Ιερά Μονή Παναγίας Κοσμοσώτηρας, Φέρες Έβρου

Η Μονή περιλαμβάνει φρουριακό περίβολο (τείχη, πύργους, πύλη) και καθολικό στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου δικιόνιου ναού με πεντάτρουλη στέγαση. Ο εικονογραφικός διάκοσμος αποτελεί δείγμα της υψηλής τέχνης του 12ου αιώνα της Σχολής της Κωνσταντινούπολης. Στη ΝΑ γωνία του ναού υπάρχει εντοιχισμένο κεραμικό κόσμημα με θέμα τον αετό. Ο νάρθηκας έχει κατεδαφιστεί, άγνωστο πότε. Μεταγενέστερες επιδιορθώσεις έχουν δεχτεί, η κεντρική αψίδα και η πρόθεση. Μεταγενέστερες επίσης είναι και οι τέσσερις αντηρίδες εξωτερικά.

Ο Ισαάκιος Κομνηνός, γιος του Αλεξίου Α΄Κομνηνού, αυτοκράτορα του Βυζαντίου (1081-1118) έκτισε το 1152 κοντά στον Έβρο ποταμό, δίπλα στον δρόμο που οδηγούσε από την Τραϊανούπολη στην Κων/πολη, το μοναστήρι της Παναγίας Κοσμοσώτειρας.

Ο Ισαάκιος συνέθεσε το τυπικό της μονής, στην οποία και τάφηκε. Διακόσια χρόνια μετά, το καθολικό μετατρέπεται σε τζαμί του Σουλεϊμάν και πεντέμισι αιώνες αργότερα, πάλι σε χριστιανική εκκλησία. Ναός που σήμερα στέκει ολοζώντανος, μεγαλοπρεπές βυζαντινό μνημείο, λαμπρό αρχιτεκτόνημα, είναι σύμβολο, μιας μεγάλης τέχνης και κουλτούρας του 12ου αιώνα, μιας μεγάλης θρησκευτικής, πολιτιστικής εποχής, του βυζαντινού Θρακικού ελληνισμού. Λέγεται και Αγία Σοφιά γιατί αποτελεί μικρογραφία της Αγιά Σοφιάς.

Εκεί η Παναγία γιορτάσθηκε και υμνήθηκε καθημερινά από τον Ισαάκιο Κομνηνό και τους μοναχούς, με αυστηρό τυπικό δικής τους έμπνευσης. Προσφέρει μέγα κοινωνικό και πνευματικό έργο σ’ ολόκληρη την περιοχή.
Οι τεχνίτες που την κατασκεύασαν, είχαν ως πρότυπο το εσωτερικό της Αγιάς Σοφιάς. Οι τοιχογραφίες του ναού έχουν μια μεγαλόπρεπη σοβαρότητα, το όλο δε οικοδόμημα με το ελαφρύ ροζέ χρώμα της πέτρας που είναι κτισμένος, σε προδιαθέτει για αναπολήσεις των περασμένων που δένουν με τα τωρινά, αρμονικά, γιατί και τώρα το μνημείο αυτό αποτελεί το σύμβολο των Θρακιωτών, σ΄ ολόκληρο τον κόσμο.
Κάθε 15 Αυγούστου εδώ γίνεται η συγκέντρωση των Θρακιωτών, στον «Παρθενώνα της Θράκης», στο Βυζαντινό προπύργιο, για να ενώσουν όλοι μαζί τις προσευχές τους, αλλά και τις ευχές τους για διατήρηση της πολιτιστικής τους ταυτότητος και ανάπτυξης της Θράκης μ’ ένα δυναμικό παρόν, δίπλα στο ενδοξότατο παρελθόν.