Ο χάλκινος όφις και η καθαρτική όραση - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Ο χάλκινος όφις και η καθαρτική όραση

Όταν ο Χριστός συνομιλεί με τον Νικόδημο, κάνει αναφορά σε ένα παράδοξο περιστατικό της Παλαιάς Διαθήκης: «καὶ καθὼς Μωϋσῆς ὕψωσε τὸν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται ἀλλ' ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον. » (Ιω. 3:14-15). Η ιστορία αυτή, που συνδέεται με το γεγονός των δαγκωμάτων από τα φαρμακερά φίδια στην έρημο (Αριθμοί 21:4-9), έχει πλούσια θεολογική σημασία και φωτίζει το μυστήριο του Σταυρού.

Γιατί όφις και όχι άλλο ζώο;

Η Παράδοση βλέπει ότι ο όφις δεν επιλέχθηκε τυχαία:

Σύμβολο της αμαρτίας – Από τη Γένεση, ο όφις συνδέεται με την πτώση και την εξαπάτηση του ανθρώπου. Έτσι, ύψωση του όφεως σημαίνει ότι ο Χριστός θα αναλάβει επάνω Του την «εικόνα της αμαρτίας», χωρίς να είναι ο ίδιος αμαρτωλός. Ο Απόστολος Παύλος λέει: «τὸν γὰρ μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησεν, ἵνα ἡμεῖς γενώμεθα δικαιοσύνη Θεοῦ ἐν αὐτῷ.» (Β΄ Κορ. 5:21).

Εμφάνιση χωρίς δηλητήριο – Ο χάλκινος όφις ήταν μόνο εικόνα του δηλητηριώδους ζώου, χωρίς να κρύβει φαρμάκι. Παρόμοια, ο Χριστός φάνηκε στους ανθρώπους σαν ένας απλός κατάδικος, όμως μέσα Του δεν υπήρχε αμαρτία.

Θεραπεία μέσω του ίδιου συμβόλου – Αυτό που προκάλεσε τον θάνατο (ο όφις) γίνεται μέσο ζωής. Κατά τρόπο ανάλογο, τον Σταυρό, που θεωρούνταν όργανο κατάρας, ο Θεός τον μετέβαλε σε πηγή σωτηρίας.

Γιατί όραση;

«Καθαρτική όραση» στην Παλαιά Διαθήκη

Στην αφήγηση του βιβλίου Αριθμοί 21:4-9, οι θεραπείες των Ισραηλιτών δεν επιτυγχάνονται με κάποια πρακτική ενέργεια: δεν χρειάστηκε να αγγίξουν τον όφι, ούτε να κάνουν θυσίες μπροστά του. Το μόνο ζητούμενο είναι να στρέψουν τα μάτια τους προς τον χάλκινο όφι. Η θέαση αυτή λειτουργεί συμβολικά: εκφράζει εμπιστοσύνη στον λόγο του Θεού και συνάμα παραδοχή της αδυναμίας του ανθρώπου. Δεν σώζει ο χάλκινος όφις, αλλά η τήρηση της θείας εντολής.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει ότι ο Θεός «ἐκ παιδαγωγίας τὴν θεραπείαν διὰ τοῦ θεωρεῖν μόνον ἐχάρισεν», ώστε ο άνθρωπος να καταλάβει πως η αποκατάσταση δεν προέρχεται από δυνάμεις φυσικές αλλά από τη θεία χάρη. Επομένως, η όραση αυτή καθαίρει, όχι τα μάτια μόνο, αλλά κυρίως την καρδιά και την εσωτερική κατάσταση του ανθρώπου.

Η θέαση του Σταυρού

Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη (3:14-15), ο Χριστός ερμηνεύει ότι η «όραση» του όφεως προτυπώνει την πίστη στον Υιό του ανθρώπου που πρόκειται να υψωθεί. Όπως οι Ισραηλίτες έβρισκαν θεραπεία με την θέαση του όφεως, έτσι και ο χριστιανός σώζεται όχι με εξωτερικές πράξεις, αλλά με το να στρέψει εσωτερικά «τα μάτια της ψυχής» στον Εσταυρωμένο.

Στην πατερική γραμματεία βρίσκουμε συχνά την έννοια του «θεωρεῖν τὸν Χριστόν» ως πράξη σωτηρίας. Η κάθαρση δεν είναι αποτέλεσμα μαγικής όρασης αλλά πράξης καρδιάς: το βλέμμα στον Σταυρό σημαίνει αναγνώριση της θυσίας, αποδοχή ότι εκεί βρίσκεται η ελπίδα μας, και ουσιαστική εμπιστοσύνη στην αγάπη του Θεού.

Η ψυχική διάσταση της όρασης

Εδώ βλέπουμε ένα θεολογικό παράδοξο: η σωτηρία περνάει μέσα από μια «θέαση» που δεν είναι σωματική μόνο, αλλά κυρίως εσωτερική. Ο άνθρωπος μπορεί να βλέπει το ξύλο του Σταυρού με τα σωματικά του μάτια, χωρίς να θεραπεύεται· όμως, όταν στρέψει τα «μάτια της πίστης και της καρδιάς» προς τον Εσταυρωμένο, τότε ενεργείται η θεραπεία της ψυχής και ζωοποιείται ολόκληρη η ύπαρξή του.

Αυτός είναι και ο λόγος που η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού δεν έχει νόημα απλώς ως τελετουργική ύψωση του ιερoύ ξύλου, αλλά είναι πρόσκληση να «υψώσουμε τα μάτια μας» στο μυστήριο της θυσίας του Χριστού.

Η «καθαρτική όραση» και η ενατένιση στη θεολογία

Η θεολογία της Εκκλησίας συχνά μιλάει για τη θέα του Θεού (θεωρία). Στην περίπτωση του Σταυρού, βλέπουμε το σταυρικό γεγονός όχι απλώς ως ιστορία αλλά ως μυστήριο σωτηρίας. Η καθαρτική όραση γίνεται έτσι πράξη θεολογική: όποιος βλέπει με πίστη τον Εσταυρωμένο καθαίρεται από το δηλητήριο της αμαρτίας και εισάγεται στη ζωή του Θεού.

Ο Σταυρός δεν επιβάλλει μηχανικά τη σωτηρία· χρειάζεται το βλέμμα της ψυχής, η αναγνώριση, η μετάνοια και η εμπιστοσύνη στον Χριστό.

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος