Πάσχα 1821: μνήμη ενός σπουδαίου Αγίου και Εθνομάρτυρος, του Γρηγορίου Ε

 Την  Κυριακή του Θωμά έκαστου έτους οι Ηλείοι, γορτυνιακής ή μη  καταγωγής, τιμούν στον Ιερό Ναό  Αγίου Παντελεήμονος Πύργου την μνήμη ενός σπουδαίου Αγίου και Εθνομάρτυρος. Του Γρηγορίου Ε΄, του Οικουμενικού Πατριάρχου, που το Πάσχα του 1821 απαγχονίστηκε από τους Τούρκους στην κεντρική Πύλη του Πατριαρχείου ως αντίποινα για την έκρηξη της Ελληνικής Επαναστάσεως.

Το γεγονός αυτό συντάραξε κυριολεκτικά όλους τους Έλληνες, είτε έμεναν στα επαναστατημένα μέρη είτε στα βάθη της Ανατολής και της Ρωσίας. Το διεθνές σύμβολο της Ορθοδοξίας δολοφονείται και  εξευτελίζεται από μία βάρβαρη Δύναμη, από τους εχθρούς του Χριστιανισμού. Γεννημένος το 1745 στην Δημητσάνα της κεντρικής Πελοποννήσου, ο κατά κόσμον Γεώργιος Αγγελόπουλος, έλαβε τα πρώτα γράμματα του στις μεγάλες σχολές του τόπου του, όπως στην σχολή της Μονής Φιλοσόφου.
Εισερχόμενος στο μοναχικό σχήμα και υπηρετώντας την ορθόδοξη ιεροσύνη έδειξε αρετές που τον οδήγησαν και στην ύψιστη τιμή να γίνει το 1797 Πατριάρχης στην Βασιλεύουσα. Η Πατριαρχεία του θα διακοπεί δύο φορές (οπότε και εξορίστηκε) λόγω της τουρκικής εχθρότητας. Είχε αντιληφθεί ότι η Πατριαρχική θέση στις ταραγμένες εκείνες δεκαετίες αποτελούσε μία διαρκή δοκιμασία, έναν Σταυρό που σήκωνε μέσα σε ένα περιβάλλον από καχύποπτο ως εχθρικό.

Τα γεγονότα στην Μολδοβλαχία, με την κήρυξη εκεί της Επαναστάσεως από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη τον Φεβρουάριο του 1821, είχαν οδηγήσει τον Σουλτάνο σε μία επιφυλακτικότητα απέναντι στις προθέσεις του Πατριαρχείου. Ο ίδιος ο Γρηγόριος, γνώστης των σχεδίων της Φιλικής Εταιρείας (είχε δείξει ενθουσιασμό για το έργο της, ενώ έξαρχο της οποίας είχε αποστείλει στην Πελοπόννησο τον Παπαφλέσσα) και της μελλοντικής εκρήξεως του Αγώνα, προσπαθούσε να ωφελήσει το Γένος του, με τρόπο που θα οδηγούσε σε αποφυγή της σφαγής χιλιάδων Ελλήνων Ορθοδόξων στην Πόλη και αλλού.

Το ότι η κυρίως κήρυξη του Αγώνα ήταν στην Πελοπόννησο, από όπου καταγόταν ο Γρηγόριος, επιβάρυνε την θέση του και τον έφερνε σε δυσχερή θέση έναντι των Τούρκων. Αυτό ήταν και το τελικό σημείο που ζητούσαν οι Τούρκοι, για να προβούν στην αισχρή δολοφονία του.

Ο Φιλικός και πρωταγωνιστής στην Επανάσταση της γειτονικής Τριφυλίας, Αμβρόσιος Φραντζής, πρωτοσύγκελος της Ιεράς Μητροπόλεως Χριστιανουπόλεως, στο Ιστορικό του βιβλίο ¨Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος¨ αναφέρει(τόμος 1ος, σελ. 255) ¨εις την μεσαίαν θύραν του Πατριαρχείου απηγχόνισαν αυτόν, κρεμάσαντες επί του στήθους του την αιτίαν γεγραμμένην ότι ενείχετο εις την αποστασίαν συνεννοούμενος μετά των συμπατριωτών του Πελοποννησίων.

Το Ιερόν λείψανον του οποίου καταβιβάσαντες οι δήμιοι μετά την τρίτην ημέραν , αδεία της εξουσίας παρέδωσαν εις χείρας Ιουδαίων, οίτινες σύροντες αυτό εις τας αγυιάς της Κωνσταντινουπόλεως, πτύοντες και εξυβρίζοντες, τελευταίον εβύθισαν αυτό εις την θάλασσαν¨. Λίγες  ημέρες μετά και αφού ανευρέθη το λείψανο στην θάλασσα, μεταφέρθηκε στην Οδησσό. Εκεί έγινε μεγαλοπρεπής τελετή κηδείας, ανάλογης του κύρους ενός Οικουμενικού Πατριάρχου, με επιμέλεια του ιδίου του Τσάρου της Ρωσίας Αλεξάνδρου Α΄ και με επικήδειο λόγο από τον μεγάλο Διδάσκαλο του Γένους Κωνσταντίνο Οικονόμο τον εξ Οικονόμων.

Το γεγονός του μαρτυρικού θανάτου και της αισχρής αντιμετώπισης της σορού από Τούρκους και Ιουδαίους της Πόλης θύμισε στην Ευρώπη ότι οι Έλληνες ήσαν Χριστιανοί που βασανίζονταν τόσο καιρό από τους βάρβαρους Ασιάτες Τούρκους, τους εχθρούς αυτούς του Χριστού. Το κλίμα στην Ευρώπη στράφηκε υπέρ των Ελλήνων που είδαν τον πνευματικό τους ηγέτη να ταπεινώνεται και να πεθαίνει σαν να ήταν κακούργος. Παράλληλα, το ¨σκοινί του Πατριάρχη¨ ενέπνεε τους αγωνιστές σε όλες τις μάχες με τους Τούρκους.

Μάλιστα η αυστηρή διακοίνωση των Ρώσων Διπλωματών εναντίον της Τουρκίας και η μεταφορά τουρκικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Τουρκία από φόβο μην επιτεθούν για εκδίκηση οι Ρώσοι στους Τούρκους, στρατευμάτων που δεν εστάλησαν εις βάρος των Ελλήνων επαναστατών ήταν η τελευταία μεγάλη προσφορά του νεκρού πλέον Πατριάρχη στο Γένος του. Το Γένος του δεν τον ξέχασε και στα χρόνια της Ελευθερίας τον τίμησε και τον τιμά με πολλούς τρόπους. Η θυσία του δεν πήγε χαμένη.

 Γεώργιος Διον. Κουρκούτας