, να ευλογούμε αυτούς που μας βρίζουν, να προσευχόμαστε για εκείνους που μας κακομεταχειρίζονται».^[10] Ο λόγος μας πρέπει πάντα να «είναι ευγενικός και ελκυστικός».^[11] Ο μοχθηρός, άσεμνος ή γεμάτος μίσος λόγος, δεν έχει θέση στη ζωή του Χριστιανού. Ποτέ δε μισούμε τον συνάνθρωπο αλλά την αμαρτία και αυτόν που κρύβεται πίσω από αυτήν, τον μισάνθρωπο διάβολο.

β) Η κουλτούρα ακύρωσης δεν συγχωρεί. Μόλις ακυρωθεί ένα άτομο, δεν υπάρχει τρόπος να αποκατασταθεί αυτό το άτομο στο πρόσωπο της κοινωνίας - δεν υπάρχει χάρη και συγχώρηση. Δεν υπάρχει περίπτωση λύτρωσης. Στόχος της κουλτούρας ακύρωσης δεν είναι η συγχώρηση και η διόρθωση, αλλά η κηλίδωση, η δυσφήμιση, η συκοφαντία και η κακοήθεια. Η Αγία Γραφή επισημαίνει τη μετάνοια και μας προστάζει να συγχωρούμε ο ένας τον άλλον.^[12] Μια ασυγχώρητη, χωρίς αγάπη στάση, δεν έχει θέση στη ζωή του Χριστιανού. Η κουλτούρα ακύρωσης είναι ασύμβατη με τη βιβλική κατανόηση της αμαρτίας και της λύτρωσης. Η κουλτούρα ακύρωσης διδάσκει ένα μήνυμα αντίθετο από το ευαγγέλιο. Αρνείται τη δυνατότητα της χάρης, της συγχώρεσης και της λύτρωσης. Απορρίπτει το ρόλο του Θεού ως κριτή των ανθρώπινων καρδιών και πράξεων. Ως Χριστιανοί, καλούμαστε να γίνουμε μέρος της διακονίας της συμφιλίωσης, όχι της ακύρωσης.^[13]

3.Ποιμαντική αντιμετώπιση της κουλτούρας ακύρωσης

         Είναι απαιτητική υπόθεση η ποιμαντική αντιμετώπιση της κουλτούρας ακύρωσης. Προϋποθέτει ταπείνωση, υπομονή και αγάπη, αρετές που αποκτούνται μόνο μέσω του αγώνα μας να ομοιάσουμε με το αρχέτυπό μας, τον Ιησού Χριστό. Σε διαφορετική περίπτωση είμαστε αναγκασμένοι και να ακυρώνουμε τον πλησίον μας, αλλά και να ακυρωνόμαστε, αφού ότι δίνουμε, αυτό και εισπράττουμε.^[14] Είναι ντροπιαστικό το φαινόμενο, βαπτισμένοι χριστιανοί να ακυρώνουν βαπτισμένους χριστιανούς, απλώς και μόνο επειδή δε συμφωνούν με τις απόψεις τους. Εξωφρενικός παραλογισμός. Εξαιτίας τέτοιων φαινομένων βλασφημείται η αληθινή πίστη και συκοφαντείται το όνομα του Θεού. Διαφωνίες θα υπάρχουν πάντοτε και μπορούμε να τις διαχειριστούμε.^[15]  Άλλωστε όλοι έχουμε τα πάθη και τις αμαρτίες μας^[16] και τελικά ο κάθε άνθρωπος θα κριθεί από τον Θεό και όχι από τους άλλους ανθρώπους.^[17] Θα υποστηρίζουμε μέχρι θανάτου την αλήθεια, αλλά δε χρειάζεται να «ακυρώνουμε» αυτούς που δεν το πράττουν. Η αλήθεια θα λέγεται πάντοτε, αλλά θα λέγεται με αγάπη,^[18] διότι το καλό για να είναι καλό πρέπει να γίνεται με καλό τρόπο.

        Επιγραμματικά και συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κουλτούρα ακύρωσης αντιμετωπίζεται ποιμαντικά με τον τρόπο που την αντιμετώπισε ο Αρχιποιμένας μας, Ιησούς Χριστός. Απλά ακολουθούμε το παράδειγμά του. Ο Χριστός δεν ακύρωσε ανθρώπους· ακύρωσε τα πνευματικά χρέη μας, ακύρωσε τις αμαρτίες μας. Ο Χριστός δεν ακύρωσε ανθρώπους, έγινε φίλος με τους ανθρώπους. Πήγε σε ανθρώπους που θεωρούνταν απόκληροι στην κοινωνία-πόρνες, φοροεισπράκτορες, ζηλωτές-και τους υπηρέτησε, χωρίς όμως να δικαιολογεί τις αμαρτίες τους. Και ακόμη και εκείνοι που ήταν οπαδοί Του, όταν Τον πρόδωσαν, έμεινε μαζί τους. Ο Ιησούς ήταν απρόθυμος να ακυρώσει τον Θωμά που αμφέβαλλε, τον Πέτρο που τρεις φορές τον αρνήθηκε, ή και τους υπόλοιπους Αποστόλους που τον εγκατέλειψαν. Μέσα στο καμίνι της κουλτούρας ακύρωσης, πρέπει να χρησιμοποιούμε τα λόγια μας με σύνεση.  Να «επιδιώκουμε τη δικαιοσύνη, την ευσέβεια, την πίστη, την αγάπη, την υπομονή και την πραότητα»^[19] και ασφαλώς πρέπει να συνεχίσουμε να απορρίπτουμε το μίσος και να αγαπάμε τους άλλους,^[20] ακόμη και τους εχθρούς μας.^[21]

        Η κουλτούρα ακύρωσης δεν μας βοηθάει. Αντίθετα μας πληγώνει. Καλύτερα να ακούμε μια λάθος γνώμη παρά να φιμώνουμε τον πλησίον μας. Μπορούμε να αξιοποιήσουμε την κουλτούρα αυτή πνευματικά ως ένα μέσο για άσκηση στην ταπείνωση, την προσευχή, την αγάπη και τη συγχωρητικότητα. Αυτά ζητάει ο Θεός από εμάς διότι και ο Ίδιος είναι Θεός αγάπης, συγχωρητικότητας και ταπείνωσης. Ο Θεός αποκαλύπτεται μέσα στις εντολές Του και οι εντολές Του υπάρχουν στο ιερό Ευαγγέλιο, το οποίο συνεχώς πέφτει θύμα της κουλτούρας ακύρωσης ακριβώς επειδή αντιτίθεται σ’ αυτή.

        Ποτέ να μην ξεχνάμε: η κουλτούρα ακύρωσης λέει ότι είσαι ασυγχώρητος, το Ευαγγέλιο λέει ότι έχεις συγχωρεθεί. Η κουλτούρα ακύρωσης θυμάται τις αμαρτίες σου, το Ευαγγέλιο επικεντρώνεται μόνο στη μετάνοιά σου. Η κουλτούρα ακύρωσης λέει ότι πρέπει να πληρώσεις, το Ευαγγέλιο λέει ότι το χρέος σου έχει σβηστεί. Η κουλτούρα ακύρωσης λέει ότι δεν μπορείς να αλλάξεις, το Ευαγγέλιο λέει ότι είσαι μια νέα δημιουργία. Η κουλτούρα ακύρωσης έχει ως κίνητρο το μίσος, το Ευαγγέλιο κινείται από την αγάπη. Η κουλτούρα ακύρωσης προσφέρει περιφρόνηση, το Ευαγγέλιο προσφέρει χάρη. Η κουλτούρα ακύρωσης καταστρέφει, το Ευαγγέλιο σώζει. Θα συνεχίσουμε επομένως να ακυρώνουμε ανθρώπους;

---

[1] https://el.wikipedia.org/wiki/Κουλτούρα_της_ακύρωσης
[2] Jonathan Tobin, “Cancelling Beethoven Is the Latest Woke Madness for the Classical-Music World”, New York Post, September 17, 2020.
 
[3] Alan Dershowitz, Cancel Culture-The Latest attack on free speech and due process, Skyhorse Publishing, Inc., USA 2020, σ.σ. 177-179.
[4] Ιωαν. 15,18 «Εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶς μισεῖ, γινώσκετε ὅτι ἐμὲ πρῶτον ὑμῶν μεμίσηκεν».
[5] Β΄Τιμ. 3,12 «πάντες δὲ οἱ θέλοντες εὐσεβῶς ζῆν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ διωχθήσονται».
[6] Ρωμ. 9,33 «ἰδοὺ τίθημι ἐν Σιὼν λίθον προσκόμματος καὶ πέτραν σκανδάλου, καὶ ὁ πιστεύων ἐπ' αὐτῷ οὐ καταισχυνθήσεται».
[7] Α΄ Κορ. 1,23 «ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησι δὲ μωρίαν».
[8] Α΄Πετρ. 2,20 «ποῖον γὰρ κλέος, εἰ ἁμαρτάνοντες καὶ κολαφιζόμενοι ὑπομενεῖτε; ἀλλ' εἰ ἀγαθοποιοῦντες καὶ πάσχοντες ὑπομενεῖτε, τοῦτο χάρις παρὰ Θεῷ» και Ματθ. 5,10 «μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν».
[9] Θεοδόσης Πελεγρίνης, Γνώμες, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2021, σ. 74.
[10] Λουκ. 6, 27-28.
[11] Κολ. 4,6 «ὁ λόγος ὑμῶν πάντοτε ἐν χάριτι, ἅλατι ἠρτυμένος, εἰδέναι πῶς δεῖ ὑμᾶς ἑνὶ ἑκάστῳ ἀποκρίνεσθαι».
[12] Ματθ. 6, 14-15 «Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν».
[13] Β΄Κορ. 5, 17-21 «ὥστε εἴ τις ἐν Χριστῷ καινὴ κτίσις· τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν, ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ πάντα. τὰ δὲ πάντα ἐκ τοῦ Θεοῦ τοῦ καταλλάξαντος ἡμᾶς ἑαυτῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ δόντος ἡμῖν τὴν διακονίαν τῆς καταλλαγῆς, ὡς ὅτι Θεὸς ἦν ἐν Χριστῷ κόσμον καταλλάσσων ἑαυτῷ, μὴ λογιζόμενος αὐτοῖς τὰ παραπτώματα αὐτῶν, καὶ θέμενος ἐν ἡμῖν τὸν λόγον τῆς καταλλαγῆς. Ὑπὲρ Χριστοῦ οὖν πρεσβεύομεν ὡς τοῦ Θεοῦ παρακαλοῦντος δι' ἡμῶν· δεόμεθα ὑπὲρ Χριστοῦ, καταλλάγητε τῷ Θεῷ·  τὸν γὰρ μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησεν, ἵνα ἡμεῖς γενώμεθα δικαιοσύνη Θεοῦ ἐν αὐτῷ».
[14] Ματθ. 26,52 «πάντες γὰρ οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρῃ ἀποθανοῦνται».
[15] Ρωμ. 14,1 «Τὸν δὲ ἀσθενοῦντα τῇ πίστει προσλαμβάνεσθε, μὴ εἰς διακρίσεις διαλογισμῶν».
[16] Ιακ. 3,2 «πολλὰ γὰρ πταίομεν ἅπαντες…».
[17] Ρωμ. 14,4 «σὺ τίς εἶ ὁ κρίνων ἀλλότριον οἰκέτην; τῷ ἰδίῳ Κυρίῳ στήκει ἢ πίπτει· σταθήσεται δέ· δυνατὸς γάρ ἐστιν ὁ Θεὸς στῆσαι αὐτόν».
[18] Εφεσ. 4,15 «ἀληθεύοντες δὲ ἐν ἀγάπῃ αὐξήσωμεν εἰς αὐτὸν τὰ πάντα, ὅς ἐστιν ἡ κεφαλή, ὁ Χριστός».
[19] Α΄Τιμ. 6, 11.
[20] Α΄Ιωαν. 4,7 «Ἀγαπητοί, ἀγαπῶμεν ἀλλήλους, ὅτι ἡ ἀγάπη ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐστι, καὶ πᾶς ὁ ἀγαπῶν ἐκ τοῦ Θεοῦ γεγέννηται καὶ γινώσκει τὸν Θεόν».
[21] Ματθ. 5, 43-48.