Η θεολογία των εικόνων- π. Βασίλειος Όσμπορν

Αυτό που τόνισε η Ζ' Οικ. Σύνοδος και οι Πατέρες της Εκκλησίας είναι ότι η εικόνα, η αληθινή εικόνα, είναι ένα άνοιγμα- σαν ένα παράθυρο, ή ακόμα καλλίτερα σαν μια θύρα- προς τον αποκεκρυμμένο κόσμο του Θεού και μέσα από το άνοιγμα αυτό, ο Θεός ανταποκρίνεται κοινωνώντας τη χάρη Του στον άνθρωπο. Η εικόνα δεν είναι παρά μία διαφάνεια: δεν έχει άλλο σκοπό από το να καταδείξει ό,τι υπάρχει πίσω της. Δεν είναι αντικείμενο περίκλειστο, αλλά διαπερατόκι η διαπερατότητά του οδηγεί τον άνθρωπο στο Θεό και το Θεό στον άνθρωπο και τον κόσμο.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο Χριστός μπορεί να αποκαλείται η εικόνα του Θεού: μέσα από Εκείνον βλέπει κανείς τον Πατέρα, όπως κι ο ίδιος ο Χριστός το είπε:" Εκείνος που έχει δει εμένα, έχει δει τον Πατέρα"(Ιω.14,19). Στην περίπτωση του Χριστού, η εικόνα είναι τέλεια και μέσα απ' αυτήν είναι ορατή η θεία, η προσωπική πηγή.
Γι αυτό και οι άγιοι είναι εικόνες του Χριστού. Το να βλέπεις τον άγιο, να ζεις την παρουσία του, σημαίνει να βλέπεις τον Χριστό, να βιώνεις μέσα από τον άγιο τη παρουσία του Χριστού. Ο άγιος είναι κατά μία έννοια κενός, άδειος: είναι μόνο ένα δοχείο της αγάπης του Θεού για τον άνθρωπο, και αντίστροφα, ένα δοχείο της δικής μας αγάπης για το Θεό.

Γι αυτό και οι προσωπογραφίες που έχουμε στους ναούς είναι εικόνες: δεν αποτελούν αντικείμενα περίκλειστα, αλλά είναι κατά μία έννοια διαπερατές, κενές και μέσα από την κενότητά τους μας φέρνουν σε κοινωνία με την πραγματικότητα που απεικονίζουν, είτε αυτή είναι ο Χριστός, είτε η Θεοτόκος, ή κάποιος άγιος. Οι εικόνες λοιπόν, είναι μέσα, αγωγοί που μας δίνουν την δυνατότητα να λατρεύουμε το Θεό και να ευλαβούμαστε τους αγίους Του όπως τους πρέπει, ενώ την ίδια ώρα καθιστούν το Χριστό ή τους αγίους παρόντες στη ζωή μας.
Όλα αυτά μας είναι γνωστά και τα αντιλαμβανόμαστε λίγο πολύ συνειδητά ή ασυνείδητα. Όμως γιατί είπα πως πρέπει να τα έχουμε αυτά κατά νου, αν θέλουμε να κομίσουμε, ως χριστιανοί, αληθινή μαρτυρία στον παρόντα κόσμο; Διότι ο ίδιος ο κόσμος είναι κατά μία έννοια μια εικόνα του Θεού, μια εικόνα του Πατέρα μέσα από τον Υιό, μέσα από το Λόγο του Θεού, ο οποίος ανακαφαλαιώνει εν Εαυτώ κάθε δημιούργημα και αποτελεί το επίκεντρο, το σημείο σύμπτωσης της εσώτερης δομής κάθε δημιουργήματος.
Όμως ο άνθρωπος είναι επίσης και ένας δημιουργός. Μέσα από την ελευθερία του φέρνει στο φως νέα πράγματα, προσθέτοντάς τα στην Κτίση. Και οι δημιουργίες του ανθρώπου μπορεί να είναι είτε διαφανείς, είτε θαμπές. Μμορεί να στέκουν, όπως οι εικόνες, διαυγείς απέναντι στη χάρη του Θεού, απέναντι στην παρουσία Του κοντά μας δια του Υιού, ή μπορεί να στέκουν αδιαφανείς απέναντι στην παρουσία Του, ανίκανες δηλ. να αφήσουν το φως να περάσει από μέσα τους, διότι αποτελούν αλλοτριωμένα προϊόντα αλλοτριωμένων ανθρώπινων ψυχών.
Αναμφίβολα, σ' ό,τι κάνουμε. σ' ό,τι δημιουργούμε, έχει βάλει πάνω του το χέρι της η Πτώση- ως ένα βαθμό. Όμως η εικόνα φανερώνει πως υπάρχει δρόμος επιστροφής για τον άνθρωπο και πως ο ίδιος είναι δημιουργός και διαμορφωτής του κόσμου του' φανερώνει πως ο άνθρωπος δεν είναι καταδικασμένος σε μια διαρκώς αυξανόμενη αποξένωση από τον Θεό, δεν κουβαλά την κατάρα ενός κόσμου που διαρκώς αμαυρώνεται. Υπάρχει δυνατότητα να υπερνικηθή η κρίση. Ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργήσει σχήματα, τρόπους και συμπεριφορές που δεν αποκλείουν το Θεό απ' τον κόσμο, αλλά Τον βοηθούν να είναι παρών.
Αυτή είναι μια αλήθεια που αφορά σε κάθε εποχή. Όμως σήμερα, κυκλωμένοι όπως είμαστε απ'την τόση ασχήμια των δημιουργημάτων του ίδιου του ανθρώπου, είμαστε ευγνώμονες που έχουμε την εικόνα που μας υπενθυμίζει πως ο τελικός μας στόχος μέσα από κάθε μας δημιουργία είναι να κατορθώσουμε να "εικονίσουμε" το Θεό σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορεί Εκείνος να είναι παρών μέσα από μας στον κόσμο. Και μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό στις σχέσεις μας με τους άλλους μπορούμε να το κατορθώσουμε στα υλικά σχήματα και αντικείμενα που δημιουργούμε. Ο στόχος μας είναι ο ίδιος: ό,τι κάνουμε, ό,τι δημιουργούμε, να γίνει κατοικητήριο της χάριτος του Θεού, κάτοπτρο μέσα από το οποίο να μπορεί η χάρη να καθρεφτιστεί.
Σύμφωνα με τα λόγια του Ευαγγελίου: «Εσείς είστε το φως του κόσμου έτσι να λάμψει το φως σας μπροστά στους ανθρώπους, για να δουν τα καλά σας έργα και να δοξολογήσουν τον ουράνιο πατέρα σας".
Όσο καλύτερες εικόνες του Θεού γινόμαστε, τόσο πιο ελεύθερα ρέει μέσα από μας το φως και η χάρη Του. Η τήρηση των εντολών του Θεού σε κάθε έκφανση των σχέσεών μας με τους πλησίον, θα οδηγήσει τους άλλους να δοξάσουν το Θεό. Η δημιουργία εικόνων μέσα στον υλικό μας κόσμο θα καταστήσει αυτόν τον κόσμο διαυγή απέναντι στη χάρη του Θεού.
Πρέπει λοιπόν να πάρουμε τη θεολογία της εικόνας από τους ναούς και να τη βγάλουμε έξω, στους δρόμους. Πρέπει να την εφαρμόσουμε στο σύγχρονο κόσμο. Όσο κάθε τι που μας τριγυρίζει είναι θαμπό, απονεκρωμένο, απροσπέλαστο από τη χάρη του Θεού' όσο κάθε τι φανερώνει όχι τη δόξα του Θεού, αλλά τη μεταπτωτική κατάσταση του ανθρώπου, τόσο περισσότερα μπορούμε να κάνουμε, ο καθένας με τον δικό του τρόπο.
π. Βασίλειος Όσμπορν

Υάκινθος.