Η ΜΑΡΙΑ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ. ΙΣΤΟΡΙΑ-ΘΕΟΛΟΓΙΑ-ΘΡΥΛΟΣ -ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Β. ΔΡΟΣΙΑ

 

Η ΜΑΡΙΑ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΚΗ

ΚΑΙ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ.

ΙΣΤΟΡΙΑ-ΘΕΟΛΟΓΙΑ-ΘΡΥΛΟΣ

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Β. ΔΡΟΣΙΑ

 

ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ

     Η προσωπικότητα της Μαρίας της Μαγδαληνής αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική, λόγω του ρόλου που αυτή διαδραμάτισε στο πλευρό του ιστορικού Ιησού, με αποκορύφωμα το μοναδικό προνόμιο να είναι εκείνη η πρώτη μάρτυρας της ανάστασής του. Μέσα από την κριτική εξέταση των δεδομένων που είχαμε στη διάθεσή μας, ξεκινώντας από την περίοδο κατά την οποία έζησε η «ιστορική Μαγδαληνή και φθάνοντας μέχρι τις μέρες μας, δύο χιλιετίες μετά, προσπαθήσαμε να ρίξουμε φως στις λεπτομέρειες και να παρουσιάσουμε μια πιο ξεκάθαρη και ολοκληρωμένη εικόνα σχετικά με την πορεία, την εξέλιξη και μεταμόρφωση του προσώπου της στο διάβα των αιώνων. Σε κάθε κεφάλαιο της διατριβής περιγράφεται και μια διαφορετική οπτική της Μαρίας της Μαγδαληνής, γεγονός που καθιστά σαφές το δυσερμήνευτο του χαρακτήρα και της συμβολής στο έργο της θείας οικονομίας.

      Αρχικά, σε μία σε βάθος ερμηνεία του προσώπου της Μαγδαληνής κρίνεται απαραίτητη η γνώση της γενικότερης θέσης της γυναίκας στο βιβλικό περιβάλλον με βάση τα ιστορικά δεδομένα των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Η θέση της γυναίκας την εποχή της Καινής Διαθήκης συνδέεται άμεσα με τις ισχύουσες κοινωνικοπολιτιστικές αντιλήψεις. Το παράδειγμα των μαθητριών του Ιησού καθώς και των γυναικών του κειμένου των Πράξεων των Αποστόλων και των επιστολών του αποστόλου Παύλου συμβάλλει σημαντικά στην ερμηνεία του ρόλου της γυναίκας της πρώιμης χριστιανικής περιόδου.

   Στη συνέχεια, η έρευνά μας επικεντρώνεται στα ιστορικά δεδομένα για την Μαρία την Μαγδαληνή και το ρόλο της στην πρώτη χριστιανική κοινότητα. Τα κείμενα της Καινής Διαθήκης αποτελούν τις αρχαιότερες γραπτές πηγές από τις οποίες αντλούμε στοιχεία για την Μαρία την Μαγδαληνή, πάντα σε συνάρτηση με τη δράση και το Πάθος του Ιησού. Και στις τέσσερις ευαγγελικές διηγήσεις η Μαρία η Μαγδαληνή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως αφοσιωμένη μαθήτρια στο πλευρό του Ιησού, αλλά κυρίως ως πρώτη μάρτυρας της ανάστασής του.

    Σημαντική είναι η σκηνή του «μή μου ἅπτου», που αφορά στην αναγνώριση του αναστημένου Ιησού από την Μαγδαληνή και στην κατανόησή του ως Υιού του Θεού και ως Υιού του ανθρώπου. Η θεραπεία της Μαγδαληνής από τα επτά δαιμόνια αποτελεί μία ακόμα ένδειξη της ιδιαιτερότητάς της. Εχουν διατυπωθεί πολλές εικασίες σχετικά με την περίπτωση της ασθένειας και θεραπείας της, αλλά και της ερμηνείας αυτής της αναφοράς. Μέσα από την πολυφωνία σχετικά με το είδος της ασθένειας αλλά και την ίασή της, επικρατέστερη θεωρούμε τη λύση που βρίσκεται στην ιδιαιτερότητα του ίδιου του χαρακτήρα της Μαγδαληνής. Το απαράμιλλο θάρρος της και η ηγετική μορφή της μόνο ως κάτι το δαιμονικό μπορούσαν να ερμηνευτούν από την τότε πατριαρχική ιουδαϊκή κοινωνία. Η ένθερμη πίστη της και η δυναμικότητά της θεραπεύονται μόνο στο πλευρό του Ιησού. 244

    Τα τελευταία χρόνια υπήρξε αυξημένο ενδιαφέρον για το πρόσωπο της Μαρίας της Μαγδαληνής, ύστερα από την ανακάλυψη της βιβλιοθήκης του Nag Hammadi αλλά και του πιο πρόσφατου τιτλοφορηθέντος «ευαγγελίου της συζύγου του Ιησού». Μέσα από τις σελίδες των γνωστικών κυρίως κειμένων εμπλουτίζεται σημαντικά η γνώση μας για την Μαγδαληνή. Σε ορισμένα από τα κείμενα αυτά διακρίνεται για τον εξέχοντα ρόλο της. Ειναι η πιστή ακόλουθος του Ιησού, λαμβάνει μια ειδική διδασκαλία από τον Ιησού, πρωταγωνιστεί στις συζητήσεις του Ιησού με τους μαθητές κάνοντας τις περισσότερες ερωτήσεις, και είναι η «σύντροφος» του Ιησού και αυτή που τα καταλαβαίνει Όλα.

     Η σχέση της Μαγδαληνής με τους άνδρες μαθητές είναι ιδιαίτερη, αν λάβουμε υπόψη μας τη γενικότερη θέση των γυναικών εντός της τότε διαμορφωμένης ανδροκρατούμενης κοινωνίας. Παρότι ανήκει στο αδύναμο φύλο, έχει το θάρρος να διαλέγεται με τους αποστόλους, να τους διδάσκει, ακόμα και να έρχεται σε αντιπαράθεση μαζί τους έχοντας ηγετικό ρόλο. Ειδικότερα, η διαμάχη μεταξύ της Μαρίας της Μαγδαληνής και του Πέτρου έχει βαθύτερο νόημα και αντικατοπτρίζει αφενός την ιστορική διαμάχη για την ηγεσία στην πρώτη χριστιανική κοινότητα και αφετέρου το θέμα σχετικά με τη συμμετοχή των γυναικών στην εκκλησία, θέμα που αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της παρούσας εργασίας. Κομβικό σημείο της παραπάνω διαμάχης αποτελει το γυναικείο φύλο. Η Μαγδαληνή με τη στάση της εκπροσωπεί και εξυψώνει τη θέση της γυναίκας και γίνεται σημείο αναφοράς του θηλυκού γένους.

     Η εικόνα βέβαια που έχει επικρατήσει κυρίως γι αυτήν είναι αυτή της μετανοημένης αμαρτωλής, η οποία διαδόθηκε κυρίως κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Η ατυχής ταύτισή της με την ανώνυμη αμαρτωλή του κατά Λουκάν Ευαγγελίου και την Μαρία την αδερφή του Λαζάρου από τη Βηθανία είχε ως αποτέλεσμα τη διαστρέβλωση της προσωπικότητάς της Μαγδαληνής και τη διάδοση στη δυτική εκκλησία μιας λαθεμένης πλάνης, η οποία παραμένει ανεξίτηλη μέχρι και σήμερα. Τα μέγιστα συνέβαλλε στο γεγονός ο πάπας Γρηγόριος Α΄, ο οποίος σε κήρυγμά του το 591 μ.Χ ταύτισε την Μαγδαληνή με τα παραπάνω γυναικεία πρόσωπα.

      Ωστόσο, η Ορθόδοξη Εκκλησία παρέμεινε ανεπηρέαστη από την παραπάνω πλάνη τιμώντας την Μαγδαληνή με τον τίτλο της ισαπστόλου. Η αναγνώριση ή μη του τίτλου της αποστόλου για την Μαγδαληνή, υπήρξε θέμα διαφωνιών μεταξύ των ερμηνευτών. Μόλις πρόσφατα (3/6/16) η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με τον πάπα Φραγκίσκο εξέδωσε διάταγμα με το οποίο εξυψώνει την Μαγδαληνή ως ίση με τους αποστόλους. Η ανακάλυψη του κενού μνημείου, η πρώτη εμφάνιση του αναστημένου Ιησού στη Μαρία την Μαγδαληνή και η αποστολή της από τον ίδιο τον Ιησού να διαδώσει το νέο της ανάστασης, αποδεικνύουν πως είναι άξια του τίτλου της αποστόλου.

     Σημαντική υπήρξε και η συμβολή της λειτουργικής παράδοσης της Εκκλησίας για την αξιολόγηση του προσώπου της Μαρίας της Μαγδαληνής. Η υμνογραφία συγκεκριμένα αναγνωρίζει το σημαντικό ρόλο της στην ανάδειξη της 245 χριστιανικής πίστης και πουθενά δεν τη χαρακτηρίζει ως αμαρτωλή. Η παρουσία του γυναικείου προσώπου εξαίρεται μέσα από τους ύμνους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κάθε Κυριακή το εκκλησίασμα του εκάστοτε ναού εξυμνεί τη γυναικεία συμβολή στην πίστη, στο πρόσωπο των μυροφόρων. Εξετάζοντας το περιεχόμενο της λειτουργίας της αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής διαπιστώσαμε πως εκεί συνοψίζονται όλα εκείνα τα στοιχεία που δικαιωματικά της αποδίδουν τον τίτλο της αποστόλου.

      Και οι Πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποιούν την Μαρία την Μαγδαληνή ως επιχείρημα για τη θέση των γυναικών με σκοπό την ανοικοδόμηση του ποιμνίου τους. Το κάθε κείμενο εκπροσωπει τη συγκεκριμένη εποχή του συντάκτη του, ωστόσο συγκλίνουν στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν το πρόσωπό της. Συνήθως η Μαγδαληνή προβάλλεται θετικά ως απόστολος και παράδειγμα μαθητείας. Άλλοτε πάλι γίνεται προσπάθεια υποβάθμισής της. Κάποιοι Πατέρες προσπαθούν να αποδυναμώσουν το επιχείρημα της ανακοίνωσης του νέου της ανάστασης από μέρους των γυναικών μόνο στους άνδρες μαθητές, συνδέοντας το γεγονός με την απαγόρευση της διδασκαλίας από τις γυναίκες. Αρκετά συχνά επίσης προβάλλουν στους λόγους τους την αδυναμία της γυναικείας φύσης και τείνουν να τις μειώνουν τηρώντας απολογητικό ύφος για τους άνδρες μαθητές.

      Σημαντικός είναι ο παραλληλισμός από ορισμένους Πατέρες, μεταξύ των οποίων οι Γρηγόριος Νύσσης, Λεοντιος Κωνσταντινουπόλεως και Κύριλλος Αλεξανδρείας, της Μαγδαληνής με την Εύα. Με τον τρόπο αυτό δίνεται μια νέα οπτική στη διήγηση της Γένεσης, η Μαρία Μαγδαληνή προβάλλεται ως «νέα Εύα» και αποκαθιστά την αμαρτία της «παλιάς» Εύας. Ο ρόλος των γυναικών στο κενό μνημείο και η ανακοίνωση του νέου της ανάστασης συμβάλλει σημαντικά στην αποκατάσταση του γυναικείου φύλου από το βάρος του προπατορικού αμαρτήματος και την παρακοή της Εύας.

      Με ελάχιστες αποκλίσεις η Μαγδαληνή αποτέλεσε για τους Πατέρες της Εκκλησίας θετικό πρότυπο, παράδειγμα νουθεσίας και διαποίμανσης. Το ενδιαφέρον γύρω από το πρόσωπό της έδωσε έμπνευση σε πολλούς για τη δημιουργία μυθικών αφηγήσεων γύρω από τη ζωή της. Το παράδειγμά της ενέπνευσε τη δυτική σκέψη και υπήρξε πρότυπο για πολλούς αμαρτωλούς στη δυτική εκκλησία που ακολούθησαν τη στάση της Μαγδαληνής στη μεταστροφή και μετάνοια ως μέσο σωτηρίας. Στο πρόσωπο της Μαγδαληνής συνδέονται αντιφατικοί χαρακτήρες που αποτυπώθηκαν σε μυθιστορήματα, ποιήματα, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτα και κινηματογραφικές ταινίες. Με απαρχή τα απόκρυφα κείμενα η εικόνα της Μαγδαληνής ως η σύντροφος, σύζυγος του Ιησού και μητέρα των παιδιών του, εκφράστηκε μέσα από μυθιστορήματα τα οποία είχαν μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Και στον τομέα της τέχνης οι απεικονίσεις της Μαγδαληνής ξεκινώντας από τον 3ο αιώνα και φθάνοντας μέχρι τις μέρες μας διαφοροποιούνται σημαντικά. Κάθε αναπαράστασή της αντικατοπτρίζει το θρησκευτικό και πολιτιστικό υπόβαθρο της εκάστοτε εποχής. Από τις πιο δημοφιλείς απεικονίσεις είναι η 246 πλούσια πριγκίπισσα Μαγδαληνή με το πολύτιμο αγγείο, φθάνοντας μέχρι το 16ο αιώνα και το διαδεδομένο θέμα της Μαγδαληνής ως πρότυπο μετάνοιας

      Η θέση της γυναίκας στην εκκλησία δεν έμεινε ανεπηρέαστη από την Ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση και τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα. Ασφαλώς και η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αναγνωρίσει την προσφορά της γυναίκας στους κόλπους της Εκκλησίας και της απέδωσε την ανάλογη τιμή. Αρχικά, στα κείμενα της Καινής Διαθήκης συναντάμε πολλά παραδείγματα γυναικών με εξαιρετική προσφορά στην πίστη. Αλλά και ο απόστολος Παύλος συνέβαλλε σημαντικά στην προβολή και αναγνώριση της γυναίκας, κυρίως μέσα από την προσωπική συνεργασία μαζί τους και ανέδειξε το ρόλο τους ως διακόνους της χριστιανικής πίστης. Συγκεκριμένα, το παράδειγμα της Μαρίας της Μαγδαληνής είναι σημαντικό για τη διακονία της Εκκλησίας και της μυστηριακής ιεροσύνης των διακονισσών. Με βάση τον τεράστιο όγκο της βιβλιογραφίας προσπαθήσαμε να συγκροτήσουμε μια όσο το δυνατό σφαιρική εικόνα έχοντας ως αφετηρία την «ιστορική» Μαγδαληνή, την πιστή και αφοσιωμένη μαθήτρια του Ιησού, η οποία σταδιακά μετατρέπεται σε μετανοημένη αμαρτωλή, αλλά εσφαλμένα και σύντροφος του Ιησού. Μέχρι και τις μέρες μας παραμένει πρότυπο πίστης και αναδεικνύεται σε δημοφιλή και δυναμικό χαρακτήρα, φορέα σωματικής και πνευματικής ομορφιάς. Αν και σε πολλά σημεία η «ιστορική Μαγδαληνή» εξακολουθεί να παραμένει στο σκοτάδι, αναδεικνύεται εντούτοις η σημασία των όσων γνωρίζουμε για το ιστορικό πρόσωπό της. Η ίδια υπήρξε μια αξιόλογη γυναικεία παρουσία στην πρώτη χριστιανική κοινότητα που συνέβαλλε στη θεμελίωση της χριστιανικής πίστης. Υπήρξε ηγετική μορφή της πρώτης Εκκλησίας και ως ευαγγελίστρια του μηνύματος της ανάστασης δικαιωματικά της ανήκει ο τίτλος «απόστολος των αποστόλων».

 

Δια την αντιγραφή.

 Αθανάσιος Κοτταδάκης

 

•      ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος........................................................................................................................ 3
Περιεχόμενα .................................................................................................................. 5 \
Συντομογραφίες ...........................................................................................................9 Βιβλιογραφία............................................................................................................... 11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή και η πρόσφατη αναβίωση του ενδιαφέροντος για το πρόσωπό της.................................................................................................... 34
1.2 Πορεία της έρευνας μέχρι σήμερα.................................................................... 37
1.3 Μέθοδος και Διάταξη της παρούσης εργασίας ............................................ 50
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
 1.1 Τα ιστορικά δεδομένα για την εν γένει θέση των γυναικών μέχρι και τον 3 ο αιώνα μ.Χ. ......................................................................................................... 55
1.2 Οι ιστορικές μαρτυρίες για την Μαρία την Μαγδαληνή............................. 63
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΜΑΡΙΑ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΤΗΝ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
2.1 Tα ιστορικό-κριτικά δεδομένα για την Μαρία την Μαγδαληνή ................ 77
2.2 Η Πηγή των Λογίων............................................................................................. 79
2.3 Το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο............................................................................... 82
2.3.1. Η Μαρία η Μαγδαληνή στη σταύρωση του Ιησού............................. 82
2.3.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή στην ταφή του Ιησού ..................................... 84
2.3.3 Ο ρόλος των γυναικών στη διήγηση της ανάστασης (Μκ. 16:1-8)... 85
2.3.4 Ο επίλογος του κατά Μάρκον Ευαγγελίου ......................................... 88
2.4 Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο........................................................................... 89
2.4.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι γυναίκες στη σταύρωση του Ιησού. 89
2.4.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι γυναίκες στην ταφή του Ιησού και ο ρόλος της Μαγδαληνής στη διήγηση της ανάστασης ...................... 89
2.5 Το κατά Λουκά Ευαγγέλιο.................................................................................. 91
2.5.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι γυναίκες κατά τη δράση του Ιησού 91
5.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι γυναίκες στη σταύρωση του Ιησού. 92
2.5.3 Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι γυναίκες στην ταφή του Ιησού και η διήγηση της ανάστασης............................................................................ 93
2.6 Το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο ................................................................................ 95 6 2.6.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή και οι γυναίκες στη σταύρωση του Ιησού. 95 2.6.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή στη διήγηση της ανάστασης........................ 97
2.7 Η θεραπεία της Μαγδαληνής από τα επτά δαιμόνια ................................ 100
2.8 Συμπεράσματα ................................................................................................... 107 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η ΜΑΡΙΑ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
3.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή στα εξωκανονικά και λοιπά απόκρυφα κείμενα109
3.2 Τα κείμενα και οι ερμηνευτικές παρατηρήσεις ........................................... 111
3.2.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή στο Ευαγγέλιο της Μαρίας ...................... 112
3.2.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή στο απόκρυφο Ευαγγέλιο του Φιλίππου116
3.2.3 Η Μαρία η Μαγδαληνή στο Κατά Θωμά Ευαγγέλιο ..................... 119
3.2.4 Η Μαρία η Μαγδαληνή στο Πίστις Σοφία........................................ 123
3.2.5 Η Μαρία η Μαγδαληνή στη Σοφία Ιησού Χριστού ......................... 124
3.2.6 Η Μαρία η Μαγδαληνή στην Πρώτη Αποκάλυψη του Ιακώβου . 126
3.2.7 Η Μαρία η Μαγδαληνή στο Διάλογο του Σωτήρα.......................... 128
3.2.8 Η Μαρία η Μαγδαληνή στο Ευαγγέλιο του Πέτρου ...................... 130
3.2.9 Η Μαρία η Μαγδαληνή στην Επιστολή των Αποστόλων............. 131
3.3 Η Απόστολος Μαρία η Μαγδαληνή............................................................... 133
3.4 Η διαμάχη μεταξύ Μαρίας και Πέτρου ......................................................... 138
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η ΜΑΡΙΑ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
4.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή στα κείμενα των Πατέρων................................... 143
4.1.1 Ιππόλυτος Ρώμης ................................................................................... 144
4.1.2 Γρηγόριος Ναζιανζηνός Χριστός Πάσχων...................................... 146
4.1.3 Γρηγόριος Νύσσης ................................................................................. 148
4.1.4 Ιωάννης Χρυσόστομος .......................................................................... 149
4.1.5 Κύριλλος Αλεξανδρείας ....................................................................... 151
4.1.6 Λεόντιος Κωνσταντινουπόλεως ......................................................... 152
4.1.7 Γρηγόριος Αντιοχείας............................................................................ 153
4.1.8 Μόδεστος Ιεροσολύμων........................................................................ 154
4.1.9 Θεοφύλακτος Βουλγαρίας.................................................................... 155
4.1.10 Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος.............................................. 156
4.1.11 Γρηγόριος Παλαμάς ............................................................................ 159
4.2Η Μαρία η Μαγδαληνή στη Λειτουργική παράδοση .................................. 161
4.3Η Μαρία η Μαγδαληνή στα συναξάρια......................................................... 170
4.3.1 Jakobus de Voragine, Golden Legend ή Legenda Aurea................... 175
4.4 Συμπεράσματα ................................................................................................... 177 7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΘΡΥΛΟΣ:
Η ΜΑΡΙΑ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ, ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ, ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ 5.1 Εισαγωγή.............................................................................................................. 179
5.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή στην λογοτεχνία..................................................... 181
5.2.1 Νίκου Καζαντζάκη, Ο Τελευταίος Πειρασμός................................... 181
5.2.2 Μίμη Ανδρουλάκη, Μν ............................................................................ 182
5.2.3 Νταν Μπράουν, Κώδικας Ντα Βίντσι .................................................. 183
5.2.4 Η Μαγδαληνή στην ποίηση ................................................................... 185
5.2.4.1 Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Μαρία Μαγδαληνή ..................... 186
5.2.4.2 Κ.Γ. Καρυωτάκη, Μπροστά σε μια Μαγδαληνή.................... 186
5.2.4.3 Maurice Maeterlinck, Μαρία η Μαγδαληνή............................ 187
5.2.4.4 Άγγελος Σικελιανός, Μαγδαληνή ........................................... 187
5.2.4.5 Κώστας Βάρναλης, Μαγδαληνή............................................... 188
5.3 Η Μαρία η Μαγδαληνή στον Κινηματόγραφο............................................ 189
5.3.1 Norman Jewison Rock Opera Jesus Christ Superstar........................... 189
5.3.2 Martin Scorsese: The Last Temptation.................................................... 190
5.3.3 Franco Jeffirelli, Jesus of Nazareth .......................................................... 192
5.3.4 Mel Gibson: The Passion of Christ .......................................................... 192
5.3.5 Νταν Μπράουν: Κώδικας Da Vinci....................................................... 193
5.3.6 Garth Davis: Μαρία η Μαγδαληνή........................................................ 193
5.4 Η Μαρία η Μαγδαληνή στην εικαστική τέχνη............................................ 194
5.4.1 Οι απεικονίσεις της Μαρίας της Μαγδαληνής στην εικαστική τέχνη197
5.4.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή ως ερημίτισσα ............................................... 200
5.4.3 Η Μαγδαληνή – Τιτσιάνο ....................................................................... 201
5.4.4 Η μεταστροφή της Μαγδαληνής - Caravaggio.................................. 202
5.4.5 Η Μαρία η Μαγδαληνή στο έργο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου 204
5.4.5.1 Η μετανοούσα Μαγδαληνή του μουσείου Worcester........... 204
5.4.5.2 Η μετανοούσα Μαγδαληνή του Kansas City, Missouri ......... 205
5.4.5.3 Η μετανοούσα Μαγδαληνή με Εσταυρωμένο του μουσείου Cau Ferrat, Sitges, Βαρκελώνη...................................................... 205
5.4.6 The Pre-Penitent Magdalene Chris Gollon (2003)..................................... 207
5.4.7 Η σκηνή του Μη μου άπτου ................................................................... 207
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΟΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.
6.1 Εισαγωγή.............................................................................................................. 210 8
6.2 Παύλεια χωρία που συνέβαλαν αρνητικά στη θέση της γυναίκας ........ 216
6.3 Παύλεια χωρία που συνέβαλαν θετικά στη θέση της γυναίκας ............. 223
6.4 Η θέση της Μαρίας της Μαγδαληνής στα κείμενα της Διδασκαλίας των αποστόλων και των εκκλησιαστικών κανόνων των αγίων αποστόλων ως ένδειξη κατωτερότητας των γυναικών έναντι των ανδρών ........................... 226
6.4.1 Η Μαρία η Μαγδαληνή στη Διδασκαλία των αποστόλων................ 226
6.4.2 Η Μαρία η Μαγδαληνή στους εκκλησιαστικούς κανόνες των Αγίων Αποστόλων .................................................................................................. 228
6.5 Ο θεσμός των διακονισσών και το ζήτημα της χειροτονίας των γυναικών  …..230
6.5.1 Η πρόσφατη εξέλιξη στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σχετικά με τη διακονία των γυναικών στην Εκκλησία................................................ 238
ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ ....................................................................................................... 243
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ