Ο Αντίχριστος, το 666, οι νέες ταυτότητες και οι θρησκευτικοί φόβοι - π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός

Ο Αντίχριστος, το 666, οι νέες ταυτότητες και οι θρησκευτικοί φόβοι  

π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός

Πανικό σε πολλούς χριστιανούς προκάλεσε η είδηση ότι στην Ελλάδα πρόκειται να κυκλοφορηθούν νέες ταυτότητες, οι οποίες από το 2026 θα αντικαταστήσουν υποχρεωτικά (;) τις αστυνομικές (αυτές για τις οποίες πάλι πολλοί χριστιανοί δεν έπαιρναν διότι δεν ανέγραφε το θρήσκευμα και τις θεωρούσαν προπομπό του σφραγίσματος του Αντιχρίστου), καθώς υπάρχει σχετική ευρωπαϊκή εντολή και οδηγία. Στην Κέρκυρα, μάλιστα, πρωί του Δεκαπενταυγούστου, στα καντούνια της παλιάς πόλης, πετάχτηκαν φέιγ βολάν, με τα οποία τονίζονταν ότι όποιος πάρει την νέα ταυτότητα θα πάει στην κόλαση (!!!), ότι βρισκόμαστε στα έσχατα χρόνια, ότι πρέπει να εορτάζουμε τους αγίους με το πάτριο εορτολόγιο (το παλαιό ημερολόγιο) και ότι το σφράγισμα με το 666 είναι δεδομένο. Ωραίος τρόπος, στ' αλήθεια, να τιμηθεί η Παναγία μας! Αντί να έχουμε την χαρά της ζωής που δίνει η μετάσταση της Παναγίας, να πανηγυρίσουμε διότι δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο, αλλά η Παναγία μας  προσεύχεται για όλους μας, μεσιτεύει, μας αγαπά, μας στηρίζει και είναι για όλους μας, κάποιοι που θεωρούν τους εαυτούς τους χριστιανούς και, μάλιστα, αυθεντικούς, δηλητηριάζουν τις καρδιές των πολλών με το λιγότερο ανόητες ερμηνείες του 27ου βιβλίου της Καινής Διαθήκης, της "Αποκαλύψεως" του Ιωάννη.

Γεμάτη η Ιστορία του κόσμου από τέτοιες αφελείς και ανόητες ερμηνείες. Με αφορμή το 13ο κεφάλαιο της "Αποκαλύψεως", στο οποίο προλέγεται η εμφάνιση του Αντίχριστου στο τέλος της Ιστορίας, ο οποίος θα χαρακτηρίζεται από έναν αριθμό, που θα είναι αριθμός ανθρώπου, ο αρχαιοελληνικός "χξστ" (προσοχή, όχι ο αραβικός που χρησιμοποιούμε εμείς, αλλά ο αρχαιοελληνικός), "υπήρξε από πολύ νωρίς ο πειρασμός (τέλη 2ου αι.) να ψηφαριθμηθεί ο αριθμός 666, είτε ακολουθώντας το ελληνικό αλφάβητο, είτε το λατινικό, είτε ακόμη και το εβραϊκό, για να προσδιορισθεί ένα όνομα που έπραξε κακουργήματα εναντίον ανθρώπων, ιδιαίτερα εναντίον της Εκκλησίας.

Πέραν του ότι οι περισσότεροι πρώιμοι εκκλησιαστικοί ερμηνευτές αντιλαμβάνονται τον αριθμό ότι αναφέρεται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, είτε ως σύνολο είτε υπό το όνομα Ρωμαίων αυτοκρατόρων, υπάρχουν και ερμηνείες που αναφέρουν τα ονόματα Λατείνος (με ει), Τειτάν (προσωνύμιο του Απόλλωνα), Νέρων, Διοκλητιανός, Τίτος, Μωάμεθ, ή, σε νεώτερους χρόνους, τα ονόματα κάποιου πάπα (εκ μέρους προτεσταντών) ή του Λούθηρου (εκ μέρους ρωμαιοκαθολικών). Σε ακόμη νεώτερους χρόνους επιχειρήθηκε να αναγνωρισθεί πίσω από τον αριθμό το όνομα του Ναπολέοντα, ή του κάιζερ Γουλιέλμου Β', ή του Χίτλερ ή του Στάλιν. Χώρια η ανόητη ή αφελής ταύτιση του αριθμού με το bar code που αναγράφεται στα προϊόντα, ή τον αριθμό του ΑΜΚΑ ή του ΕΚΑΜ, ή με τις ταυτότητες. Το 1981 μια προτεστάντισσα της Αμερικής, η Mary Stewart Relfe, ισχυρίστηκε, κατά αποκάλυψη που της έγινε δήθεν άνωθεν, ότι το bar code που αποτυπώνεται στα προϊόντα κρύβει τον αριθμό του θηρίου της Αποκαλύψεως. Έγραψε λοιπόν ένα βιβλίο, που έγινε best seller στον προτεσταντικό χώρο της Αμερικής, και φούντωσε μια συζήτηση για τους αριθμούς του θηρίου και για τα σφραγίσματα (Mary Stewart Relfe, "When your money fails (the 666 System is here), 1981). Το 1983 ένας ζηλωτής μοναχός του Αγίου Όρους, ο Ιερομόναχος Παρθένιος, διάβασε το βιβλίο αυτό, και έγραψε ένα φυλλάδιο καταγγέλλοντας τους έσχατους καιρούς που ήρθαν και τον αριθμό του θηρίου που υπάρχει στο bar code ή τους κινδύνους που θα προέλθουν από τις ταυτότητες, και όλα αυτά (Μοναχός Παρθένιος, Ανησυχητικά σημεία των καιρών, Το χάραγμα της Αποκαλύψεως, Άγιον Όρος 1983)".

Τα παραπάνω περιλαμβάνονται (σ. 253) σε ένα εξαιρετικό βιβλίο, υπό τύπον υπομνήματος στην "Αποκάλυψη του Ιωάννη", που έχει γράψει ένας σπουδαίος θεολόγος, εκδότης του Παπαδιαμάντη, και άλλων συγγραφέων που έφεραν την θεολογία μας από την μια σε επαφή με την αυθεντική μας πνευματική παράδοση, την οποία είχαμε λησμονήσει σε ένα πνεύμα αλλοτρίωσης, εκδυτικισμού και συνήθειας, και από την άλλη σε επαφή με την σύγχρονη πραγματικότητα. Πρόκειται για τον Δημήτρη Μαυρόπουλο, που έγινε γνωστός σε μας και στους μεγαλύτερους από εμάς μέσω της εκπομπής "Σήμερα είναι Κυριακή", που μας συντρόφευε με εξαίρετους θεολογικούς διαλόγους μέχρι τα μέσα τις δεκαετίας του 1980 από την τότε ΕΡΤ. Το βιβλίο επιγράφεται "Σχόλια στην Αποκάλυψη του Ιωάννη" (εκδόσεις ΔΟΜΟΣ) και είναι καταγραφή σειράς διαλέξεων που ο συγγραφέας έδωσε πάνω σ'  αυτό το κομβικής σημασίας μοναδικό προφητικό βιβλίο της Καινής Διαθήκης.

Το βιβλίο εντρυφά στο περιεχόμενο της "Αποκαλύψεως" και επισημαίνει μερικές σπουδαίες αλήθειες, τις οποίες οι συνωμοσιολόγοι, τερατολόγοι και "αυθεντικοί" χριστιανοί δεν μπαίνουν καν στον κόπο να διαβάσουν:

α.  Ότι "για να κατανοηθεί το περιεχόμενο της Αποκάλυψης, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τις ιδιοτυπίες της γλώσσας της, την οποία ονομάζουμε αποκαλυπτική. Πρόκειται για γλώσσα που ήταν οικεία στους ανθρώπους της ελληνιστικής περιόδου. Χρησιμοποιώντας εικόνες με υπερβολή, προσπαθεί να περιγράψει καταστάσεις εσωτερικές του ανθρώπου τις οποίες είναι δύσκολο ή αδύνατο  να αναλύσει λογικά ένας συγγραφέας. Εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας ότι το βιβλίο της Αποκάλυψης είναι γραμμένο σε ποιητικό μέτρο (εβραϊκό ποιητικό μέτρο, γι' αυτό και είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε στα ελληνικά), καταλαβαίνετε ότι η αποκαλυπτική γλώσσα βγαίνει μέσα από την ποιητική γλώσσα, τον πρώτο πυρήνα και την πρώτη μάνα που γεννάει την εικόνα για να περιγράψει μια κατάσταση, μια πραγματικότητα, την ίδια την ιστορία, κυρίως όμως τις ενδιάθετες καταστάσεις του ανθρώπου" (σσ. 363-364)

β. 'Όσα περιγράφονται στην Αποκάλυψη δεν είναι μόνο πράγματα που θα συμβούν κάποτε, αλλά επίσης είναι πράγματα που συμβαίνουν συνεχώς. Ο πόλεμος, ο διαρκής πόλεμος των εχθρών του Χριστού εναντίον του, συμβαίνει διαρκώς. Ο Πόλεμος αυτός ξεκινάει και πριν την ενανθρώπηση του Κυρίου. Είναι ο διαρκής πόλεμος ανάμεσα σ' αυτά που ονομάζει ο απόστολος Παύλος ,,ο κόσμος τούτος,, και “ο κόσμος του Θεού”"  (σ. 364).

γ. "Ο καιρός των εσχάτων δεν μετράει με τους χρονικούς προσδιορισμούς που μετράμε εμείς τη φθορά μας και τον θάνατό μας. Δεν είναι ο καιρός του κόσμου τούτου. Το μέρος, ή μάλλον ο τόπος στον οποίο ψηλαφούμε αυτή την πραγματικότητα της Εκκλησίας είναι η θεία Λειτουργία. Η θεία Λειτουργία μας βοηθάει, όπως μας την εκτυλίσσουν οι πατέρες μας, να καταλάβουμε τι συμβαίνει αυτό το ,,εδώ και τώρα και όχι ακόμα,,. Αυτή η Β' Παρουσία του Κυρίου συμβαίνει τώρα, αλλά επίσης δεν έχει συμβεί ακόμα. Αυτό ψηλαφούμε σε κάθε θεία Λειτουργία" (σ. 364)

Αν σταθούμε εδώ, θα διαπιστώσουμε τις πολλές λειτουργικές εικόνες από την ουράνια λειτουργία που εκτυλίσσονται μπροστά μας στο όραμα του ευαγγελιστή Ιωάννη. Τα έσχατα βιώνονται στην λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, από την οποία συχνά οι ανησυχούντες απουσιάζουν ή δεν βιώνουν την χάρη και τη χαρά της. Έτσι, ασχολούνται με τα ελάσσονα που είναι και ο Αντίχριστος. Ελάσσονα διότι πρόκειται για καταστάσεις που μένουν στο εδώ και τώρα, δεν αναφέρονται στην συνάντηση της Εκκλησίας, έχουν να κάνουν μόνο με την επιβίωση στο παρόν και την λατρεία του διαβόλου ως θεού, που κανείς αληθινά πιστός δεν θα αποδεχτεί ποτέ. Το όποιο σφράγισμα δεν θα είναι εξαπάτηση των πιστών, αλλά ομολογία πίστης των ανθρώπων στον άνθρωπο του διαβόλου. Όποιος το αποδεχτεί θα γνωρίζει πολύ καλά τι κάνει και δεν θα έχει καμία δικαιολογία.

δ. "Ο πόλεμος των ουράνιων δυνάμεων του φωτός, με επικεφαλής τον Ιησού Χριστό, εναντίον των δυνάμεων του σκότους, του κακού και της αδικίας που εκπροσωπούν ο Σατανάς, ο Αντίχριστος και ο ψευδοπροφήτης νοείται ότι συμβαίνει στο έσχατο μέλλον, κατ' ουσίαν όμως περιγράφει έναν διαρκή πόλεμο που συμβαίνει εντός της ιστορίας, και μάλιστα λογίζεται ως ενδιάθετος πόλεμος εντός εκάστου πιστού, που προεκτείνεται στο σώμα της Εκκλησίας… Ο διαρκής αυτός πόλεμος έχει δύο σκέλη: είναι ιστορικός, αλλά είναι και πνευματικός. Έχει εξωτερικά στοιχεία, αλλά έχει και εσωτερικά. Τα εξωτερικά στοιχεία ήδη τα ζουν οι πρώτοι χριστιανοί. Οι συνέπειες αυτού του πολέμου, που περιγράφει η Αποκάλυψη, είναι η θλίψη, το μαρτύριο, ο θάνατος. Έχει συνέπειες αυτός ο πόλεμος. Αλλά επειδή έχει συνέπειες, ο Ιωάννης σπεύδει να καταθέσει τη μαρτυρία που ονομάζεται ,,στέφανος δόξης,,. Όπου περιγράφει μαρτύριο, θλίψη, θάνατο, έρχεται να συμπληρώσει με την παρουσία του ,,στεφάνου δόξης,, (σσ. 365-366).

Τα λεγόμενα αυτά μάς δείχνουν ότι δεν πρέπει να πιστέψουμε πως ο πόλεμος εναντίον του διαβόλου είναι πόλεμος εσχατολογικός μόνο. Είναι πόλεμος κάθε στιγμής. Έχει να κάνει με την ελευθερία μας. Το κακό δεν θα εγκατασταθεί στον κόσμο στο τέλος της ιστορίας και θα θελήσει να μας πλανήσει ή να μας υποτάξει. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει, μέχρις ότου καταργηθεί ο πνευματικός  θάνατος, ο δεύτερος θάνατος, μαζί με τον σωματικό, κάτι που θα γίνει με την ανάσταση των νεκρών. Αντί λοιπόν να τρομοκρατούμαστε με το τέλος του κόσμου, ας γυρίσουμε εντός μας, στις σχέσεις μας με τους άλλους, ας δούμε το ευαγγέλιο και τις εντολές του, την ζωή μας ή την απουσία της ζωής μας εντός της Εκκλησίας, την άρνηση ή την αδιαφορία ή το έλλειμμα να αγαπούμε και ας κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας εν μετανοία γι' αυτά που έχουμε μπροστά μας και μέσα μας.

ε. Όλη η Αποκάλυψη στην πραγματικότητα είναι μια υπενθύμιση της σχέσης μας με τον Χριστό. "Στο πρώτο μέρος της (κεφάλαια 1-6) είναι ολοφάνερο ότι "η Αποκάλυψη αποτελεί έναν υπομνηματισμό της εμπειρίας της πρώτης Εκκλησίας που ζει το πλήρωμά της στην τέλεση της θείας Ευχαριστίας… Ένα σημαντικό μέρος του βιβλίου κατέχουν οι επτά επιστολές προς ισάριθμες τοπικές εκκλησίες της Μικράς Ασίας, που το περιεχόμενό τους διαμορφώνεται κατ' εντολήν του Χριστού και ως εκ μέρους του. Περιγράφουν, άλλοτε αμέσως και άλλοτε εμμέσως, την κατάσταση της Εκκλησίας στα τέλη του 1ου αι. Επισημαίνουν τον κίνδυνο αλλοιώσεων της πίστεως από την παρείσφρηση αιρέσεων, αλλά επίσης προειδοποιούν για τα δεινά που θα αντιμετωπίσουν οι πιστοί από τους διωγμούς της ρωμαϊκής εξουσίας, οι οποίοι έχουν ήδη αρχίσει. Ελέγχουν, επικρίνουν, επιβραβεύουν το ήθος και τη διαγωγή των πιστών, αποδίδοντας ευθύνες στους επικεφαλής επισκόπους. Συγχρόνως, καταθέτουν τη μεγάλη ελπίδα για τελικά δικαίωση όσων εξέρχονται νικητές εναντίον των πειρασμών και του κακού… Το τρίτο μάλιστα μέρος της Αποκάλυψης (κεφάλαια 21 και 22) προβάλλει  και περιγράφει την ένωση του Χριστού και Εκκλησίας που περιγράφεται ως γάμος, ιερός γάμος, όχι με την έννοια τη θρησκειολογική που έχουμε στις μυστικές θρησκείες, αλλά εικονολογική, ένωση φύσεων. Η ανθρώπινη φύση του Χριστού ενώνεται με την ανθρώπινη φύση του ανθρώπου στην ενανθρώπηση…Έτσι τελειώνει η Αποκάλυψη: με την τέλεση του μυστικού γάμου μεταξύ της γυναίκας- Εκκλησίας και του Νυμφίου- Χριστού, ο οποίος μάλιστα χαρακτηρίζεται ,,εσφαγμένον Αρνίον,,, δηλαδή εκείνον τον Νυμφίο που μαρτύρησε για την Νύμφη.. Γι'  αυτό γράφτηκε η Αποκάλυψη, για να μας πει ότι ταχύτατα, εν τάχει, μπορούμε όλοι να πραγματοποιήσουμε αυτή την ένωση Χριστού και Εκκλησίας, ο καθένας ως μέλος του σώματος του Χριστού, ως μέλος της Εκκλησίας του, η οποία δεν είναι αφηρημένη κατάσταση αλλά σύνολο προσώπων, εξαιτίας ακριβώς της σχέσης αγάπης που τα χαρακτηρίζει" (σσ. 365-366).

Αυτά τα στοιχεία κάνουν την Αποκάλυψη ένα βιβλίο αισιόδοξο, ένα βιβλίο προσδοκίας. Δεν είναι βιβλίο φόβου για όποιον πιστεύει, για όποιον μετέχει στη ζωή της Εκκλησίας, για όποιον κάνει αγώνα μετανοίας. Τώρα, γιατί στα καθ' ημάς μεταφέρονται  οι εκ του προτεσταντισμού και της δυτικής παράδοσης "τρομοκρατικές" αντιλήψεις, αυτό ας το εξετάσουν όλοι εκείνοι οι οποίοι ομνύουν στην "ορθοδοξότατη" ταυτότητά τους, καταδικάζουν την δυτική παράδοση  μεθ' όρκου και εισάγουν, εντούτοις, τα πιο φοβικά της στοιχεία , τρομοκρατώντας τους χριστιανούς που δεν μπορούν εύκολα να κρίνουν και να γνωρίζουν.

Και κάτι τελευταίο για τον αριθμό του θηρίου. Ο αριθμός αυτός υπάρχει στην Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο "Γ' Βασιλειών". Ο βασιλιάς Σολομώντας, από άνθρωπος αγάπης για τον Θεό, δίκαιος, πιστός και ευσεβής, γίνεται ειδωλολάτρης εξαιτίας του πλούτου και της ματαιοδοξίας του. "Ἦν ὁ σταθμός τοῦ χρυσίου τοῦ ἐληληθότος τῷ Σαλωμών ἐν ἐνιαυτῷ ἑνί ἑξακόσια και ἑξηκονταέξ τάλαντα χρυσίου" (Βασιλειών Γ', 10,14). Όπως ο Σολομώντας προτίμησε τον πλούτο και την απομάκρυνση από  τον Θεό χάριν της ιδιοτέλειας και της αυτοθέωσης, έτσι και όσοι διαλέξουν να ακολουθήσουν τον Αντίχριστο, θα το πράξουν εν πλήρει επιγνώσει, ότι ακολουθούν την οδό της δικής τους επιβίωσης, του πλούτου τους, της απουσίας του θεού και της θεοποίησης εκείνου που τους υπόσχεται ή θα τους δώσει τα αγαθά. Ας κρίνουμε αν υπάρχει κάτι τέτοιο σε συνολικό βαθμό στους καιρούς μας. Πτώσεις ανθρώπων έχουμε. Οράματα πλουτισμού έχουμε. Συνολική κατάσταση όμως, που να προέρχεται από την εμφάνιση του προσώπου εκείνου που θα θέσει ένα τέτοιο δίλημμα δεν έχουμε. Αντί λοιπόν να ελέγξουμε τους εαυτούς μας κατά τον λόγο του Χριστού "ὅπου ὁ θησαυρός ὑμῶν ἐκεῖ ἔσται καί ἡ καρδία ὑμῶν" (Ματθ. 6, 21), δηλαδή να δούμε που είναι δοσμένη η καρδιά μας, εμείς παρασυρόμαστε από σαλπίσματα  αγώνα εναντίον ενός Αντιχρίστου και ενός σφραγίσματος που δεν έχει έρθει και που δεν πρέπει να μας αφορά.

Ας αναρωτηθούμε βέβαια αν τεχνικά με τον πολιτισμό και τους υπολογιστές μία τέτοια σφράγιση είναι εφικτή. Το τσιπάκι λένε πολλοί. Θα είναι στις ταυτότητες. Θα είμαστε σφραγισμένοι. Χωρίς να το ξέρουμε; Χωρίς να έχουμε αρνηθεί τον Χριστό; Και το τσιπάκι της κάρτας συναλλαγών; Το τσιπάκι του κινητού τηλεφώνου; Η καταγραφή στους υπολογιστές της  υγείας μας, της εργασιακής μας κατάστασης, των παρουσιών των παιδιών μας στα σχολεία κ.ο.κ.; Αν επιχειρήσουμε να συζητήσουμε συνολικά, θα παρανοήσουμε. Η τεχνολογία δεν είναι το πρόβλημα. Η χρήση της είναι. Κανένα προσωπικό μας δεδομένο στην πραγματικότητα δεν είναι προσωπικό μας. Μόνο οι λογισμοί μας και ό,τι αφορά στον ιδιωτικό μας βίο και εκεί σχετικά είναι αυτά. Έχει ο χριστιανός να φοβηθεί κάτι; Αυτός που πιστεύει και παλεύει, απολύτως τίποτα. Είμαστε πλειονοψηφία οι χριστιανοί στην κοινωνία; Ας ξυπνήσουμε από τον ύπνο μας. Ας διαβάσουμε πάλι κείμενα της πρώτης Εκκλησίας, όπως η "Προς Διόγνητον" επιστολή και ας θυμηθούμε γιατί υπάρχουμε. Θέλουμε να διαμαρτυρηθούμε πολιτικά για αποφάσεις των κυβερνήσεων;  Έχουμε τις εκλογές. Μόνο που λησμονούμε ότι ούτε ήμασταν ούτε θα είμαστε πλειονοψηφία. Δεν θέλουμε να ταξιδέψουμε στο εξωτερικό ποτέ; Κανένα πρόβλημα. Ας ρωτήσουμε τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας αν συμφωνούνε μαζί μας. Αν θέλουμε να γίνουμε παρίες μιας κοινωνίας, στην οποία κληθήκαμε να είμαστε το άλας της γης, σιωπηλά, υπομονετικά, με αγάπη και συγχωρητικότητα όποτε και όπως κληθούμε να δώσουμε την μαρτυρία μας. Ας μη γινόμαστε υποχείρια θρησκειοποιημένων και στη πράξη εκπροτεσταντισμένων προσώπων και ομάδων, τα οποία επικαλούνται ακόμη και αγίους (σαν να είναι οι άγιοι αλάθητοι ή παντογνώστες των κοσμικών πραγμάτων, ενώ οι ίδιοι είτε δεν έγραψαν βιβλία είτε στα βιβλία που έγραψαν δεν κάνουν τις αναφορές που οι πιθανώς διαστρεβλωτές των απόψεών τους  ή οι κάπηλοί τους, αυτοί που παραθεωρούν συνειδητά το πλήθος των πνευματικών διδασκαλιών των αγίων για να κάνουν χρήση όσων τους βολεύουν, επικαλούνται). Ας θυμηθούμε ότι οι μεγάλοι Πατέρες και άγιοι της Εκκλησίας μας (Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Μάξιμος Ομολογητής, Γρηγόριος Παλαμάς) δεν έγραψαν υπομνήματα ούτε μίλησαν για την Αποκάλυψη, διότι ήξεραν καλά ότι δεν ήταν καιρός ούτε χρειαζόταν κάτι τέτοιο, καθώς μόνο αποπροσανατολισμός των πιστών θα επέρχετο. Ήδη από την αρχή της ιεραποστολής της Εκκλησίας ο μαραναθανισμός (η προσδοκία της Δευτέρας Παρουσίας) έκανε χριστιανούς να εγκαταλείπουν τον κόσμο και την ζωή, σαν τις σημερινές προτεσταντικές σέκτες, από φόβο για το τέλος του κόσμου. Ας διαβάσουμε τις επιστολές προς Θεσσαλονικείς του αποστόλου Παύλου, για να δούμε ότι  η Εκκλησία μας διδάσκει να παλεύουμε μέσα στην ζωή να γίνουμε καλύτεροι χριστιανοί, ενώ ο μοναχισμός είναι αγώνας αγάπης και προσευχής και αυταπάρνησης εν Χριστώ, όχι τρομοκράτησης των ανθρώπων.

Η Αποκάλυψη μάς κάνει να χαιρόμαστε γιατί ο Χριστός ήταν, είναι και θα είναι για πάντα κοντά μας. Όταν είναι να έρθει το τέλος του κόσμου, καλώς να έλθει. Μέχρι τότε, ας ισχύει για όλους μας ο υπέροχος λόγος του μαθητής της αγάπης: "ὁ ἀδικῶν ἀδικησάτω ἔτι, καί ὁ ῥυπαρός ῥυπαρευθήτω ἔτι, καί ὁ δίκαιος δικαιοσύνην ποιησάτω ἔτι, καί ὁ ἅγιος ἁγιασθήτω ἔτι" (Αποκ. 22,11). Και ας έχουμε εμπιστοσύνη στην Εκκλησία. Όταν θα είναι τα έσχατα, θα μας προφυλάξει. Η Εκκλησία όμως, όχι οι αυτόκλητοι σωτήρες.