Ο Άγιος Ειρηναίος υπήρξε ο φρουρός και γνήσιος εκφραστής της πίστεως - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

 Ο Άγιος Ειρηναίος Λουγδούνου (2ος αι.) αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους Πατέρες της Εκκλησίας και συγχρόνως μια μορφή καθοριστική για την ιστορία της θεολογίας. Στην Πατρολογία του, ο Καθηγητής Στυλιανός Παπαδόπουλος παρουσιάζει με πληρότητα το πρόσωπο και το έργο του Ειρηναίου, αναδεικνύοντας τη θεολογική του συμβολή και τη θέση του στην παράδοση της Εκκλησίας.

Ο Ειρηναίος γεννήθηκε γύρω στο 120 μ.Χ. στη Μικρά Ασία, πιθανότατα στη Σμύρνη. Υπήρξε μαθητής του Αγίου Πολυκάρπου, ο οποίος με τη σειρά του ήταν μαθητής του Αποστόλου Ιωάννη. Η αποστολική αυτή «γενεαλογία» είναι καθοριστική για την κατανόηση του έργου του, αφού αναδεικνύει τον Ειρηναίο ως κρίκο της Αποστολικής Παραδόσεως. Αργότερα εγκαταστάθηκε στη Γαλατία, όπου και χειροτονήθηκε επίσκοπος Λουγδούνου (Λυών). Έζησε σε μια εποχή έντονων διωγμών και συγχρόνως πρωτοφανούς πνευματικής κρίσης, με τον Γνωστικισμό να απειλεί την ενότητα και την αλήθεια της πίστεως.

Ο Παπαδόπουλος στέκεται ιδιαίτερα στα δύο βασικά έργα του Ειρηναίου:

Το Κατά Αιρέσεων (Adversus Haereses), σε πέντε βιβλία, όπου ο Ειρηναίος ανασκευάζει τις πλάνες των Γνωστικών και άλλων αιρετικών ομάδων, αλλά ταυτόχρονα εκθέτει θετικά τη διδασκαλία της Εκκλησίας.

Το Επίδειξις του Αποστολικού Κηρύγματος, μικρότερο έργο με χαρακτήρα κατηχητικό, που παρουσιάζει συνοπτικά το μήνυμα του Ευαγγελίου.

Ο Παπαδόπουλος σημειώνει ότι τα έργα του Ειρηναίου τον καθιστούν τον πρώτο μεγάλο συστηματικό θεολόγο της Εκκλησίας.

Κεντρική θεολογική ιδέα του Ειρηναίου είναι η ανακεφαλαίωση: ο Χριστός ανακεφαλαιώνει στον εαυτό του όλη την ανθρωπότητα (ο νέος Αδάμ), θεραπεύοντας και αποκαθιστώντας όσα διεστράφησαν από τον Αδάμ. Η ενανθρώπηση του Χριστού δεν είναι τυπικό γεγονός, αλλά η ίδια η βάση της σωτηρίας: ο Υιός του Θεού προσλαμβάνει τα πάντα για να τα σώσει. Έτσι, η θεολογία του Ειρηναίου είναι βαθύτατα σωτηριολογική και χριστοκεντρική.

Ο Παπαδόπουλος φωτίζει ιδιαίτερα την εκκλησιολογική συμβολή του Ειρηναίου. Για τον Ειρηναίο η αλήθεια δεν παραδίδεται μεμονωμένα σε κάποια πρόσωπα ή «μυστικούς διδασκάλους», όπως ισχυρίζονταν οι Γνωστικοί, αλλά βρίσκεται και φυλάσσεται στην Εκκλησία. Το κριτήριο της γνησιότητας είναι η Αποστολική Παράδοση, η οποία διασφαλίζεται με την Αποστολική Διαδοχή των επισκόπων.

Έτσι, η Εκκλησία δεν είναι μια αφηρημένη πνευματική πραγματικότητα, αλλά έχει ορατή δομή και ιστορική συνέχεια. Ο ρόλος του επισκόπου δεν είναι μόνο διοικητικός, αλλά θεμελιώνεται στην αποστολική διαδοχή και στην ευθύνη να διατηρείται η ορθή πίστη.

Η συμβολή του Ειρηναίου στην αντιμετώπιση των αιρέσεων υπήρξε αποφασιστική. Δεν περιορίστηκε να απορρίψει επιχειρήματα, αλλά ανέδειξε την ασάφεια της διδασκαλίας των Γνωστικών και τη διάσπαση που προκαλούσαν. Αντίθετα, η Εκκλησία, μέσω της ενότητας της πίστεως και της καθολικότητάς της, παρουσιάζεται ως ο μόνος ασφαλής χώρος αληθείας. Σύμφωνα με τον Παπαδόπουλο, ο Ειρηναίος ήταν ο πρώτος που διατύπωσε με τόση σαφήνεια ότι η Εκκλησία είναι «στύλος και εδραίωμα της αληθείας» (Α΄ Τιμ. 3,15).

Ο Παπαδόπουλος καταλήγει ότι ο Ειρηναίος είναι ο κατ’ εξοχήν «θεολόγος της Παραδόσεως και της Εκκλησίας». Δεν είναι μόνο ένας αντιαιρετικός συγγραφέας, αλλά θεμελιώνει τη μέθοδο της Πατερικής θεολογίας: σύνδεση με την Αποστολική Παράδοση, έμφαση στην ενότητα πίστεως και ζωής, και χριστολογική κατανόηση της σωτηρίας. Με τον Ειρηναίο η Εκκλησία διατυπώνει συνειδητά την ταυτότητά της απέναντι στις αιρέσεις και θεμελιώνει τη θεολογική της αυτοσυνειδησία.

Ο Ειρηναίος υπήρξε ο φρουρός και γνήσιος εκφραστής της πίστεως σε δύσκολους καιρούς και ταυτόχρονα ο πρώτος μεγάλος θεολόγος που έθεσε τις βάσεις για όλη την κατοπινή Πατερική θεολογία. Με την έμφαση στην Αποστολική Διαδοχή, την ενότητα της Εκκλησίας και την ανακεφαλαίωση εν Χριστώ, παραμένει μέχρι σήμερα ζωντανός οδηγός για την κατανόηση της ορθόδοξης θεολογίας.

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος