Η ανηφορική επιστροφή στην Παναγία Σουμελά - Σταύρος Τζίμας

Στο ανακαινισμένο και πιο ασφαλές Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα θα ηχήσουν και πάλι σήμερα οι καμπάνες για τη μεγάλη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Οι τουρκικές αρχές είχαν αρνηθεί αρχικά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, σε μια υπόθεση με πλούσιο διπλωματικό παρασκήνιο και ορόσημο το 2010. [A.P. Photo / Emrah Gurel]

 Η ανηφορική επιστροφή στην Παναγία Σουμελά

Οι καμπάνες θα ηχήσουν στην Παναγία Σουμελά - Ολα άρχισαν με μια κρυφή δοξολογία

Σταύρος Τζίμας

Με ένα «πίσω-μπρος», που προκάλεσε αντιδράσεις στον κόσμο των ορθοδόξων χριστιανών και του ποντιακού ελληνισμού, οι τουρκικές αρχές άνοιξαν για τον σημερινό εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου τις πύλες της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, προκαλώντας αίσθημα ικανοποίησης στους ανά τον πλανήτη Ποντίους και στους χριστιανούς. Οι λόγοι για τους οποίους το καθ’ ύλην αρμόδιο υπουργείο Πολιτισμού, ενώ στην αρχή είχε αρνηθεί την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, αναθεώρησε στη συνέχεια την απόφασή του, δίνοντας αρχικά προφορική και πριν από τρεις μέρες γραπτή άδεια, δεν έγιναν γνωστοί. Υπερίσχυσαν της μόνιμης καχυποψίας του βαθέος τουρκικού κράτους το διαφαινόμενο «νέο πνεύμα» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τα συμφέροντα της τουριστικής βιομηχανίας ή, όπως αφήνεται να διαρρεύσει, «ενδεχομένως υπήρξε γραφειοκρατικό μπέρδεμα»; Οι πληροφορίες πάντως ανέφεραν ότι για να πραγματοποιηθεί το σημερινό προσκύνημα στον Πόντο ενεργοποιήθηκε στον άξονα Αθήνας – Αγκυρας, «μέσω διαύλων», και η διπλωματία. Σε κάθε περίπτωση, οι προσκυνητές θα προσευχηθούν φέτος σε ένα ανακαινισμένο και πιο ασφαλές μοναστήρι.

Υστερα από την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης του μνημείου, οι τουρκικές αρχές παραδίδουν στον τουρισμό της χώρας τους (κυρίως γι’ αυτόν), και άπαξ του έτους στους ορθοδόξους χριστιανούς για λατρευτικούς σκοπούς, μια εμβληματική μονή (μουσείο για την Τουρκία), με διαμορφωμένους περιμετρικά χώρους και προστατευτικά έργα για τις κτιριακές υποδομές της, ώστε να εξυπηρετείται υψηλή τουριστική κίνηση, που μόνο από τους Ποντίους ενισχύεται με περίπου 1.000.000 επισκέπτες ετησίως. Πλέον οι υπαρκτοί «λόγοι ασφαλείας», που δεν επέτρεπαν τα προσκυνήματα των Ποντίων στο μοναστήρι-σύμβολο της «φυλής» επί επτά συνολικά χρόνια (τα δύο λόγω κορωνοϊού), δείχνουν να έχουν εκλείψει. Και από την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων θα εξαρτάται εφεξής η παραχώρηση του μνημείου για τον Δεκαπενταύγουστο.

Οι τουρκικές αρχές άνοιξαν για τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου τις πύλες της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά, ενώ στην αρχή είχαν αρνηθεί την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο. [INTIME NEWS]

Η όλη επιστροφή στο «φυλακισμένο βουνό», απ’ όπου ξεριζώθηκαν βίαια, Ποντίων και ορθοδόξων χριστιανών, με σκοπό να κατοχυρώσουν το θρησκευτικό αποτύπωμα του σημερινού πολιτιστικού μνημείου και να το αναδείξουν ως τόπο θυσίας του ποντιακού ελληνισμού, υπήρξε ανηφορική και δύσκολη. Περιλαμβάνει «αψιμαχίες» στις πλαγιές και μπροστά στις πύλες του θρυλικού μοναστηριού, επικίνδυνες πολιτικοθρησκευτικές παγίδες, γεωπολιτικές προεκτάσεις, όπως προκύπτει από το πλούσιο διπλωματικό παρασκήνιο, και έχει ως ορόσημο τον Δεκαπενταύγουστο του 2010. Πώς φτάσαμε όμως έως εδώ; Ολα άρχισαν με μια κρυφή δοξολογία το 1996, παραμονή του Δεκαπενταύγουστου. Στο αεροδρόμιο της Τραπεζούντας προσγειώθηκε τότε ένα αεροπλάνο προερχόμενο από τη Θεσσαλονίκη και αποβίβασε 120 επιβάτες. Την ίδια ημέρα κατέπλευσε στο λιμάνι της πόλης και ένα επιβατηγό πλοίο, μεταφέροντας από την Οδησσό εκατοντάδες Ρώσους ορθοδόξους χριστιανούς. Ηταν μια πρωτοβουλία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων (ΠΟΠΣ) στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα», η οποία αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη αποστολή πιστών στη Μαύρη Θάλασσα για προσκύνημα στο μοναστήρι της Σουμελά. Οι εκδρομείς διέσχισαν αμίλητοι τη χαράδρα στις πλαγιές του όρους Μελά και εκεί, στην είσοδο του μοναστηριού, ο μητροπολίτης Δράμας Παύλος τέλεσε «στα κλεφτά» ένα μνημόσυνο στη μνήμη των σφαγιασθέντων Ποντίων την περίοδο 1922-1924. Ο ίδιος ιεράρχης είχε τελέσει παρανόμως στα σκαλοπάτια της μονής τρισάγιο και το 1993. Εκτοτε χριστιανοί από τις Δημοκρατίες της τέως Σ.Ε. και Ελληνες Πόντιοι ταξίδευαν ως «τουρίστες» στη Σουμελά τον Δεκαπενταύγουστο και κόβοντας εισιτήριο εισέρχονταν στον χώρο της μονής που λειτουργούσε και λειτουργεί ως μουσείο. Εκεί κάποιοι άναβαν κρυφά ένα κερί και έκαναν τον σταυρό τους.

Μετά την ανακαίνιση και τα έργα που έγιναν, οι υπαρκτοί «λόγοι ασφαλείας», που δεν επέτρεπαν τα προσκυνήματα των Ποντίων στο μοναστήρι-σύμβολο της «φυλής» στην Τραπεζούντα, έχουν εκλείψει. [INTIME NEWS]

Θεαματική κίνηση

Το πλούσιο διπλωματικό παρασκήνιο, με ορόσημο το 2010 – Η παραχώρηση του μνημείου για τον Δεκαπενταύγουστο θα εξαρτάται εφεξής από την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Το 2009, ο τότε βουλευτής της ρωσικής Δούμας και πρόεδρος του ΣΑΕ Ανατολικής Ευρώπης Ιβαν Σαββίδης, σε μια θεαματική κίνηση, που αντιμετωπίστηκε με καχυποψία από το Φανάρι και διπλωματικά διαβάστηκε ως «ευλογημένη», αν όχι υποκινηθείσα, από το Πατριαρχείο Μόσχας, μετέφερε στη Σουμελά του Πόντου αντίγραφο της ιστορικής εικόνας της ομώνυμης Παναγίας που φυλάσσεται στο μοναστήρι στο Βέρμιο. Σχολιάστηκε, τότε, το γεγονός ότι τον συνόδευαν Ρώσοι ιερείς που έψαλλαν απολυτίκια στη γλώσσα τους, όπως επίσης και η επιλογή του να γράψει αφιέρωμα στη ρωσική όπισθεν της εικόνας. Οι μυημένοι διέγνωσαν, με αφορμή την πρωτοβουλία Σαββίδη, επιχείρηση θρησκευτικής απόβασης της Ρωσίας στον Πόντο, χτίζοντας προγεφύρωμα στην Παναγία Σουμελά. Εκείνο το προσκύνημα σημαδεύτηκε και από μικροεπεισόδια με πρωταγωνιστή τον τότε νομάρχη Θεσσαλονίκης Παναγιώτη Ψωμιάδη, που εντός του προαυλίου της μονής έψαλε, ακολουθούμενος και από κάποιους άλλους Ελληνες «υπερπατριώτες», τον εθνικό ύμνο. Προκλήθηκε ένταση, με την υπεύθυνη του μνημείου Τουρκάλα αρχαιολόγο να αντιδρά. Το όλο επεισόδιο αποδοκιμάστηκε και από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ενώ ο τουρκικός Τύπος το ανέδειξε διεγείροντας τα εθνικιστικά αντανακλαστικά στην Τουρκία. Ομως, ο τότε παντοδύναμος Ερντογάν είχε τα δικά του σχέδια για τη Σουμελά, εσωτερικά και διεθνώς. Ετσι, για την επόμενη επέτειο (2010) η Τουρκία έδωσε για πρώτη φορά επίσημη άδεια τέλεσης της Θείας Λειτουργίας, και μάλιστα από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, στη Σουμελά. Οι εθνικιστικοί κύκλοι ανέβηκαν στα «κεραμίδια».

Παναγία Σουμελά: Δόθηκε η γραπτή άδεια τέλεσης λειτουργίας τον Δεκαπενταύγουστο

«Τι θέλει ο Ελληνας στην Τουρκία, έρχεται ως προσκυνητής, ως τουρίστας ή για να δημιουργήσει τη Δημοκρατία του Πόντου;» έγραψε χαρακτηριστικά εκείνες τις μέρες μια εφημερίδα της Τραπεζούντας. Ο Ερντογάν, για να προλάβει πιθανές ανεξέλεγκτες αντιδράσεις, έσπευσε με δήλωσή του να κατευνάσει τα πνεύματα, προτρέποντας μάλιστα την τοπική κοινωνία «η φιλοξενία να είναι άψογη προς τους επισκέπτες που θα έρθουν για τη λειτουργία στη Σουμελά». «…Στη Σουμελά ήρθαν (σ.σ. το 2009) οι χριστιανοί και τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία σύμφωνα με την παράδοσή τους», δήλωσε και πρόσθεσε: «Μια-δυο ομάδες, όπως είναι γνωστό, δεν χρειάζεται να εξηγήσω ποιοι είναι αυτοί, λένε “ορίστε, ξαναζωντάνεψαν την επιθυμία για δημιουργία κράτους του Πόντου”. Φίλοι μου, τι έγινε; Ηρθαν, τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία τους και αναχώρησαν. Πόσοι άνθρωποι; 1.500-2.000. Τι χάσαμε; Στην πραγματικότητα κερδίζουμε. Τι κερδίζουμε; Να σας πω. Αυτός που είναι βέβαιος για την πίστη του δεν φοβάται την ελευθερία της πίστης. Οποιος πιστεύει στις ιδέες του και στις σκέψεις του δεν φοβάται την ελευθερία των ιδεών και των σκέψεων. Ανοίξτε και ρίξτε μια ματιά στη ιστορία των Οθωμανών. Κοιτάξτε, τα είχαν φοβηθεί ποτέ αυτά οι Οθωμανοί; Αντίθετα, επί Οθωμανών ήταν ανοικτά, χωρίς να αντιμετωπίσουν την παραμικρή δυσκολία. Τα χρησιμοποίησαν στις σχέσεις τους με τη διεθνή κοινότητα, με τον καλύτερο τρόπο, προς όφελος της δικής τους εξουσίας. Τώρα τι είναι αυτά;… Θεέ μου! Καλλιεργείται ένα κλίμα φοβίας με σκοπό να αναστατώσουν τη χώρα και να φέρουν τα πάνω κάτω».

Με την έγγραφη άδεια των τουρκικών αρχών ανά χείρας, λοιπόν, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος λειτούργησε, για πρώτη φορά επισήμως από το 1922, στην Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο. Εγινε έτσι ο Δεκαπενταύγουστος του 2010 ορόσημο για τον ποντιακό ελληνισμό αλλά και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η κινητοποίηση των Ποντίων ήταν μεγάλη. Ταξίδεψαν χιλιάδες εξ αυτών από Ελλάδα, ΗΠΑ, Αυστραλία αλλά και τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας στην Τραπεζούντα και από εκεί σκαρφάλωσαν στο όρος Μελά, για το «προσκύνημα ζωής».

Tο διαφαινόμενο «νέο πνεύμα» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις υπερίσχυσε φέτος του βα-θέος τουρκικού κράτους. [INTIME NEWS]

Πολλοί είχαν μαζί τους ένα μικρό σακουλάκι για να φέρουν πίσω λίγο χώμα από τη «γη του Πόντου» και να το αποθέσουν στους τάφους εκείνων που επέζησαν του διωγμού του 1922, πλην όμως δεν πρόλαβαν να κάνουν πράξη το «τάμα της φυλής», ένα προσκύνημα δηλαδή στον θρυλικό Πόντο, προτού κλείσουν τα μάτια τους. Η μαζική έλευση και παραμονή των Ποντίων εκδρομέων στην Τραπεζούντα έφερε μια γερή ανάσα στην τουριστική βιομηχανία και την τοπική οικονομία. Είχε προηγηθεί πλούσιο παρασκήνιο με εμπλοκή της Ρωσίας, για το οποίο είχε μιλήσει στην «Κ» και στον γράφοντα ο τότε μητροπολίτης Προύσης κ. Ελπιδοφόρος (νυν Αρχιεπίσκοπος Αμερικής), που χειρίστηκε από τη θέση του αρχιγραμματέα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως το θέμα, το οποίο ξέφευγε από τις αμιγώς θρησκευτικές ευαισθησίες των πιστών, εμφανίζοντας γεωπολιτικές προεκτάσεις. «Ο Πατριάρχης βρισκόταν επί χρόνια σε συνεχείς συζητήσεις με την τουρκική κυβέρνηση για το όλο ζήτημα», είχε πει. «Ταυτόχρονα υπήρχε πίεση και έντονο ενδιαφέρον από τη ρωσική πλευρά να αναλάβει το Πατριαρχείο Μόσχας τη διοργάνωση των προσκυνημάτων στη Σουμελά και να μεταφέρει τουρίστες από τις πρώην Δημοκρατίες της Σοβιετικής Ενωσης. Μπροστάρης ήταν ο κ. Ιβάν Σαββίδης. Ομως η Μονή της Σουμελά ανήκει στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, είναι σταυροπηγιακό μοναστήρι, την ευθύνη λειτουργίας του την έχει το Φανάρι και δεν νομιμοποιείται να εμπλέκεται άλλη Εκκλησία. Παρενέβη ο Πατριάρχης και ξεκαθάρισε πως δεν μπορεί κάθε επιχειρηματίας να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για τέτοια ευαίσθητα ζητήματα και μάλιστα χωρίς την ευλογία του Πατριαρχείου. Ζήτησε, δε, να του δοθεί από την τουρκική κυβέρνηση έγγραφη άδεια για να τελεί εκείνος ως ηγέτης των Ορθοδόξων λειτουργίες στο μοναστήρι, όπως και έγινε».

Με τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, χριστιανοί Πόντιοι από την Ελλάδα και τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας ταξίδευαν συχνά στην Τραπεζούντα.

Οι Ρώσοι πιστοί και τα θέματα ασφαλείας

Με την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά έγινε πόλος έλξης για τους Ρώσους πιστούς, που με την «ευλογία» του Πατριαρχείου Μόσχας άρχισαν να συρρέουν το 2008 και το 2009. Κατέφθαναν με αεροπλάνα και πλοία μισθωμένα από τον Σαββίδη, τότε βουλευτή του κόμματος του Πούτιν. Παράλληλα με τις κινήσεις Σαββίδη το Κρεμλίνο, διά του ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ, πίεζε ώστε να ανοίξει η Παναγία Σουμελά για τις θρησκευτικές ανάγκες των χριστιανών. Στόχος, όπως επισήμαιναν τότε εκκλησιαστικοί και διπλωματικοί κύκλοι, ήταν να αυξήσει η Ρωσία την επιρροή της στον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο. Η επιχείρηση ρωσικής «κατάληψης» της Παναγίας Σουμελά προκαλούσε δυσφορία στο Φανάρι, που εργαζόταν αθόρυβα, αλλά πυρετωδώς για την ικανοποίηση του αιτήματός του. Με τον Βαρθολομαίο αλλά και (διακριτικά) τους Αμερικανούς να πιέζουν, και τον Ερντογάν να έχει ανάγκη διεθνώς εκείνη την περίοδο να προβάλει ένα ανεκτικό ως προς τη θρησκεία προφίλ και συνυπολογίζοντας τα οικονομικά οφέλη, η τουρκική κυβέρνηση έδωσε τελικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο έγγραφη άδεια να τελεί Θεία Λειτουργία άπαξ του έτους, κάθε Δεκαπενταύγουστο. «Είχαμε αγωνία γιατί η πρώτη αυτή Θεία Λειτουργία θα ήταν καθοριστική. Φοβόμασταν ότι αν δεν πάει κάτι καλά (ενέργειες ακραίων δικών μας ή και Τούρκων εθνικιστών και επεισόδια), ίσως να μη μας επέτρεπαν τη Λειτουργία την επόμενη χρονιά». Ο μητροπολίτης κ. Ελπιδοφόρος υπενθύμισε ότι ακόμη και πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, κανένας Πατριάρχης δεν είχε λειτουργήσει στην Παναγία Σουμελά, παρότι η μονή ανήκε στο Φανάρι. Η θεαματική αύξηση της επισκεψιμότητας όμως ήγειρε θέμα προστασίας των προσκυνητών, δεδομένου ότι το μοναστήρι κρέμεται σαν “αετοφωλιά” σε γκρεμό και οι Αρχές ενημέρωσαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ότι η μονή θα κλείσει τις πόρτες της για επισκευές. «Γίνεται καλή δουλειά στη μονή, αξίζει τον κόπο να περιμένουμε», είχε δηλώσει τότε στην «Κ» ο κ. Ελπιδοφόρος. Με την ολοκλήρωση των εργασιών ήρθε ο κορωνοϊός να διακόψει τη ροή των πραγμάτων. Ο κ. Βαρθολομαίος σχολίασε θετικά την αδειοδότηση της σημερινής Θείας Λειτουργίας. Ο επίτιμος πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων κ. Στέφανος Τανιμανίδης είπε στην «Κ» ότι παραμένει το αίτημα των Ποντίων προς τις τουρκικές αρχές να μεταφερθούν στην Παναγία Σουμελά του Πόντου 50 κειμήλια της μονής που ήταν στο μουσείο της, αλλά σήμερα βρίσκονται στο μουσείο της Αγκυρας.

 Πηγή: Καθημερινή